Azərbaycan - Avropa Şurası: 10 illik əməkdaşlıq

Hazırda dünyada insan hüquq və azadlıqlarının qorunması, bu sahədə mövcud beynəlxalq konvensiyaların daha da təkmilləşdirilməsi işi ilə məşğul olan ən mötəbər təşkilatlardan biri Avropa Şurası sayılır. 2011-ci il Azərbaycan - Avropa Şurası əlaqələrində mühüm yer tutur. Belə ki, məhz bu ilin yanvarında Azərbaycanın Avropa Şurasına daxil olmasının 10 ili tamam olur. Bu müddətdə Azərbaycanın bu mötəbər beynəlxalq təşkilatla münasibətləri uzun, uğurlu həm də mürəkkəb bir yol keçib. İlk olaraq Avropa Şurasının yaranmasının qısa tarixi barədə.

1949-cu ildə təsis olunan Avropa Şurası özündə 46 üzv dövləti birləşdirən və insan hüquqlarının əsas prinsiplərini təmin edən Avropanın ən qədim və möhtəşəm təşkilatlarından biridir. Təşkilat özünün 62 illik fəaliyyəti zamanı öz fəaliyyət sahəsini daha da genişləndirib və bütün qitəyə yayılıb. Avropanın tarixində baş verən qlobal dəyişikliklər - Sovet İttifaqının dağılması, Berlin divarının uçurulması və soyuq müharibənin başa çatması Avropa Şurasına ünvanlanan üzvlük ərizələrinin sayının artmasına və yeni prioritetlərin o cümlədən müvafiq strategiyanın işlənib-hazırlanmasına gətirib-çıxartdı. 1949-cu il Mayın 5-də Londonun Müqəddəs Ceyms Sarayında Avropa Şurasının nizamnaməsinin əsasını qoyan müqavilə 10 dövlət tərəfindən imzalandı: Belçika, Fransa, Lüksemburq, Niderland, Böyük Britaniya, İrlandiya, İtaliya, Danimarka, Norveç və İsveç. Avropa Şurası bu andan öz fəaliyyətinə başladı. Təşkilatın ilk sessiyaları Strasburqda keçirilib, sonradan isə qərargah da bu şəhərdə yerləşdirildi. Təşkilatın təsis olunmasından bir neçə il keçdikdən sonra ilk mühüm konvensiya hazırlandı: Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası 1950-ci il noyabrın 4-də Romada imzalanıb, 1953-cü il sentyabrın 3-də isə qüvvəyə minib.

Yeni yaranan təşkilat ictimai fikrin diqqətini cəlb edirdi. Geniş ictimaiyyət bu təşkilatı Avropa xalqlarının müxtəlif siyasi yanaşmalarını və zəruri niyyətlərini ifadə etmək üçün bir məkan kimi qəbul edirdi. Təşkilat isə öz növbəsində, nizamnamənin 1-ci fəslində qeyd olunduğu kimi, aşağıdakı məqsədi güdür: "Avropa Şurasının məqsədi üzv dövlətlər arasında, onların ümumi irsi üzrə ideya və prinsiplərini həyata keçirmək və qorumaq, o cümlədən iqtisadi və sosial tərəqqini təmin etmək məqsədilə üzv dövlətlər arasında birlik yaratmaqdan ibarətdir".

Məqsədlərə nail olmaq məqsədilə Avropa Şurasına müəyyən vasitələr tətbiq olundu ki, onlar da öz növbəsində təşkilatın nizamnaməsində öz əksini tapıb: bu məqsəd qarşılıqlı maraq kəsb edən məsələlərin müzakirəsi, iqtisadi, sosial, mədəni, elmi, hüquqi və inzibati məsələlər ilə bağlı müqavilələr və o cümlədən insan hüquqları və əsas azadlıqların təmin olunması və həyata keçirilməsi yolu ilə Avropa Şurasının orqanları tərəfindən həyata keçirilməli idi. 1949-1970-ci illər arasında 8 yeni dövlət Avropa Şurasına üzv oldu: üzv olmaq tarixi qaydası ilə əvvəl Yunanıstan, sonra isə İslandiya, Türkiyə, Almaniya, Avstriya, Kipr, İsveçrə və Malta. Təşkilat bu zaman öz strukturunu və əsas institutlarını genişləndirdi. Beləliklə, 1960-cı ildə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin ilk ictimai dinləməsi keçirildi. Bu illər həmçinin ilk ixtisaslaşmış nazirlər konfranslarının keçirilməsi ilə yadda qaldı.

Azərbaycanın bu mötəbər təşkilatla ilk təmasları müstəqilliyin ilk illərinə təsadüf edir. Məhz 24 yanvar 1992-ci ildə Azərbaycan parlamenti "xüsusi dəvət edilmiş qonaq" statusu almaq üçün Avropa Şurasına müraciət edib. Azərbaycanın AŞ-a qəbul olunana kimi ikitərəfli münasibətlərin inkişafı ilə bağlı önəmli hadisələri oxucularımıza təqdim edirik.

3 fevral 1995-ci il - AŞ PA Bürosu 1994-cü ildə qəbul edilmiş və 3 Cənubi Qafqaz dövlətinin Avropa Şurasına üzv qəbul edilmək üçün müraciət hüququnu nəzərdə tutan 1247 saylı tövsiyəyə uyğun olaraq Azərbaycanın "xüsusi dəvət edilmiş qonaq" statusu almaq barədə müraciətinin nəzərdən keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edib.

17- 18 mart 1996-cı il - Avropa Şurasının Demokratiya uğrunda Venesiya Komissiyasının iclasında Azərbaycan bu komissiyaya üzv qəbul edilib.

28 iyun 1996-cı il - Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Bürosu Azərbaycana "xüsusi dəvət edilmiş qonaq" statusunun verilməsi barədə qərar qəbul edib.

13 iyul 1996-cı il - Azərbaycan prezidenti H.Əliyev Avropa Şurası baş katibinin adına məktub göndərərək Azərbaycanın Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul olunmaq və digər üzv dövlətlər kimi insan hüquqları və azadlıqları haqda Avropa Konvensiyasına qoşulmaq arzusunda olduğunu bildirib.

25 aprel 1997-ci il - Azərbaycan Respublikası Avropa Mədəniyyət Konvensiyasına qoşulub.

20 yanvar 1998-ci il - Azərbaycan Respublikasının prezidenti Heydər Əliyev "Azərbaycan Respublikası ilə Avropa Şurası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və Azərbaycanın Avropada mənafelərinin müdafiə edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında" sərəncam imzalayıb.

21 oktyabr 1999-cu il - Azərbaycan prezidenti "Avropa Şurasında Azərbaycan Respublikasının təmsilçiliyinin təşkilati təminatı haqqında" sərəncam verib.

18 mart 2000-ci il - Azərbaycan prezidenti "Avropa Şurasının fəaliyyətinə və Azərbaycan Respublikası ilə Avropa Şurası arasındakı əməkdaşlığa dair məlumatların yayılması barədə" sərəncam imzalayıb.

12-13 iyun 2000-ci il - AŞ Siyasi Komitəsinin Romada növbəti iclası keçirilib və Azərbaycanın Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsi ilə bağlı müsbət rəy verilib.

17 yanvar 2001-ci il - Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin nümayəndələr səviyyəsində keçirilmiş iclasında Azərbaycanın Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsinə dair qərar qəbul edilib.

Azərbaycanın Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul olunması ilə bağlı rəsmi mərasim isə yanvarın 25-də Strasburqda təşkil edilib. Bu mərasimdə ümummilli lider Heydər Əliyevin başçılıq etdiyi geniştərkibli nümayəndə heyəti də iştirak edib. Avropa Şurası Azərbaycanın insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin daha da gücləndirilməsi, demokratik islahatların aparılması, qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi sahəsində tədbirləri həyata keçirməsində mühüm rol oynayıb.

24-27 aprel 2001-ci il - Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) plenar sessiyası keçirilib. Azərbaycanın AŞPA-da nümayəndə heyəti ilk dəfə olaraq bu qurumun iclasında tamhüquqlu üzv kimi iştirak edib. Sessiya zamanı 9 ölkə və AŞPA-da fəaliyyət göstərən 5 siyasi qrupu təmsil edən 29 nümayəndə tərəfindən imzalanmış "Ermənilər tərəfindən Azərbaycanlı əhaliyə qarşı törədilmiş soyqırımın tanınması" adlı yazılı bəyanat və 14 ölkəni təmsil edən 20 nümayəndə tərəfindən imzalanmış "Ermənistan və Dağlıq Qarabağda saxlanılan müharibə əsirləri və girovları" adlı tövsiyə üçün təklif AŞPA-nın rəsmi sənədləri qismində yayılıb. Göstərilən sənədlərdə ermənilər tərəfindən Xocalı əhalisinin tamamilə qətlə yetirilməsi, Ermənistan tərəfindən Azərbaycan ərazisinin 20%-nin işğal edilməsi, Ermənistan və işğal edilmiş Azərbaycan torpaqlarında uşaq, qadın və yaşlı insanların da daxil olduğu 783 azərbaycanlı girovun saxlanılması faktı və digər vacib məsələlər xüsusi vurğulanıb. Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin bu qurumdakı fəaliyyəti ilk günlərdən avropalı parlamentarilərin diqətini cəlb edib. Bu məsələdə əsas amil nümayəndə heyətinə rəhbərliyi məhz o zaman millət vəkili olan, hazırkı prezident İlham Əliyevin rəhbərlik etməsidir. Məhz onun beynəlxalq münasibətlər sahəsində böyük təcrübəyə malik olması Azərbaycanın bu qurumda maraqlarının ən yüksək səviyyədə qorunması, Ermənistanın işğalçılıq siyasətinin ifşası, qaçqın və məcburi köçünlərin pozulmuş hüquqlarının dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırılmasında mühüm rol oynayıb. Bunun məntiqi nəticəsi kimi 27 yanvar 2003-cü ildə Avropa Şurası Parlament Assambleyası Bürosunun keçirilən iclasında Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin rəhbəri, millət vəkili İ.Əliyev büronun üzvü və AŞPA daxili prosedurasına əsasən, eyni zamanda assambleya prezidentinin müavini seçildi.

Avropa Şurasının Azərbaycandakı ofisi Azərbaycan hökuməti və Avropa Şurası arasında 4 noyabr 2002-ci il tarixində imzalanmış anlaşma memorandumu əsasında təsis edilib. Avropa Şurasının Azərbaycan Respublikasındakı ofisinin əsas vəzifəsi Avropa Şurasının fəaliyyəti, təşkilatın məqsəd və fəaliyyəti haqqında geniş ictimaiyyəti məlumatlandırmaq və bunu Avropa standartlarına, xüsusilə də qurumun fəaliyyətinin əsasını təşkil edən insan haqları məsələlərinə dair təfsilati izahatlar verməklə təmin etməkdir.

Azərbaycanın 2001-ci ildə Avropa Şurasına üzv olmasından sonra ölkədə insan hüquqlarının təmin edilməsi, qanunun aliliyinin gücləndirilməsi və demokratikləşdirmə məsələlərinə istər hökumətin, istər vətəndaş cəmiyyətinin, istərsə də dünya ictimaiyyətinin diqqəti artıb. Bu, bir tərəfdən ölkəmizin öz iradəsi ilə Avropa Şurası qarşısında üzərinə müvafiq öhdəliklər götürməsindən irəli gəlirsə, digər tərəfdən həyatın müxtəlif sahələrinə aid daim təkmilləşən və özünü müxtəlif sənədlərdə əks etdirən Avropa standartlarına uyğunlaşma tələbi ilə bağlıdır.

Azərbaycan Avropa Şurası ilə demokratik dövlət quruculuğu, insan hüquqlarına hörmət və ölkədə qanunun aliliyinin tam təmin edilməsi sahəsində hərtərəfli əməkdaşlığa böyük önəm verir və bu əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsində maraqlıdır. Avropa Şurası ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Azərbaycan məhkəmə sisteminin islahatı, vəkillik fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, korrupsiyaya qarşı mübarizə, ictimai televiziyanın fəaliyyətə başlaması istiqamətində mühüm tədbirlər görüb.

Həftə içi.- 2011.- 29 yanvar.- S. 2.