Milli film istehsalına milyonlar ayrılmağa başlandı

Ekspertlər bunun davamlı olacağı təqdirdə milli kinomuzun tezliklə dirçələ biləcəyini düşünürlər

"Bu kino ki var, çox qəliz məsələdir. Həm qəlizdir, həm də vacib". Bu, dillər əzbəri olan ifadə məşhur "Bəyin oğurlanması" filmində Hidayət müəllim obrazını canlandıran müqtədir sənətkarımız Səməndər Rzayevin sözləridir. O, Bakıdan kino çəkməyə gələnlərə kömək etmək istəməyən həmkəndlilərinə kinonun əhəmiyyətini bu məşhur sözlərlə çatdırır. Bu sitat sonradan kinonun əhəmiyyəti haqda danışanların dilində zərb-məsələ çevrildi. Kino mütəxəssisləri isə bu "qəliz və vacib" sənətin müstəqillikdən bəri elə qəliz vəziyyətə düşdüyünü qeyd edirlər.

Doğrudan da, Azərbaycan kino sənayesində son illər ciddi bir tənəzzül davam edir. Üstəlik, müəyyən vəsait hesabına araya-ərsəyə gələn filmlər də baxımsızdır. Tamaşaçılar da son illər keyfiyyətli film çəkilmədiyi səbəbdən, Türkiyə telekanallarında yayımlanan seriallara və ya Latın Amerikasının "sabun köpük"lərinə baxmağa üstünlük verirlər. Gəlin, bizdə bu "qəliz və vacib" məsələnin tarixini araşdırmaq üçün kino tariximizə nəzər salaq...

Bir əsrdən çox yaşı olan kinomuz...

Hər il avqust ayının 2-si milli kinomuz növbəti yaşını qeyd edir. 1996-cı ildə kinoşünas Aydın Kazımzadənin ciddi araşdırmaları nəticəsində Azərbaycan kino tarixinin 1898-ci ildən başlandığı sübut olundu. Həmin il avqustun 2-də Anton Mişonun çəkdiyi ilk film - "Balaxanıda neft fontanı" Bakıda nümayiş etdirilib. 1916-cı ildə bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin "Arşın mal alan" operettası ekranlaşdırılıb və 1917-ci il yanvarın 3-də "Forum" kinoteatrında nümayiş olunub. Bu Üzeyir bəy yaradıcılığına Azərbaycan kinosunun ilk müraciəti idi. 1945-ci ildə çəkilmiş "Arşın mal alan" isə ilk milli filmimizdir ki, SSRİ dövründə dövlət mükafatına layiq görülüb. Sonrakı illərdə Üzeyir bəy yaradıcılığının ən gözəl nümunələrindən olan "O olmasın, bu olsun" (1956), "Leyli və Məcnun" operası ekranlaşdırıldı. Sonra isə yazıçı Anarın öz ssenarisi əsasında çəkdiyi dahi bəstəkarın həyat və yaradıcılığından bəhs edən "Üzeyir Hacıbəyov: uzun ömrün akkordları" filmi Azərbaycan musiqi tarixinin böyük bir salnaməsinə çevrildi.

Müstəqil Azərbaycanın kino sənəti 1993-cü ildən formalaşmağa başladı. Həmin illərdə incəsənətin bu vacib sahəsi, sözün əsl mənasında, məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşmişdi. 1994-cü ildə ilk milli serialımız olan "İtkin gəlin" bədii filmi çəkilsə də, bu uğur sonuncu oldu. Ondan neçə illər sonra çəkilən "Bir anın həqiqəti" (2003), "Bəyaz həyat" (2003), "Ailəm" (2006), "Cin Dəyirmanovlarda" (2008) filmləri də o qədər uğurlu olmadı. Hazırda da əksəriyyətin Türkiyə seriallarına baxması Azərbaycan teleməkanında baxılası serial və film olmadığının göstəricisidir.

Milli Televiziya və Radio Şurasına 5 milyon manat

Bu məsələ ölkə səviyyəsində bir problemə çevrildiyi üçün onun həllinə də ölkə səviyyəsində reaksiya verildi. Belə ki, prezident İlham Əliyev milli televiziya filmlərinin istehsalına maliyyə yardımının göstərilməsi haqqında sərəncam imzalayıb. İmzalanan sərəncamda bildirilir ki, müasir dövrdə ölkəmizin ictimai-siyasi və mədəni həyatında yerli televiziya kanallarının yayımladığı verilişlərin və müxtəlif telefilmlərin əhəmiyyəti getdikcə artaraq, gənc nəslin tərbiyəsində əsas amillərdən birinə çevrilir.

Azərbaycanda mənəvi inkişaf sahəsində həyata keçirilən çoxsaylı dövlət proqramları, milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına yönəlmiş geniş tədbirlər yerli kino istehsalının inkişafına, o cümlədən telefilmlərin çəkilişinə ehtiyacı günü-gündən artırır. Sərəncama əsasən, milli telefilmlərin, habelə teleserialların çəkilişini dəstəkləmək məqsədilə 2011-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan Milli Televiziya və Radio Şurasına 5 (beş) milyon manat vəsait ayrılıb. Maliyyə Nazirliyinə bu sərəncamda nəzərdə tutulan məbləğdə maliyyələşməni müəyyən olunmuş qaydada təmin etməsi tapşırılıb.

"Ən yaxşı ssenarilər üçün tender elan edilməlidir"

Prezidentin imzaladığı sərəncamla əlaqədar olaraq, Milli Televiziya və Radio Şurası da (MTRŞ) "Azərbaycan Respublikasında milli filmlərin istehsalında qarşıda duran vəzifələr" adlı dəyirmi masa keçirib. Tədbirdə ölkə başçısının milli teleserialların və televiziya filmlərinin çəkilişi üçün büdcədən ayrılan 5 milyon manatın hansı istiqamətdə sərf olunması ilə bağlı geniş müzakirələr aparılıb. Tədbirdə televiziya mütəxəssisi Zeynal Məmmədli, İctimai Televiziyanın baş redaktoru Rafiq Səməndər, Azərbaycan Televiziyasının aparıcısı, diktor, kino redaktoru Rafiq Hüseynov da iştirak ediblər. Televiziya mütəxəssisləri milli serialların çəkilməsi üçün güclü ssenarilərə ehtiyac olduğunu, serial çəkilişlərini peşəkar rejissorlara həvalə olunmağın vacibliyini və hər şeydən öncə sosialoji sorğunun aparılmasının zərurətindən danışıblar. MTRŞ sədri də öz təkliflərini irəli sürüb: "Prezident tərəfindən serialların və telefilmlərin çəkilişi üçün ayrılan məbləği xərcləməyin birinci variantı ən yaxşı ssenarilər üçün tender elan etməkdir. Yaradılacaq komissiya həmin tenderdə qalib gələn serialın 1-2 seriyasına baxdıqdan sonra davamının çəkilib-çəkilməyəcəyinə qərar versin. İkinci məsələ dövlət özü bu serialların simvolik məbləğ əvəzində mülkiyyətçisi rolunda çıxış etsin. Çünki gələcəkdə dövlətin öz maraqları üçün və xaricdə nümayiş olunmaq üçün bu seriallardan istifadəyə ehtiyac yarana bilər".

"Milli seriallarımızın "bazarını" piratçılıq öldürür"

Bəs görəsən, Azərbaycan teleməkanında milli teleserialların olmamasına daha nələr əngəl yaradır? Buna telekanallar maraq göstərmir, yoxsa maliyyə çatışmazlığı vətəndaşları milli seriallara həsrət qoyub? Suallarımıza cavab tapmaq üçün kinorejissor və ssenarist Əli İsa Cabbarovla əlaqə saxladıq. Müsahibim bu gün efirdə milli kinoların olmamasında kanalların maraqlı görünmədiyini vurğuladı: "Əvvəlcə qeyd edim ki, bu məsələdə əsas məsuliyyət özəl telekanalların üzərinə düşür. İndi özəl kanallar asan və qeyri-peşəkar yolla pul qazanmağa can atırlar. Bu da ucuzluğa aparan yolun ilk astanasıdır. Özəl kanalları serial çəkmək üçün maliyyələrinin olmadığını bildirirlər. Ancaq özəl kanalların kifayət qədər gəlirləri var. Onlar sadəcə olaraq, buna pul xərcləmək istəmirlər. "Xəzər" televiziyası yeganə kanaldır ki, öz hesabına, dövlət dəstəyi və əlavə gəliri olmadan serial çəkməyin mümkün olduğunu sübut etdi". Ə.Cabbarov milli serialların "bazarını öldürən" səbəblərdən biri kimi də piratçılığın olduğunu bildirdi: "Dövlət televiziyasını çıxmaq şərtilə, digər bütün kanalları pirat filmlər yayımlamaqla məşğuldur. Onların nümayiş etdirdikləri filmlərin diskləri 5-10 manata satılır. Ona görə də vətəndaş milli kanallara deyil, "Fatmagülün suçu nə?" kimi seriallara baxmağa üstünlük verir. Əgər piratçılığa son qoyulsa və bu kimi filmlərin nümayişi qadağan olunsa milli efir məkanında boşluq yaranacaq. Bu boşluğu doldurmaq üçün də kanallar milli kinoların, serialların çəkilməsinə maraq göstərəcək. Rusiyada Latın Amerikası seriallarına qoyulan qadağadan sonra dirçəlmə başladı və kanallar milli seriallar çəkməyə həvəs göstərdi. Bizim kanallara da belə qadağalar qoyulsa, milli seriallar və kinoların çəkilməsinə maraq artar". Müsahibim Ehtiyat Fondundan Milli Televiziya və Radio Şurasına 5 (beş) milyon manat ayrılması ilə bağlı sualımızı da cavabsız qoymadı. O, bu məbləğin mövcud problemin həlli üçün kifayət qədər olduğunu bildirdi: "Ayrılan pul təbii ki, problemin köklü şəkildə həlli üçün kifayət deyil. Ancaq MTRŞ sədri Nuşirəvan müəllim də prezidentin bu addımının son olmadığını bildirdi. Bu məbləğ problemin aradan qaldırılması üçün ayrılan ilk vəsaitdir. Ancaq onu da qeyd edim ki, 5 milyon manat Azərbaycanda milli serial bazarının yaranmasına kifayət edə bilər. Bu məbləğə 10-dan çox serial, bədii film istehsal etmək olar". Ə.Cabbarovun sözlərinə görə, özəl telekanalların bu məbləğə göz dikməyə mənəvi haqları yoxdur: "Əvvəlcə müsabiqə elan edilməlidir. Və müsabiqəyə təqdim edilən layihələrdən hansı qalib gələrsə, məbləğ də həmin layihəyə ayrılmalıdır. Eləcə də prodakşınlar. Onlar da layihə təqdim etməli və qalib gələcək layihə hansı kanalda efirə gedəcəksə həmin kanaldan zəmanət almalıdır". Müsahibim sonda onu da qeyd etdi ki, indi yaxşı rejissorlarımız, bacarıqlı aktyorlarımız da var, ancaq kanallarımız serial çəkməkdə maraqlı deyil.

Nigar İxtiyarqızı

Həftə içi.- 2011.- 21 sentyabr.- S. 8.