Çörəyi papaqdan çıxan papaqçı

"İndi mən papağımı nə cür qoyum ki, qızın xoşuna gəlsin? Əgər belə qoysam, onda qız məndən qorxar, elə bilər ki, Bakı qoçusuyam. Yox, belə qoysam, onda da qız məndən hürkər, elə bilər Qarabağın lopabığ bəylərindənəm. Yaxşı, əgər belə qoysam, qızın məndən lap zəhləsi gedər ki, elə bilər Gəncə qumarbazıyam. Belə qoysam, vay-vay-vay, onda da lap Şamaxı lotusuna oxşayaram ki".

Məşədi İbadın güzgünün qarşısındakı bu monoloqunu elçi getdiyi Gülnaza özünü bəyəndirmək cəhdi kimi də izah edə bilərik. Axı o dövr üçün papaq azərbaycanlı kişilərin əvəzolunmaz atributu idi. Ancaq "O olmasın, bu olsun"un bu qəhrəmanı sonra qızın qarşısına papaqsız çıxmaq qərarına gəlib "başı açıq daha yaxşıdı. Onda qız elə bilər abrazovonskiyəm" deyir. Görünür, XXI əsrin gəncləri də özlərini "obrazovonski" göstərməyə çalışırlar. Elə bir papaqçı ilə söhbətim də köhnə kişilərin kişilik rəmzi olan milli papaqlarımızın gələcək aqibəti, papaqlara olan maraq və indiki durumundan oldu...

"Obrazovonski" kişilərin bəyənmədiyi papaqların dünyası

Yol kənarında yeni tikilən göydələnlərin və bir də köhnə binaların arasında o kiçik otelye elə də diqqət çəkmir. Bəlkə də bir çoxlarımız keçərkən ora heç bir nəzər də salmırıq. Axı bizim üçün orda nə maraqlı bir şey ola bilər ki?! Kənardan baxarkən mən də belə düşünmüşdüm. Ta ki...

Hər açılan yeni qapı insana çox şey öyrədir deyirlər. Sən demə, o qapının kandarından içəridə də çoxumuzun görmədiyi bir dünya var. Keçmişimiz, köhnə kişilərin başlarında qürurla gəzdirdiyi bir dünya.

Söz açdığım məkan "papaqlar dünyası" idi. İndiki "obrazovonski" kişilərin bəyənib taxmadığı papaqların dünyası.

Otelyedəki papaqların ustası Hafiz dayı qəzetdən gəldiyimiz biləndə dərdi təzələndi. Əvvəlcə müsahibə verməkdən boyun qaşıran usta "ay qızım, axı indi dəbdə olmayan bir şey kimi maraqlandırır ki, yazırsız" desə də, bizə papaqlar haqqında hər şeydən danışdı. Hafiz dayı deyir vaxtilə Bakıda hər addımbaşı papaqçı dükanı vardı. Çünki papaq alan kişilər də çox idi o vaxtlar. Ancaq: "İndi Bakıda 1-2 papaqçı dükanı qalıb ki, ora da nə gələn var, nə gedən. Ustalar da papaqların satılmadığını, bu işdə bir xeyir olmadığını görüb bağlayırlar dükanı. Axı heç alan da yoxdu bu papaqlardan. Gərək bu papağı başında daşımağa layiq adam olsun ki, alsınlar da. İndikilər "kepka", "bezbolka" taxır. Kişinin kişi papağı var. Kepka nə müsəlman, nə Qafqaz, nə də Azərbaycan kişisinə yaraşmaz".

Usta deyir aylarla tikdiyi papaqlar rəflərdə qalır. Qışda bəzən alıcı olur, yayda isə ümumiyyətlə gələn olmur. Alanlar isə təmiz quzu dərisindən olan papaqlardan almır, çünki təmiz dərindən olan papaqlar nisbətən bahadır: "Quzu dərisindən də papaq tikirəm, qeyri-təbii parçalardan da. Alıcılar da elə qeyri-təbbi mala qaçır. Ucuz olduğu üçün daha çox ona üstünlük verirlər".

Hafiz dayı deyir ki, quzu dərisindən olan papaqlar qaldıqca köhnəlir. Belə olduqda biz də məcbur olub papağı uzuc satırıq: "Bu təbii dəridi. Qaldıqca öz keyfiyyətini itirir. Dəri elə də ucuz deyil. 200 manata alıb zəhmətlə papaq hazırlayırıq. Ancaq satanda bəzən heç dərinin pulunu çıxara bilmirik. İndi nə papaqçı qalıb, nə papaq taxan, nə də papağa hörmət".

"Milli papaqlarımız mədəni irs kimi qorunsun"

Bir çox papaqçı dükanlarında şahidi olduğum bir məqamla burada rastlaşmadım. Bəzi ustalar papaq satışından gəlir əldə edə bilmədikləri üçün divara "papaqla şəkil çəkdirmək 1 manat" yazılı lövhə vururlar. Ancaq Hafiz dayının dükanında belə bir lövhəyə rast gəlmədim. O deyir mən əlimin zəhmətilə pul qazanıram. Papaqçılığı atasından öyrənən usta 15 yaşından 30 ildir ki, həvəslə bu işlə məşğul olduğunu deyir: "Atam babamın, mən isə atamın sagirdi olmuşam. Ancaq indi mənim davamçım yoxdu. Mən öz peşəmi sevirəm. Həvəslə də çalışıram. Alıcının olmaması da məni ruhdan salmır. Əlimdən bundan başqa heç nə gəlməz".

Ancaq papaq ustasının bir arzusu var. O, milli papaqlarımızın keçmişə qarışıb yox olmasını istəmir. Deyir ki, milli papaqlarımız mədəni irs, nümunə kimi qorunsun: "İndi bu papaqlardan taxmasalar da, heç olmasa bilək ki, unudulmayacaq. Gələcək nəsil bilsin ki, köhnə kişilərin belə papaqları olub".

Papaqlarla bizi tanış edən usta deyir ki, bəy papaqları balaca olur. Eynən H.Z.Tağıyevin papağı kimi. Papağın forması bölgələrə görə də fərqlənirmiş. Usta deyir ki: "Bəzi bölgələr var ki, 12 sm-lik papaq taxır. Bakıdan kənara çıxıb şimala getdikcə papaqların hündürlüyü də artır. Səbəbini bilmirəm ancaq Qarabağ, Şəki xanları da bir qədər böyük və uzun papaqlar taxıblar. Vaxtilə haralı olduğunu taxdığın papağın formasından biliblər".

Doğulmamış quzu Sibir tülküsündən qiymətlidi!

Dükanda divardan balaca quzu dəriləri asılmışdı. Onlar da öz növbələrini gözləyirdi. Görəsən, o balaca quzulardan neçə bəyin başına papaq hazırlanacaq?..

Əlimizə alıb daha yaxından baxdıq dərilərə. Usta deyir ki, bu dərilər heç doğulmamış quzunun dərisidir. O dəri quzu hələ ana bətnində olarkən götürülür və tam hazır olandan sonra papaq hazırlamaq üçün satılır.

Dükanda diqqətimizi çəkən bir neçə maraqlı papaqlar da var idi. Usta deyir onlar Sibir tülküsünün dərisindəndir. İndi daha çox xanımların bəzək xətrinə çiyinlərinə atdıqları o dərilərdən gözəl və isti papaqlar lazırlanır.

Qiymətlərinə gəlincə isə quzu dərisindən olan papaqlar daha bahadır. Qiymət 80 manatdan başlayaraq 150-200 manat arasında dəyişir. Tülkü dərisindən olan papaqlar isə 50-100 manat dəyərindədir. Süni dəridən olanlar isə 30-20 manatdan baha deyil. Ən bahalı papaqlar quzu dərisindən hazırlananlardır.

Papaqların növlərindən və tikilmə qaydalarından da danışan usta bu işin sevgi və əmək tələb etdiyini deyir. Bir papağın tikilməsinə elə də çox vaxt sərf olunmasa da, usta burada da diqqətli olmağın mütləq olduğunu bildirdi: "Bir papağı 1 günə də tikmək olar, 3 günə də. Sənin diqqətli və cəld olmağından asılıdır. Ancaq vaxt çox olanda daha rahat və incəliklə işləyirsən. Papağın təkcə üstü deyil, onun içini, astarını da diqqətlə tikmək lazımdır. Bir-iki tikiş atıb satsam, baxan deyər bu heç papaqçı deyil ki?"

Sonda usta deyir ki, əsl insan nə ilə məşğul olmasından asılı olmayaraq işini vicdanla görməlidir: "İstər müəllim ol, istər həkim, istər papaqçı, istərsə də çəkməçi. Əsas vicdandır. Hər kəs öz işi ilə sevərək və vicdanı ilə məşğul olsa, kifayət edir".

Sonda... cibimizdə ustadan quzu dərisindən olan papaq alacaq qədər pulumuz olmasa da, hər biri ilə şəkil çəkdirib qoyulduq yola, Hazif dayının papaqlar dünyasından ayrılmaq asan olmasa da...

Nigar İxtiyarqızı

Həftə içi.- 2012.- 11 iyul.- S.8.