Züleyxa Qabıssandan Misirə gəlin
köçüb
Ə.Caminin Yusif və
Züleyxa əsərinə istinad etdikdə diqqətimi bir
beyt özünə cəlb etdi. Belə ki, peyğəmbərlərdən
söhbət açan şair İbrahim peyğəmbərin
nəvəsi Yaqub peyğəmbərdən söhbət
açarkən incə bir məsələyə toxunar ki, bu
da yazacağım ana mövzuya geniş bir yol açır.
İsak da aləmi tərk edən zaman,
Yaqub səs qaldırdı Hünda
dağından.
O daha bir geniş süfrə açaraq,
Şamdan Kəyanədək
qaldırdı bayraq.
Bəli, bu iki
beyt çox qədim gizli tariximizdən xəbər verir.
1-ci beytdə
Hüda dağı dedikdə dağ burada həqiqi dağ yox,
məcazi formada mənəvi dağdan söhbət gedir.
Hüda - 1)
doğru yol; 2) rəhbərlik, rəhbər tutma (bax.ə.f.lüğ.138.). Demək,
İsakdan sonra İbrahimin davamçısı, onun dininin
ardıcılı İsakın əkiz oğlanlarından olan
(Yaqub və Üveys) Yəqub olmuşdur. İbrahim
dininin rəhbəri olmuşdur. Üveys isə
əmisi İsmayılın yanında olmaq üçün Azərbaycana
getmişdir ki, bu haqda da əsərlərimdə məlumat
vermişəm (Yusif p.ə. isə Yaqubun 12 övladından
biri idi).
2-ci beytdə isə:
O daha bir geniş süfrə açaraq,
Şamdan Kəyanədək
qaldırdı bayraq.
Məhz bu beyt
mənim mövzumun şah notudur ki, ideoloji tənliklər əsasında
Züleyxanı məhz qədim Şamdan (Azərbaycandan) Misirə
gəlin aparacaq.
İncildə və Quranda
qeyd edilir: o cümlədən Avestada İbrahimə Allahdan vəh
gəldi sən çıx get Kəyana orada sənə
böyük nəsil və var-dövlət verəcəyəm.
Həqiqətən də, belə oldu İbrahim Şamı tərk edib gedəndən sonra onun
böyük nəsli və var-dövləti oldu ki, şair
bunu çox qabarıq şəkildə
işıqlandırır:
Kəyanda salınca daimi məkan,
Sərvəti, övladı artdı
durmadan.
Qoyunun, qızının yox idi sanı,
Tutdu qarışqa tək sürü
səhranı.
Yaqubun
sürüləri o qədər çox olmuşdur ki,
qarışqanı saymaq olurdu, sürünü yox. Kəyan qədim Azərbaycanın
şahlıq məkanı, müqəddəs din məkanı
olmuşdur. Qədim Alban adı bunu tam təsdiq
edir.
Al - ocaq, nəsil,
sülalə, bir nəsildən olan adamlar.
Al (i) Nəbi - peyğəmbər
övladı, nəsli (bax.ə.f.lüğ.səh.18.). Bani -
onu quran, səbəbkar (bax.ə.f.luğ.səh.35.).
İbrahim p.ə. Məryəm
surəsinə görə "Şama" (Günəşə)
üz tutduqdan, məşəqqətli bir yol keçdikdən,
bütpərəstlərə qalib gəldikdən sonra onun vətəni
"Şam" xalqı isə azərilər (yəni atəşpərəstlər,
oda sitayiş edənlər) oldu. Qabıssanda qədim qəbirlərdə
də mixi yazılar ilə baş daşında
"Şam" adına rast gəlmək
olur. Şamın haraya, hansı əraziyə
vurğulanmağı da qədim xalq mahnılarında da
aydın vurğulanır.
Əzizim dam da mələr,
Urumda, Şamda mələr.
Aşiqin göz yaşları,
Mərmərə arsa dələr.
Bu bayatıda
aşiq, təbii ki, İbrahim, onun ilkin dini məkanı Rum və
Şam olmuşdur.
Rumi -
vizantiyalı, anadolu, kiçik asiyalı rumlu. Bax.ə.f.lüğ.səh.527.
Şam isə
Azərbaycan olmuşdur. Başqa bir bayatıda:
Əziziyəm Şama gəl,
Pərvanətək şama gəl.
Günorta vədəliyəm,
Get dolan axşama gəl.
Söhbət ulduz sisteminin vəsfindən
gedir.
Əzizim, hara gəlsin,
Şama nahara gəlsin.
Qışı zəhlə tökəndi,
Deyin bahara gəlsin.
Sonuncu
bayatı məgər qədim Qabıssana Daş Oğuza)
işarə deyilmi?! Suriyanın Şamının zəhlə
tökən qışı yoxdur axı?! Mən
bu haqda kitablarımda oxuculara geniş məlumat vermişəm.
Şam Qabıssanın ilkin adı olmuşdur.
Şam əxi dedikdə məhz bu Şamın əxisi,
yəni qardaşı ocağı isə sarı torpaqda
(sarı - Günəş deməkdir). Dədə
- Günəş ocağıdır. Dədə
ilk dəfə Günəşə deyilmişdir. (İbrahimin Günəşə üz
tutmasının mahiyyəti). Beləliklə,
qədim Şamın qismən də olsa, məkanını
ilkin olaraq təyin etdik. Şam qədim azərilərin
(oda sitayiş edənlərin) vətəni olmuş, sonralar bu
yer Zənd, Gərd, Ziyarilər, nəhayət, Qabbısan
olmuşdur. Qabıssan (Qobustan), Şamın beşinci
adı olmuşdur. Kəyandan Şama qədər
olan ərazi bu yerlər nəzərdə tutulmalıdır. Məhz bu təhlildən sonra Zülexanın Misirə
gəlin köçməsinin ardınca gedək. Yusif qardaşlarının xəyanətinin əsirinə
çevrilir. Qardaşları onu quyuya
sallayıb, ipi kəsirlər. Çox
keçmir ki, Misir tacirləri onu quyudan çıxarıb,
Misirdə qul kimi satırlar. Yusif gənc
olsa da, yaşından çox ağır mərhumiyyətlərə
tab gətirir. Bunun səbəbi onun ilahi
eşqə bağlılığındandır. Ona görə ki, bu mənəvi məsələ
Quranda əks olduğu üçün məhz Allahın sevib
yaratdığı bir yol idi bu. Yusif adının özü
bunu təsdiq edir.
Yusif (gözəllik
və səadət rəmzi). Yusifi-Ruz (günün
Yusifi) Günəş (demək, atəşpərəstlərə
bağlanan ad). Züleyxa - ikimənalı
sözdür.
1. Saf, şirin su,
ağlıq rəmzi.
2. Züll-zillət (rəhmət
əziyyət, rüsvayçılıq).
Bəli, bu iki
ad əsərdən, əsərin ortaya çıxmasından
qabaq Quranda işıqlandırılmışdır. Hər iki ad
mahiyyət etibarilə əsərin əvvəlindən
axırınadək bir-birinə bağlanır və bir-birini
tamamlayır. Tarixən İbrahim vergisi, nəticələrindən
(12) yalnız Yusifə verilmiş, Allah onu peyğəmbərlər
cərgəsinə salmışdır. Züleyxanı
isə müqəddəs bir məxluq kimi nəslə hədiyyə
vermiş və bu bəxşeyişdən
yaranmışdır bu dastan. Sonda isə
yeni bir böyük məkanda Allahı özündə təmsil
edən bir din yaramışdır.
Yusif Misirə
ayaq basarkən Züleyxaya buta verilmiş və o, eşq
ümmanına üz tutmuşdur. Yusifin Misirdən
olması Züleyxaya yuxuda əyan olur. Dərhal
onda Misir elinə güclü rəğbət yaranır.
Bilir ki, onun sevdiyi məhz Misirdədir. Bu ərəfədə zamanına görə 10 yerdən
Züleyxaya elçi gəlir. Əsərdə
isə Züleyxanın hansı məkandan olması, nədənsə,
işıqlanmır. Onun məkanı, ana
yurdu qaranlıq saxlanılır. Bu baxımdan
Züleyxanın haradan olmasını tapmaq üçün Ə.Caminin
sətraltı ifadələrinə nəzər yetirək:
Şamın padşaşı, Rumun sultanı,
Ona elçi gəldi tamam 10 nəfər.
Bu beytin pəncərəsindən
qədim "Dədə Qorqud" dastanına nəzər
yetirsək, ilkin olaraq Oğuz elinin bir ucu "Şam"da,
digər tərəfi isə Trabzonda tamamlanır. Şam və
Bəlkə də torpağı o yerləndərdir,
Qisməti, ruzisi o ellərdəndir.
Şair sanki bu
məqsədə işarə vurur. İlkin elçi
Şamdan və Rum sultanından olur. Məntiqi
nəticədən belə çıxır ki, ilkin elçi
öz soy kökündən olur. Əlbəttə,
Züleyxa kimi müqəddəs bir gözələ elçi
ilkin olaraq öz elindən olmalıdır. "Dədə Qorqud" dastanında yazılır
ki, Bayandır xanın "Şam"ı günlüyü
dünyanın hər tərəfinə səpələnmişdi.
Demək, həmin nəsillər nə qədər
uzağa getsə də, vətənlə, ilkin ana vətənlə
əlaqə kəsilməmişdir. Hətta Hindistandan
Bayandır xana xüsusi olaraq tənbəki pay göndərilərdi.
Bayandır xan nüfuz sahibi kimi Hindistan tənbəkisi
çəkərdi. Şairin başqa beytində daha bir
vurğuya bağlanırıq:
Şöyləsən yanında yaxşı yerdir
Şam,
Deyər: gündüzü də görünər
axşam.
Bəli,
Qabıssanın səmasında olan parlaq ulduz sistemi
dünyanın heç bir yerində yoxdur. Demək olar
ki, onun səmasındakı ulduzların iri və parlaq
görüntüləri heç bir yerdə bu ecazkarlıqda
görünmür. Sanki gecəsi də
gündüz kimi olur. Yay aylarında
Qabıssan uşaqları gecə vaxtı gündüzün
oyunlarını oynayırlar. Bu oyunlardan
biri də yaddan çıxmış "Südlü
sümük" oyundur. Gecələr oynayan zaman ağ sümüyü uzağa əl ilə
atar, sonra isə axtarıb onu tapardılar. Tapan
şəxs oyunun qalibi sayılardı.
Bəli,
aydın olur ki, Züleyxaya dünyanın hər yerindən
elçi gəlib, lakin Misirdən elçi düşən
yoxdur. Belə
olan halda Züleyxa:
Göz yaşı axıdıb, matəm qururdu,
Başına yüz əlli kül
sovurardı.
Bu beyt tarixən
atəşpərətslərin ən qədim adət-ənənəsindən
xəbər vermirmi?! Başa kül sovurma atəşpərəstlərin
qədim yas əlaməti deyilmi?! Atəşpərəstlərdən
(azərilər) başqa hansı məkanda başa kül
sovurma var. "Külü başına qoyum", "kül
başına, kül olsun başına" kəlamları atəşpərəstlərdən
misal qalmayıbmı?! Qədim azərilər
(atəşpərəstlər) yaxın adamları ölərkən
başlarına kül qoyardılar.
Hətta
qabıssanlılar qəbiristanlıqlarına indi də
"pir, kül, məşər" adı ilə səslənirlər. Məgər
bu sətraltı ifadələr Züleyxanın Azərbaycandan,
"Şam"dan, qədim Alban dövlətindən
olmasından xəbər vermirmi və yaxud təsdiq etmirmi?!
Qədim Misirdə və
yaxud Suriyada belə bir adət olmayıb axı! Hətta peyğəmbərimiz Məhəmməd də
qeyd edib ki, atəşpərəstlər kimi ölünü
səs-küylə, vay-şivənlə yola salmayın.
Züleyxanın
timsalında onun Azərbaycan məkanından olmasına müəyyən
işarələr verməklə yanaşı, Yusifin də bu
işarələrə bağlılığına istiqamətlənək.
Dedilər, səfərdən qayıtmış Malik,
İbrani bir qula olaraq Malik.
Demək, Yusif
ibrani bir quldur deyilsə də, ibrani sözünün mənası,
nədənsə, açılmır. Açaq bu
sözün ana mahiyyətini.
1. İbra - qurtarma, bəraət
qazanma (İbrahimin bəraət qazanıb, təkallahlığı
yaratmasına işarədir).
2. İbra (z) - zahirə
çıxarma, aşkara çıxarma, təzahür etmə
(İbrahim dininin təzahür etməsi).
3. İbra (ni)
- yəhudi, qədim yəhudi dili. Baxə.f.lüğ.səh.230.
Bəli, buradan bir sual doğulur: indiki Quba ərazisində
yaşayan "Qırmızı Qəsəbə" sakinləri
olan yəhudilər sənədlərində hansı milliyyətə
mənsub sayılır? Cavab bir olacaq "Tat"lar. 2-ci sual: Quba tatları ilə yəhudilər
eyni dildə (aksent fərqi ilə) danışmırlarmı?
Ümumilikdə "Tatari"
adlandırmırlarmı avropalılara görə? Bəli, bunları təhlil edilməyən həqiqətlər
deyilmi?!
İbrahim
oğlu İsak, arvadı yəhudi qızı Sara ilə
buradan Kəyana getməyiblərmi?! (Kəsə yolla, bax.
Avesta) "İbra" - "him" adı ilə
bu vəhdətdən doğulmadımı?
Him - himmət
sahibi (himətlər). Bax. ə.f.lüğ.səh.734.
Buna görə
də Yusif Misir bütpərəstləri tərəfindən
ibrani qul sayılırdı. Misir əhli əla
bilirdi ki, Yusif İbrahim peyğəmbərin nəticəsidir.
İsakın nəvəsi, Yaqubun oğludur.
Bu təhlildən aydın olur ki, Yusif
İç Oğuz deyilən azəri məkanındandır.
Bax buna görə də Ə.Cami çox gözəl
vurğulayır:
Bəlkə də torpağı o yerlərdəndir,
Qisməti ruzisi o ellərdəndir.
Buradan bir sual doğulur:
hansı gücə bağlayıb Allah bu vəhdəti? Cavab bir mənalı olacaq. Allaha
bağlanan təkallahlığa. Təkallahlığın
ilkin vətəni Azərbaycan olub. Təkallahlıq
bu diyardan güc alıb dünyaya yayılmışdır.
Tarixin dərinliklərinə varlıqda aydın olur ki, Yusif Kəyandan
Allahın istəyi və yazısı ilə Misirə gedir,
Züleyxaya isə ilahi eşq butası verilməklə məhz
qədim Qabıssandan (Kabrıstan - Kabıstan) Azərbaycandan
Misirə gəlin getmişdir. "Yusif və
Züleyxa" dastanı təkcə iki aşiq və məşuqun
sevgi məcarasından söhbət açmır.
Daha doğrusu,
bu sevgi dünyasından söhbət açmaqla
yanaşı, ağıla gəlməyən qeyri-adi bir ilahi
eşqi ortaya çıxarır. Bu ilahi, qeyri-adi eşq din və Allah
eşqidir ki, onların ikisi də Misirdə bütpərəstliyin
soyuq, cansız daşlarını süpürüb, təkllahlığı
Misirə, onun əhalisinə bəxş etdilər.
Məhz
onların yaratdıqları təkallahlığın təcəssümü
olan "Quba" məscidinin əsasını qoydular ki, yerli
əhali Kəbə tikilənə qədər bu məsciddə
dualar etdi. Budur "Yusif və Züleyxa" dastanının
ağılagəlməyən, Quranda öz əksini tapan ana
qayəsi. Uzun əzab əziyyətdən
sonra Allah bu iki aşığı bir-birinə qovuşdurub
xoşbəxt edir. Yusifin dediyi kimi: istər yüz il, istərsə də min il yaşa, bir gün
həyat sona çatır. Hansısa bir gecənin
hamiləliyindən, gündüzümüz doğulmur və
ya doğulmayacaq. Ana qayə isə axirət
hesabatıdır. Bunu, təəssüflər
olsun ki, insanlar ömürlərinin sonunda dərk edirlər.
Sonda Yusifin arzusuna nəzər yetirək:
Bu fani dünyadan doymuşam cana,
Şahlığın sonu da fənadır, fəna!
Könlüm əbədiyyət mülkünü istər,
Vəslinə yetməkçün mənə
yol göstər.
Din yolunu tutan hər bir xeyirxah,
Sənin astananda dayanır, Allah.
Məni də naqislər əlindən qurtar,
Qoy tutum kamillər səfində qərar!
Bəli, Yusif
kamanından hədəfə atılan bu ox dərhal da hədəfə
dəyir.
Yusif səhər oyanıb atına minərkən
ayağını üzəngiyə qoyan zaman Cəbrayıl
ona deyir ki, tələsmə dayan. Ona bir güz alması verir (güz - bəzəkli).
Yusif almanı yemədi, sadəcə, almanın
gözəlliyinə baxıb onu iylədi və bununla da
müqəddəs istəyinə çatmış oldu və
canını tapşırdı.
Yusifin ölümünü
bilən Züleyxa dərhal tumar kimi qovrulmağa
başladı (tumar bükülmüş yazı, namə):
Köçüb bir daxmaya geyindi qara,
Pərişan zülfünü
tökdü ruxsara.
Saldı kədərindən üzünə
çırmaq,
Sovurdu başına kül ilə torpaq.
Bəli, üz
cırmaq mixi yazılarının rəmzidir. 2 rəmzi qəbul
etmişəm.
1. Misri qılınc, əslində
misli qılınc olmalıdır. Yəni (misli
- bənzər) xaça bənzər qılınc, onun rəmzi
Qazan xan səfər edəndə qılıncını
öpməklə talehini Allaha bağlayırdı.
2. Üz yazılarıdır
ki, bunu yalnız zamanında atəşpərəstlər edib
(qadınlar). Əzizləri öləndə
üzlərinə sanki dırnaqla cızlar çəkməklə
qanla yazı yazırdılar. Oxunmayan, lakin
əzabdan, zillətdən doğulan mənəvi yazılar.
Atəşpərəstlərin ilkin ana məkanı
Qoca Qabıssan sonra isə Təbriz olmuşdur.
Təb - isti məkan.
Riza - bir
döşdən süd əmən (qardaş) (Baki - Təbriz). Beləliklə,
bu beyt də təsdiq edir ki, Züleyxa məhz Qabıssandan
olub. Alban dövlətinin, müqəddəs
diyar olan Azərbaycanın qızıdır. Alban dövlətinin qızıdır ki, Msirə
din apardı.
Sonda bir neçə beytlə
fikrimi tamamlamaq istəyir, həm də fikrimə təsdiq gətirmək
istəyirəm:
Timus adlı şah Məğrib zamanda,
Namusda tək idi öz aləmində.
Ordusu covzadən bağlaya kəmər,
Qılıncına bəxti bəxş
edər zəfər.
Var idi Züleyxa adlı bir qızı,
Dünyanın misilsiz parlaq ulduzu.
Timus burada misal
olaraq göstərilir. Məğrib sözünə gəldikdə
lazımi ilkin işarələri qazanırıq.
Məğrib -
günbatan, qərb, Qərb cəhətindəki ölkələr,
Afrikanın (Misirdən başqa) şimal sahilindəki ölkələr. Bax.ə.f.lüğ.
səh. 338.
Demək,
işarə Azərbaycana istiqamətlənir ki, əsərdə
bu yerin adı çəkilmir, hətta məkan kimi də. Qalan yerlərin
adı çəkilir ki, Züleyxa da o yerlərdən deyil.
İkinci olaraq şair cövza kəmərindən
misal çəkir ki, bu kəmər də muğlara, atəşpərəstlərə
və zərduşlara bağlı kəmərdir ki, ancaq
döyüşə və bir də dini ayinlərdə,
bayramlarda (dini) taxılardı. İbrahim
dininin rəmzlərindən biridir. 72 ipdən
toxunardı. İplər ağ və
qara rəngdə olardı ki, bu da gecə və
gündüzün, göy və yerin müqəddəslik rəmzi
idi. Həmin kəmərlə də Yusif bibisi tərəfindən
şərə salınmışdır. 72
rəqəmi isə o zamanlar 72 xalqın və bir də 7
dövlətin rəmzi idi. İsgəndər
Rövşanəni alanda toy edərkən 7 kəmər
bağlamışdı. Ona qədər bu
kəmərləri bayramlarda şah Dara taxardı. Bu da 7 dövlətin şahənşahı rəmzi
idi. Onun məğlubiyyətindən sonra
e.ə.331-də. Bu kəmərləri ilk
dəfə İsgəndər taxmalı oldu. Bax. "İsgəndərnamə".
72 həm də atəşpərəstlərin
72 nuru deməkdir. Dini ayələr olub.
Demək,
Züleyxa covza kəmərini taxanların ölkəsindən
olub. Bu kəmər
ancaq Şama (Qabıssana) bir də ki, Kəyana
yəni, qədim Azərbaycanın şahənşah
paytaxtına aid olub. şahlar Azərbaycanda
çox olub. Onların mərkəzi isə Kəyan
olub. Zamanında 7 dövlət Kəyana hər il vergi verib. T.Heyerdalın fikrinə
görə, dünyanın azad svilizasiyası bu zamanlar olub.
Müharibəsiz dünya. İsgəndər
buna son qoydu.
Bəli, əziz
oxucu, bütün bunlar sübut etmirmi ki, Züleyxa müqəddəslik
rəmzi kimi Allahın istəyi ilə Azərbaycanda
doğulub, Misirə gəlin köçmüşdür?!
Şakir Qabıssanlı
Həftə içi.- 2011.- 18 yanvar.- S. 4.