Fəzanı fəth edən Qaqarin

Son uçuşdan sonra yoxa çıxan Qaqarinin qəza nişanəsi: parçalanmış gödəkçə və yemək talonu

Aleksey İvanoviç Qaqarin və Anna Timofeyevna Matveyevanın ailəsində 1934-cü il, mart ayının 9-da Rusiyanın Smolensk vilayətindəki Qjatsk rayonunun Kluşino kəndində bir oğlan dünyaya gəldi. Sarışın, qızıl saçlı və mavi gözlü bu körpənin adını Yuri qoydular.

Amma o vaxt heç kim bilmirdi ki, dünyaya gələn bu körpəni bir vaxtlar bütün dünya tanıyacaq və hər dəfə onun adı gələndə milyonlarla insanın qəlbi coşacaq. O, təkcə ailəsinin balaca oğlu Yuri deyil, dünyanın tanıdığı kosmonavt Yuri Qaqarin olacaq.

Müharibə başlayanda Yurinin 7 yaşı vardı və o, məktəbə getməyə hazırlaşırdı. Amma məktəbə getmək ona nəsib olmadı. 1941-ci ilin iyunun 22-də Almaniya SSRİ üzərinə hücum etdi və müharibə başladı. Nəticədə, balaca Qaqarin bir neçə il ərzində alman işğalı altında olan ərazidə yaşamalı oldu. Ancaq 1943-cü il, aprel ayının 9-da isə hücuma keçən sovet ordusu yenidən Smolensk vilayətini azad etdi. 1945-ci ildə Qaqarinlər ailəsi Qjatska köçdülər.

Qaqarin təhsil almaqla bərabər, aeroklubda da məşğul olmağa başladı.

O, ilk üçuşunu 1955-ci ildə "YAK-18" təyyarəsində edir. Qısa müddətdə 196 dəfə havaya qalxdı və 42 saat 23 dəqiqə uçuş keçirir. Elə həmin ilin payızında hərbi xidmətə çağırılır və Orenburqda xidmət etməyə başlayır. Təyyarəni sərbəst idarə edə bildiyi üçün Qaqarini Orenburqdakı Hərbi Aviasiya Məktəbinə oxumağa göndərirlər.

Yuri 1959-cu ildə ailə həyatı qurur. Həmin dövrdə SSRİ-də kosmosun fəthi sahəsində bir-birinin ardınca uğurlar əldə edilməkdə idi. Ona görə də bu sahə əksər gəncləri maqnit kimi özünə çəkirdi. Qaqarin də kosmosa can atırdı. Bu məqsədlə o, 1959-cu ildə Moskvadakı Kosmik Tədqiqatlar Mərkəzinə müraciət edərək, kosmonavtlar sırasına daxil olmaq istədiyini bildirdi. Qaqarinin ərizəsi nəzərə alındı və həmin il Moskvaya çağırıldı. O, burada digər namizədlərlə birlikdə kosmosa uçuşa hazırlaşmağa başladı.

108 dəqiqəlik dünyaşöhrətli uçuş

Kosmonavt olmaq istəyənlərin boyu 170 santimetrdən hündür, çəkisi isə 72 kiloqramdan ağır ola bilməzdi. Qaqarinin isə boyu 165 sm, çəkisi isə 57 kiloqram idi. O, bu göstəriciləri ilə SSRİ-də kosmosun atası hesab edilən Korolyovun istəklərinə cavab verirdi. Korolyov kosmosa göndərilməsi üçün 20 nəfər namizəddən yalnız 6-nı seçdi. Qaqarin də onların arasında idi. Korolyov 6 namizəddən sonda yalnız iki nəfəri- Qaqarini və German Titovu saxladı. Qaqarin kosmosa uçmalı idi, Titov isə hər hansı bir hadisəyə qarşı onun əvəzedicisi kimi ehtiyatda saxlanılmışdı. Hər ehtimala qarşı kosmosa ilk insan göndərilməsi ilə bağlı "İTAR TASS" üçün 3 bəyanat hazırlanmışdı. Bunlardan birincisi, uçuş uğurla baça çatacağı halda, ikincisi, kosmik gəmi hansısa bir səbəbdən dənizə və ya başqa bir ölkənin ərazisinə düşəcəyi, üçüncüsü isə, Qaqarin faciəli şəkildə həlak olacağı halda səsləndirilməli idi.

1961-ci il, aprel ayının 12-də Moskva vaxtilə saat 09:17-də Qazaxıstandakı Baykonur Kosmodromundan "Vostok-1" kosmik gəmisi start götürdü. Yer ətrafında dövrə vuraraq, 108 dəqiqə orbitdə qalan Qaqarin yenidən geri qayıtdı. Amma enmə aparatında baş verən texniki nasazlıq ucbatından o nəzərdə tutulduğu kimi, Stalinqraddan (indiki Volqoqrad) 110 kilometr aralı deyil, ondan xeyli uzaqda olan Saratov vilayətindəki Engels şəhəri yaxınlığında yerə endi. İlk dəfə gözlənilməz qonağı qarşılayan yerli meşəbəyinin həyat yoldaşı Anna Akimovna Taxtarova və onun 6 yaşlı nəvəsi Rita oldu.

Bir uçuşla dəyişən həyat

Qaqarinin Engels yaxınlığında enməsindən az sonra yerli aeroportdan "Mİ-4" təyyarəsi havaya qalxdı. Ona Qaqarini axtarıb tapmaq tapşırılmışdı. Amma təyyarə hadisə yerinə gələnə kimi Qaqarin ilk rast gəldiyi yük maşınına minərək, Engels şəhərinə gəlmişdi. Onu buradan dərhal hərbi hava limanına apardılar. Moskvaya isə belə bir teleqram göndərildi: "Qaqarin tapılıb və Moskvaya yola salınacaq". Engelsdən də Qaqarin SSRİ-nin o vaxtkı rəhbəri Nikita Xruşşovla telefon əlaqəsinə girərək, ona uçuşun uğurla başa çatdığı barədə raport verdi.

SSRİ də və eləcə də dünyada Qaqarinin kosmosa uçması milyonların bayramına çevrilmişdi.

"Vnukovo" təyyarə meydanında Qaqarin böyük təmtəraqla qarşılandı. Oradan onu birbaşa Qızıl meydana apardılar. Yüz minlərlə insanın yığıldığı Qızıl meydanın tribunasında Xruşşov tərəfindən hərarətli şəkildə qarşılanan Qaqarin daha bir gözlənilməz hadisənin şahidi oldu. Xruşşov SSRİ Ali Soveti tərəfindən Qaqarinin Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldüyünü bəyan etdi və "Qızıl ulduz"u ona təqdim etdi. Bu sovet imperiyasının II Dünya müharibəsindən sonra yaşadığı ən sevincli anlarından biri idi. Həmin təntənəli günlərdə Rusiyanın doğum evlərində anadan olan oğlan uşaqlarının böyük əksəriyyətinə Qaqarinin şərəfinə Yuri adı verdilər.

Lakin Qaqarin son dövrlərdə özünə münasibətin xoşagəlməz şəkildə dəyişdiyini hiss edirdi və o, özü də artıq yaşadığı həyatdan bezməyə başlamışdı.108 dəqiqəlik uçuş Qaqarinin həyatını başdan ayağa dəyişmişdi. O, dünyanın ən məşhur insanlarından birinə çevrilmiş və bunun təsiri altında dəyişilərək tamam başqa bir adam olmuşdu. Həmin vaxtda istər ölkə daxilində, istərsə də xaricə səfərləri zamanı çoxsaylı insanlarla görüşməsi və bu görüşlərin yemək masası arxasında başa çatması onun sərxoşluğa meyilini gücləndirmişdi. Eyni zamanda, Qaqarin xeyli kökəlmişdi. Bu isə onun idmanla məşğul olmasına və aviauçuşlarda iştirak etməsinə imkan vermirdi. Buna baxmayaraq, rəsmi dövlət rəhbərləri belə, onun sərxoşluğuna və şıltaqlığına göz yumurdular.

Qaqarin artıq təkbaşına uçuş etməyə hazır deyil və bu onu faciəyə doğru aparır. O, isə sınaq uçuşlarında iştirak etməkdə israrlı idi. Buna görə də onun istəyi ilə hesablaşmağa məcbur oldular və xahişini nəzərə alaraq, Qaqarini Aya enməyi nəzərdə tutan kosmik gəmilərdən birinin ekipajı təyin etdilər.

Gödəkcə parçaları və yemək talonu...

1968-ci il, mart ayının 27-də, Moskva vaxtilə saat 10:18-də Qaqarin və Seregin Çkalovsk aerodromundan növbəti sınaq uçuşuna qalxdılar. Hava olduqca sakit və açıq idi. Sınaq uçuşu 20 dəqiqə nəzərdə tutulmuşdu. Amma saat 10:30-da Qaqarin yerə enmək üçün icazə istədi. Bundan sonra təyyarə ilə əlaqə kəsildi. Əvvəlcə, bunu heç kəs faciə kimi qiymətləndirmək istəmədi və hamı səbirlə təyyarənin tezliklə yerə enəcəyini gözlədi. Amma az sonra artıq uçuş-sınaq meydanında hamı təşvişə düşdü. Dərhal həyəcan siqnalı verildi və itən təyyarənin axtarışına başlanıldı. Yalnız 3 saatlıq axtarışdan sonra saat 14:50-də təyyarənin qalıqlarını uçuş-sınaq mərkəzindən 85 kilometr aralı, Novoselovo kəndi ətrafında tapmaq mümkün oldu. Ertəsi gün Qaqarinin yay uçuşlarında geydiyi gödəkcənin parçaları və onun adına olan yemək talonu aşkar edildi. Faciənin səbəblərini araşdırmaq üçün dövlət komissiyası yaradıldı. Bu komissiyaya yüzlərlə ekspert cəlb edilmişdi. Onlar qəza baş verən ərazini araşdırırdılar.

Naməlum qəza və yoxa çıxmış Qaqarin

Moskvada və dünyada çoxları bu qəzanın arxasında düşmən əli olduğu qənaətində idi. Amma bunu sübut etmək üçün tutarlı bir dəlil yox idi. Ona görə də araşdırma aparan komissiyanın çıxardığı yekun nəticə ictimaiyyətdən gizli saxlanıldı. Yalnız o məlumdur ki, Qaqarin uçuşdan əvvəl həyat yoldaşına məktub yazaraq, onunla vidalaşıbmış. Nə üçün? Qaqarin sonuncu dəfə uçuş etdiyini haradan bilirmiş? Bəlkə də, ona bununla bağlı nə isə məlum idi? Bu suallara isə bu günə kimi cavab tapılmayıb. Şübhələri artıran bir məsələ də Qaqarinin həyat yoldaşına ünvanladığı son məktubunun mahiyyəti barədə mətbuata açıqlama verilməməsidir. Ola bilsin ki, Qaqarin bu məktubunda nəyə isə işarə vurubmuş. Əgər Qaqarin son məktubunda həyatından və ya yaşayışından razılığını ifadə edəcək bir söz belə yazsaydı, sovet ideologiyası dərhal bundan vətənpərvərlik təbliğatı üçün gen-bol istifadə edərdig Amma görünür, Qaqarinin vida məktubunda ətrafındakılardan narazılıq ifadə edən sözlər daha çox olub. Bəlkə də, məktubda məhz elə bunlardan bəhs edib.

Qəzada həlak olan hər iki təyyarəçinin cəsədləri axtarılmışdı. Amma yalnız Sereginin cəsədinin ayrı- ayrı hissələrini tapmaq mümkün olmuşdu. DNK yoxlaması da hissələrin Sereginə aid olduğunu göstərirdi.

Bəlkə də o, heç ölməyib

Bu gün də Qaqarinin yoxa çıxması və Sereginin ölümü ilə bağlı çoxlu sayda ehtimallar var. Bəzi ehtimallara görə, Seregin son vaxtlar xəstə idi, ancaq onu sınaq uçuşu keçirməyə məcbur edirdilər. Nəticədə, guya havada Sereginin ürəyi ağrıyıb və bunu görən Qaqarin onu darda qoymaq istəməyib. Bu da nəticədə təyyarənin idarəsinin itirilməsinə və qəzaya səbəb olub. Amma ortada bir acı fakt da var: Sereginlə müqayisədə Qaqarinin cəsədinin qalıqları aşkar edilməyib. Bu da Qaqarinin sirli ölümü ətrafında çoxsaylı əfsanələrin yaranmasına səbəb olub. "Vəfat" edəndən sonra onun adı əbədiləşdirilib. Qjatsk rayonu Qaqarin adlandırılıb. Moskvada və SSRİ-nin hər yerində onun adına küçələr və parklar salınıb. Bütün bunlara baxmayaraq, bu günədək Qaqarinin müəmmalı şəkildə yoxa çıxması ilə bağlı sirrin üstünü açmaq mümkün olmayıb.

Nigar İxtiyarqızı

Həftə içi.- 2012.- 14-16 aprel.- S. 16.