"Müasir Beynəlxalq Hüquq və Davamlı İnkişaf" İB-nin Xocalı genosidinin 20-ci ildönümü ilə əlaqədar

B Ə Y A N A T I

Müasir beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin, insan hüquq və azadlıqlarının kütləvi şəkildə kobudcasına pozulması ilə nəticələnən 1992-ci ilin fevral ayının 26-da erməni silahlı qüvvələri tərəfindən Azərbaycan Respublikasının Xocalı şəhərinin dinc əhalisinin vəhşicəsinə və kütləvi qırğınından - Xocalı genosidindən 20 il ötür.

Ermənistan tərəfindən Azərbaycan torpaqlarında etnik əlamətlərinə görə, məhz azərbaycanlı olduqlarına görə əvvəlcədən düşünülmüş niyyətlə azərbaycanlılara qarşı hələ ötən əsrin əvvəllərindən başlayaraq, 1905-1907-ci illərdə, 1918-ci ildə kütləvi qırğınlar törədilməklə genosid siyasəti həyata keçirilməyə başlanmışdır. Ermənistanın 1988-ci ildən Azərbaycana qarşı başladığı təcavüz də bu siyasətin tərkib hissəsidir. Bu məqsədyönlü genosid siyasətinin davamı olaraq 1992-ci il fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə erməni hərbi qüvvələri Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki Xocalı şəhərində beynəlxalq humanitar hüquq normalarını kobud şəkildə pozaraq (məsələn, dinc əhali üçün keçid koridorunu verməməklə) dinc əhalini xüsusi amansızlıq və vəhşiliklə məhv etmişlər. Bir gecənin içərisində bir Azərbaycan şəhəri yerlə-yeksan edilmiş, milli əlamətinə görə minlərlə sakin, o cümlədən qocalar, qadınlar və uşaqlar müxtəlif vəhşi metodlarla qətlə yetirilmişlər.

Beynəlxalq hüquqa görə genosid ən ağır beynəlxalq cinayət olmaqla təcavüz, insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə cinayətləri, beynəlxalq terrorizm kimi cinayətlərlə yanaşı sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə yönələn cinayətlər qrupuna aid edilir.

Ermənilər tərəfindən Xocalıda törədilmiş əməllər də, əvvəlcədən düşünülmüş qaydada (yaxınlıqdakı kəndlərdə, qaçmaq istəyən əhalini məhv etmək məqsədilə əvvəlcədən pusquların qurulması da bunu sübut edir) məhz azərbaycanlı olduqlarına görə milli qrupu tam və ya qismən məhv etmək məqsədilə bu qrup üzvlərinin öldürülməsi olmuşdur. Həmçinin Xocalıda uşaqların zorla valideynlərindən alınması faktı da məlumdur. Belə ki, faciə zamanı yüzlərlə azərbaycanlı ermənilər tərəfindən girov götürülmüşdür. Uşağı olan girov götürülmüş azərbaycanlılardan isə uşaqları zorla alınmışdır. Uşaqların zorla bir qrupdan alınıb başqa bir qrupa verilməsi də genosid cinayətinin obyektiv cəhətini təşkil edən əlamətlərdəndir. Bütün bunlar isə ermənilərin genosid cinayəti törətmələrini bir daha sübut edir.

26 noyabr 1968-ci il tarixli, müddətin hərbi cinayətlərə və bəşəriyyətə qarşı cinayətlərə tətbiq edilməməsi haqqında Konvensiya imkan verir ki, törədilmə vaxtından asılı olmayaraq genosid cinayəti törətmiş məsul şəxslər istənilən vaxt cinayət məsuliyyətinə cəlb olunsunlar.

Xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, genosid cinayətinə görə məsuliyyətin meydana çıxması üçün bütövlükdə müəyyən qrupun məhv edilməsindən ibarət son nəticə tələb olunmur. Yuxarıda qeyd etdiyimiz genosid cinayətinin tərkibini təşkil edən əməllərdən birinin və ya bir neçəsinin müəyyən qrupu tamamilə və ya qismən məhv edilməsi niyyətilə törədilməsi genosid kimi qiymətləndirilir.

Beləliklə, ermənilər tərəfindən Xocalı əhalisi olan etnik azərbaycanlılara qarşı törədilmiş əməllər beynəlxalq hüquqa müvafiq olaraq beynəlxalq cinayət - genosid kimi qiymətləndirilməlidir və beynəlxalq hüquqa əsasən genosid törədənlərin cəzalandırılması onun törədilməsi vaxtından asılı olmayaraq zəruridir. Müvafiq olaraq, azərbaycanlılara qarşı genosid törətmiş (istər cinayətin bilavasitə icraçıları, istərsə də təşkilatçıları) erməni və onların havadarları olan şəxslər, vəzifə mövqeyindən asılı olmayaraq (cinayətkarın dövlət başçısı və ya vəzifəli şəxs qismində çıxış etməsi ona immunitetdən istifadə etmək imkanı vermir) cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməli, ya dövlətdaxili məhkəmədə, yaxud da beynəlxalq məhkəmə qarşısında cavab verməlidirlər. Həmçinin genosid cinayəti törətmiş şəxsləri dəstəkləyən və genosidin dövlət siyasətinin tərkib hissəsi təşkil etdiyi Ermənistan dövlətinə qarşı da beynəlxalq birlik tərəfindən müxtəlif sanksiyalar tətbiq olunması zərurəti yaranır, həmçinin bu dövlətin beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətini doğurur.

"Müasir Beynəlxalq Hüquq və Davamlı İnkişaf" ictimai birliyi təəssüflə qeyd edir ki, baş verməsindən 20 il keçməsinə baxmayaraq, Xocalı genosidi beynəlxalq aləm tərəfindən lazımi qiymətini almamışdır. Uzun illərdən bəri Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı məqsədyönlü təcavüz və genosid siyasətinə və bunun nəticəsində baş verən beynəlxalq hüquq pozuntularına, o cümlədən Xocalı faciəsinə beynəlxalq birlik tərəfindən heç bir ayrı-seçkilik olmadan ədalətli qaydada, ümumi beynəlxalq hüquq norma və prinsiplərinə müvafiq olaraq hüquqi qiymət verilməli və cinayətkarlar cəzalandırılmalıdır. Beynəlxalq cinayətkarlığa qarşı mübarizənin daha da gücləndiyi bir vaxtda Ermənistanın qeyri-hüquqi, sülh və bəşəriyyət əleyhinə yönələn hərəkətlərinə beynəlxalq birlik, o cümlədən beynəlxalq təşkilatlar öz münasibətini bildirməlidir. Beynəlxalq hüquq normalarını kobud şəkildə pozan, beynəlxalq hüquqa əsasən öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməyən, beynəlxalq təşkilatların aktlarına saymazyana yanaşan, cinayətkarları dövlət səviyyəsində dəstəkləyən Ermənistanın bu hüquqazidd əməllərinə son qoyulmalıdır.

Ləman Əliyeva,

"Müasir Beynəlxalq Hüquq

və Davamlı İnkişaf" ictimai

birliyinin sədri

23 fevral 2012-ci il

Həftə içi.- 2012.- 25-27 fevral.-S.10.