Çal Aslan kim olub?
Məhəmməd Piriyev: "Babam
öz dəstəsi ilə Andranikin 40 min qoşununu məhv
edib"
Düzü əslən Laçınlı olan bu
tarixi qəhrəman Çal Aslan haqqında eşitməmişdim.
Və bu günə kimi də heç bir məlumatım da
yox idi. Amma Qarabağın Çal Aslan adlı igid və qəhrəman
oğlu olub. Bəs Çal Aslan kimdir? Bununla bağlı
paytaxta çıxıb sorğu apardıq. Heç kəs bu
qəhrəmanı tanımadı. Amma əslən
laçınlı olan bir gənc başını bulayıb
dedi ki, belə bir ad eşitmişəm. Amma kimliyi haqqında
heç nə bilmirəm. Öz-özümə düşündüm:
Bəlkə taksi sürücülərinə
müraciət edim? Çünki sürücülər daha
çox əhali ilə sıx təmasda olur, qəzet-jurnal
oxuyurlar. Taksi sürücülərindən biri gülə-gülə
dedi: "Sizi nə maraqlandırır?" jurnalist olduğumu
ona dedikdə o, belə cavab verdi: Çal Aslan mənim babam
olub. Sürücünün adı Məhəmməd Piriyev
idi. M.Piriyev bildirdi ki, əslən laçınlı olsalar
da, Ağdamda doğulub, boya-başa çatıb:
"Çal Aslan Laçın rayonunun Kürdhacı kəndində
doğulub, Soltan bəyin əmisi oğludur. Bölgələrdə,
eləcə də camaat arasında adıçəkilən
bu tarixi şəxsiyyət haqqında o qədər də məlumat
yoxdur. Çal Aslan elə aslan kimi kişi olub. Cəngavər,
qorxmaz, dizi bükülməz bir igid olub. Onun gülləsindən
quş da ötə bilməzdi. Çal Aslanın adı gələndə
yağı düşmən zağ-zağ əsərdi. Azərbaycan
xalqı Soltan bəyi daha geniş tanıyır. Amma Çal
Aslan ondan da qoçaq olub. Elə Soltan bəy kimi
ağıllı adam olub. Bir sözlə, Çal Aslan soltan bəyin
sərkərdəsi idi".
M.Piriyev onu da dedi ki, babası haqqında elə dərin
məlumatı olmayıb: "Allah rəhmət eləsin akademik
Xudu Məmmədova, bir gün Xudu müəllim
doğulduğu doğma kəndi olan Mərziliyə gəlir və
söhbət Çal Aslandan düşəndə o deyir ki, ə,
görün Çal Aslanın burda qohumlarından kimi var, onu
mənimlə görüşdürün. Çünki o igid
haqqında sinəm doludur. Nə qədər sağam, qoy bu məlumatları
onun qohumlarına çatdırım. Onda çox kiçik
idim. Ağlım elə sən deyən kəsmirdi. Amma babam
haqqında Xudu müəllimin dediklərindən bir-iki kəlmə
qalıb. 1918-ci ildə Andranik Gürcüstana getmək
üçün Paşa bəydən yol istəyir və bunun
müqabilində ona bir qatır yükü vəd edir.
Paşa bəy Çal Aslanla Soltan bəyi yanına dəvət
edib bu haqda onların fikirlərini öyrənir. Bu dəmdə
Çal Aslan belə cavab verir ki, biz gərək Şuşa
qubernatoru Xosrov bəyin yanına gedək və ona bu haqda məlumat
verək. Çal Aslanla Soltan bəy Şuşaya Xosrov bəyin
yanına gedib bu haqda ona məlumat verirlər ki, Andranik
böyük qoşunla üstümüzə gəlir. Xosrov bəy
çox uzaqgörən və ağıllı adam olub. O,
Çal Aslanın sözündən tutur və bir az fikirləşib
deyir - "Aslan, əmioğlu fikirin nədir?"
Çal Aslan Xosrov bəyə belə cavab verir ki,
düşmənə yol vermək olmaz. Amma Andranik bizə bir
qatır yükü qızıl vəd edib deyir ki, siz yer verin
mən qoşunlarımla birgə Gürcüstana keçirəm.
Xosrov bəy Çal Aslana söyləyir ki, sənin
üz-gözündən sərkərdəlik yağır, bir
sərkərdə kimi bu haqda nə fikirləşirsən? O
belə cavab verir ki, Andranikə bildirəcəyik ki, camaat
başa düşməsin deyə topları sökün, onu
qatırlara yükləyin və sizə onda yol verəcəyik.
Bu təklif Xosrov bəyin çox xoşuna gəlir və
sağ əlini Çal Aslanın kürəyinə vurub deyir
ki, əmioğlu sən əsl sərkərdəsən və
mənim sualıma da sərkərdə kimi cavab verdin. Belə
də olur. Bu siyasətlə Zabux çayında 3 gün
qanlı döyüş gedir. Çal Aslan öz dəstəsi
ilə 40 min erməni silahlılarını məhv edir".
Müsahibin onu da söylədi ki, 11-ci qızıl
ordu Azərbaycana gələndən sonra bolşeviklərin əlinə
keçməsin deyə Soltan bəy Çal Aslana təklif
edir ki, artıq Azərbaycan sovet ordusunun əlində
olduğundan onunla Türkiyəyə getsin: "Çal Aslan
etiraz edib deyir ki, kişi də vətənini düşmən
əlində qoyub gedərmi? Qürbətdə yaşamaqdansa
və yad məzarın olmaqdansa vətəndə qalmaq daha
yaxşıdır. Çal Aslan qucaqlaşıb,
öpüşüb ayrılan zaman Soltan bəy dərindən
ah çəkib belə bir bayatı söyləyir:
Əziziyəm, dolan
gözüm,
Dol gözüm, dolan
gözüm.
Gedərsən
qayıtmazsan
Vətəni dolan
gözüm.
Çal Aslansa belə cavab verir:
Xoruz
keçdi, çağırır
Vədə
keçdi, çağırır
Başım
cəllad əlində,
Dilim dostu
çağırır.
Hətta deyilənə görə orda hər iki qəhrəman
düşmən əlinə
keçməsin deyə
bir-birilərinə güllə
də atmaq istəyirmişlər. Amma Soltan bəy
uzaqgörənlik edib
Çal Aslana deyir ki, özümüzü
öldürə bilərik
amma arvad-uşağı
fikirləşmək lazımdır.
Düşmən çoxdur. Soltan bəy ailəsini Çal Aslana tapşırıb Türkiyəyə
gedir. Bolşeviklər Çal Aslanı
tutub Qazaxıstana sürgün edir. Sürgündə onun iki gözü də tutulur və axırda gəlib vətəndə ölür".
M.Piriyev onu da
vurğuladı ki, Çal Aslanın nəticəsi Fazil Mehtiyev də Azərbaycanın milli qəhrənmanıdır.
Qələndər
Xaçınçaylı
Həftə içi.- 2011.- 14 sentyabr.-
S. 8.