Azərbaycan telekommunikasiyası inkişaf yolunda

Müasir dövrdə İKT cəmiyyətin inkişafına təsir göstərən əsas amillərdən birinə çevrilib. İKT-nin əhatə dairəsi dövlət strukturlarını və vətəndaş cəmiyyəti institutlarını, sosial-iqtisadi sahələri, elm və təhsili, mədəniyyəti, bütövlükdə insanların həyat tərzini əhatə edir. Azərbaycanda son illərdə bu sahənin inkişaf etdirilməsi üçün ardıcıl addımlar atılıb, bu istiqamət dövlət siyasətinin prioritetlərindən birinə çevrilib.

Mütəxəssislər qlobal dünyada cəmiyyətin informasiyalaşdırılması prosesinin getdiyini, Azərbaycanın da dünyada cərəyan edən bu proseslərdən kənarda qalmadığını və ölkəmizdə dövlət siyasəti çərçivəsində mühüm addımlar atıldığını deyirlər.

Rabitə və informasiya texnologiyaları nazirinin müavini Elmir Vəlizadənin sözlərinə görə, son 6 il ərzində İKT sektoruna 1,5 milyard ABŞ dolları investisiya qoyulub ki, bunun da 21 faizi xaricdən cəlb edilib. Təkcə 2010-cu ildə İKT sektoruna 204,1 milyon dollar həcmində birbaşa investisiya yatırılıb: "Son illərdə Azərbaycanın İKT sahəsində görülmüş işlər sayəsində sektorun həcmi 5 dəfə artıb, orta illik artım tempi isə 30-35 faiz təşkil edib. Hətta 2009-cu maliyyə böhranı ilində inkişaf dinamikası saxlanılaraq 13,7 faiz, 2010-cu ildə isə 32,1 faiz olub. Yaradılmış əlverişli biznes və rəqabət mühiti şəraitində əldə olunmuş gəlirlərdə özəl sektorun payı 70,7 faizdən 80,3 faizə yüksəlib".

Azərbaycanda telekommunikasiyanın inkişaf yoluna nəzər salan nazir müavini bu istiqamətdə müsbət nəticələrə nail olunduğunu söyləyir: "Məsələn, MDB məkanında ilk dəfə olaraq 2008-ci ildə məhz Azərbaycanın ərazisi tam telefonlaşdırılıb. 2010-cu ildə isə respublikanın telekommunikasiya şəbəkəsinin tam elektronlaşması başa çatdırılıb. 2009-cu ildə mobil şəbəkədə 3G texnologiyasının tətbiqinə başlanılıb. Bundan başqa, poçt sahəsində Dünya Bankının maliyyə dəstəyi ilə reallaşdırılan "Maliyyə xidmətlərinin inkişafı" layihəsi uğurla başa çatıb. Artıq poçt şöbələri tərəfindən bank-maliyyə xidmətlərinin göstərilməsinə başlanılıb".

O, həmçinin respublikada internetin istifadə səviyyəsinin artdığını vurğulayaraq artıq ölkə əhalisinin 50 faizinin internet istifadəçisi, onlardan 15 faizinin isə genişzolaqlı xidmətlərdən istifadə etdiyini diqqətə çatdırır: "Hazırda Azərbaycan istehsalı olan kompyuter və noutbuklar region ölkələrinə ixrac edilir. Eyni zamanda, ölkə məktəblərinin tam kompyuterləşməsi yekunlaşmaq üzrədir. Artıq məktəblərin 30 faizi yüksək sürətli internetə qoşulub. Bütün bunlar telekommunikasiyanın inkişafının əsas göstəricisidir".

Qeyd edək ki, Azərbaycan hökuməti telekommunikasiya sektorunun inkişafını sürətləndirmək məqsədilə bir sıra layihələr həyata keçirməyi nəzərdə tutur. Bu layihələr sırasında Regional İnnovasiya Zonasının yaradılması, Transmilli Avrasiya super informasiya magistralı, eləcə də telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılmasını xüsusi vurğulamaq yerinə düşər. Hazırda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması haqqında" və "Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" sərəncamlarının icrası ilə əlaqədar olaraq ölkəmizdə məqsədyönlü işlər aparılmaqdadır. Ölkə prezidentinin imzaladığı Dövlət Proqramı və sərəncamlar Azərbaycanın dünya kosmik ailəsinin üzvünə çevrilməsi və ölkəmizdə peyk texnologiyalarının istehsalı, tətbiqi, ölkəmizdə kosmik sənayenin inkişaf etdirilməsi və informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün geniş imkanlar açıb. Azərbaycan Respublikasının telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması, idarə olunması və istismar işlərinin həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 3 may 2010-cu il tarixli 885 nömrəli Sərəncamı ilə "Azərkosmos" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti təsis edilib. İlk telekommunikasiya peykinin istehsalı və orbitə çıxarılması məqsədilə ötən il müvafiq olaraq ABŞ-ın "Orbital Sciences Corporation" və Fransanın "Arianespace" şirkətləri ilə müqavilələr imzalanıb. Hazırda müqavilə şərtlərinə uyğun olaraq işlər yerinə yetirilir, istehsalçı şirkətlərin nümayəndələri ilə mütəxəssislərimiz arasında mütəmadi olaraq görüşlər keçirilir. "Azerspace" telekommunikasiya peykinin 2012-ci ilin sonuncu rübündə orbitə çıxarılması nəzərdə tutulur.

Digər tərəfdən, ölkəmizin əlverişli coğrafi, eləcə də informasiya magistrallarının kəsişdiyi məkanda yerləşməsi, informasiya mübadiləsində xarici ölkələrdən asılılığının aradan qaldırılması, iqtisadi və informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, Azərbaycanın qlobal informasiya mübadiləsi məkanına çevrilməsi baxımından telekommunikasiya peyklərinin hazırlanması və orbitə çıxarılması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanın telekommunikasiya peykinin əhatə zonasına Avropa, Asiya və Şimali Afrikanın bir hissəsi daxildir. Milli peykin ehtiyatlarından daxili tələbat və beynəlxalq bazarda xidmətlər üçün istifadə planlaşdırır. Peyk istifadəyə verildikdən sonra kosmik texnologiyalarla teleradio yayımı, diplomatik nümayəndəliklərimizlə birbaşa və etibarlı rabitənin yaradılması, ölkənin informasiya təhlükəsizliyinin mühafizəsinin gücləndirilməsi, yüksəksürətli peyk internet xidmətinin təşkili, kosmik sahə üzrə kadr hazırlığının təmin edilməsi və insan kapitalının inkişafı üçün yeni imkanların yaradılması və s. təmin ediləcək.

Milli peykin orbitə çıxarılması məsələsinə münasibət bildirən nazir müavini qeyd edir ki, bu istiqamətdə müvafiq qurumlarla iş aparılır: "Milli orbitin peykə çıxarılmasından sonra Azərbaycanda telekommunikasiya sektorunun inkişafı daha da sürətlənəcək".

Onu da deyək ki, Azərbaycanda telekommunikasiyanın inkişaf səviyyəsi həm də son illər Bakıda keçirilən ənənəvi "BakuTel" sərgisində nümayiş olunur. Belə ki, bu il "BakuTel-2011" sərgisində iki dəfədən çox artım müşahidə olunub. Dünyanın 29 ölkəsindən 250-dən çox şirkət öz yeni məhsul və xidmətlərini nümayiş etdirmək üçün Bakıda bir araya gəlib. İlk dəfə olaraq, "BakuTel" sərgisində Avstriya, Belarus, Macarıstan, Fransa, İran, İsrail, İspaniya, Kanada, Latviya, Litva, BƏƏ, Rumıniya, ABŞ, Türkiyə, Xorvatiya və Estoniyadan 18 milli ekspozisiya da iştirak edib. İkinci pavilyonda isə öz miqyası və təqdim edəcəyi layihələri ilə fərqlənən Azərbaycan Respublikasının Milli pavilyonu yerləşib.

Qeyd edək ki, builki sərginin iştirakçıları arasında aparıcı İT şirkətlər, mobil operatorlar, distributorlar, rabitə operatorları və servis şirkətləri olub. Azərbaycanda telekommunikasiyanın inkişafı çərçivəsində yerli mobil rabitə operatorları dördüncü nəsil rabitə standartında xidmətlərin göstərilməsinə hazırlaşırlar. Artıq bu təkliflə mobil rabitə operatorları Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinə müraciət ediblər. Nazir müavini Elmir Vəliyev isə deyir ki, 4G standartında xidmətlərin göstərilməsi üzrə lisenziyanın verilməsində heç bir problem yoxdur: "Əgər şirkət bu standartda xidmətlərin göstərilməsinə texniki cəhətdən hazır olarsa, onda icazə sənədi təqdim edilə bilər".

Yeri gəlmişkən deyək ki, noyabrın əvvəlində adıçəkilən qurum "Azercell" və "Baksell"ə 3G standartında rabitə xidmətlərinin göstərilməsi üçün lisenziya verib. Bundan əvvəl isə "Azerfon" şirkəti 3G standartında rabitə xidmətlərinin göstərilməsi üçün lisenziya alıb.

Ölkəmizdə telekommunikasiyanın inkişafı eyni zamanda, rəqəmsal yayıma keçidi sürətləndirib. Ümumilikdə isə Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının qərarına əsasən, 2015-ci ilədək dünya ölkələri rəqəmli TV yayımına keçidi təmin etməlidirlər. Elmir Vəlizadənin sözlərinə görə, Azərbaycanda bu məsələni reallaşdırmaq məqsədilə Nazirlər Kabinetinin 26 saylı 10 fevral 2011-ci il tarixli Sərəncamı ilə ölkə ərazisində rəqəmli televiziya yayım sisteminin tətbiqi və inkişafı proqramı təsdiq edilib. Bununla da Azərbaycanda rəqəmli TV yayımına keçidlə əlaqədar indiyədək sınaq məqsədilə aparılan işlər genişləndirilib. Artıq Bakı, Gəncə, Şirvan, Lerik, Lənkəran şəhərlərində və ətraf ərazilərdə MPEG-4 standartında rəqəmli TV yayımı həyata keçirilir. 2012-ci ilin yanvar ayına qədər respublika əhalisinin 85%-nin 10 TV proqramlı açıq paketli rəqəmli yayımla təmin edilməsi planlaşdırılır. Daha sonra kommersiya təyinatlı əlavə 50-60 TV proqramının yayımı da həyata keçiriləcək. Rəqəmli TV yayımı tam təmin edildikdən sonra analoq televiziya yayımı dayandırılacaq.

AMEA-nın İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru Rasim Əliquliyev də bildirir ki, ölkəmizdə müvəffəqiyyətlə həyata keçirilən sosial-iqtisadi siyasət digər sahələrdə olduğu kimi, informasiya texnologiyaları sektorunda da öz mühüm təsirini göstərməkdədir. Onun sözlərinə görə, rabitə sisteminin müasir dünya standartları səviyyəsində yenidən qurulması, yeni texnologiyaların tətbiqi hökumətin başlıca hədəflərindəndir: "Məsələn, yüksək dinamikaya malik mobil rabitə sahəsində müasir texnologiyaların tətbiqi üçün məqsədyönlü işlər aparılıb. Ötən il İKT sahəsində ən yeni texnologiyaların tətbiqi işləri davam etdirilib. Paytaxt Bakı ilə yanaşı, artıq bölgələrdə də Yeni Nəsil Şəbəkə (NGN), CDMA və digər modern texnologiyalar tətbiq edilir. Məsələn, ötən il Sumqayıt şəhər telefon şəbəkəsi NGN texnologiyası əsasında rekonstruksiya olunaraq nömrə tutumu artırılıb, İP TV, İP telefon, "Triply play" və s. multimedia xidmətlərinin göstərilməsi imkanı yaradılıb".

Mütəxəssis bildirir ki, İKT infrastrukturunun inkişafında dövlət başçısının böyük xidmətləri var: "Prezident İlham Əliyevin 11 avqust 2010-cu il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2010-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı" informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində yeni inkişaf meyilləri üçün fundamental əsaslar yaratmış olur. Bu sənəd ölkəmizdə müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyaları infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, respublikanın bütün ərazisi üzrə İKT xidmətlərinin, həmçinin dövlət, ictimai və sahə informasiya resurslarına çıxışının genişləndirilməsi, dövlət idarəçiliyinin bütün səviyyələrində e-hökumət həllərinin tətbiqi ilə dövlət orqanları arasında əlaqələrin elektron üsullarla həyata keçirilməsi, vətəndaş və təşkilatlara göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, e-ticarət, e-səhiyyə kimi mütərəqqi fəaliyyət formalarının müasir dövrün tələbləri səviyyəsində təşkili, İKT xidmət və məhsullarının istehsalının və ixrac potensialının artırılması və digər sahələrdə inkişafa böyük yol açır".

Əli Zülfüqaroğlu

Həftə içi.- 2011.- 29 noyabr.-S. 7.