Muzeylərdə qalan tarix

Hacı Zeynalabdin muzeyə çevrilmiş malikanəsində 300 minədək maddi mədəniyyət nümunəsi saxlanılır

Milyonçu Hacı Zeynalabdin Tağıyevin hansı şəraitdə, necə evdə yaşadığı çoxları üçün maraq kəsb edir. Əksəriyyət hesab edir ki, belə bir milyonçu hamı kimi adi bir mənzildə yaşaya bilməzdi...

Elə bu maraqla da yolumuzu tanınmış messenatın vaxtilə malikanəsi olmuş indiki Tarix Muzeyindən saldıq. İçəri daxil olan kimi ayağımıza bahil ("selofan" ayaqqabı) geyməyi və çantamızı şkafa qoymağı tapşırdılar. Bu, muzeyə gələn hər kəs üçün bir qaydadır. Burada hər bir şey tarixin nümunəsi olduğu üçün göz bəbəyi kimi qorunur.

Muzeyin Bakının ən gözəl memarlıq abidələrindən olan binası 1895-1896-cı illərdə, o vaxtlar şəhərin baş memarı vəzifəsini daşıyan polşalı İosif Qoslavskinin layihəsinə əsasən tikilib. Məşhur sahibkar və xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdinin yaşayış mülkü olan bu sarayda 1920-ci ildən bəri fasilələrlə muzey fəaliyyət göstərir. Təxminən bir il sonra muzey qapılarını tamaşaçıların üzünə açır.

Prezident İlham Əliyevin göstərişi ilə 2004-2007-ci illərdə əvvəlki görkəmi saxlanılmaqla muzey əsaslı təmir olundu. Hazırda 92 yaşlı bu muzeydə 6 şöbə, 1 laboratoriya, 12 fond, 4 qrup və kitabxana fəaliyyət göstərir. Hazırda burada tariximizi özündə yaşadan 300 minədək maddi mədəniyyət nümunəsi qorunur. Muzeyin kitabxanasında isə əsasən XIX-XX əsrin əvvəllərində çap olunmuş 80 mindən artıq nadir jurnal, kitab, və qəzet nüsxələri toplanıb.

Muzeyin birinci mərtəbəsində, qədim və orta əsrlərə aid əşyaların əhatəsində insan bir anlıq da olsa, özünü Atropatın, İsgəndərin hökmranlıq etdiyi dövrdə yaşadığını zənn edir. Burada insan kəllələri, kurqan qəbirlərin kabusu, saxsı qablar, döyüş ləvazimatları sanki addım-addım adamı təqib edir. Muzeydə hətta elə əşyalar var ki, onların heç yaşı da bəlli deyil. Bura ibtidai daş, tunc və erkən dəmir dövrləri, qədim və orta əsr dövlətlərini əks etdirən nümunələrlə də zəngindir.

Tağıyevin şahlara layiq 9 otağı

Hacı Zeynalabdin Tağıyevin yaşayış mülkündə yerləşən Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində 9 otaqdan ibarət Tağıyevin özü üçün xatirə muzeyi də yaradılıb. Xatirə muzeyinə daxil olan otaqların, əşyaların, mebelin bərpası ilə məşğul olan Azərbaycan və İtaliya mütəxəssisləri Tağıyevin ailəvi fotoalbomu əsasında otaqların əvvəlki görkəmini bərpa edə biliblər. Muzeydə Hacı Zeynalabdinin iş kabineti, Şərq zalı, kitabxana, bilyard otağı, yemək otağı, məlumat otağı, Sona xanım Tağıyevanın bəzək otağı - buduar, yataq otağı, təmizlik otaqları fəaliyyət göstərir.

Xatirə muzeyinin ekspozisiyası Tağıyevin iş kabinetindən başlayır. Kabinet özünün sadə gözəlliyi ilə seçilir. Onun divarları qırmızı ağacdan düzəldilmiş panellərlə və naxışlı tünd yaşıl divar kağızı ilə bəzədilib. Burada bilavasitə Hacının özünə məxsus kitab şkafı, yazı stolu, kreslo, stul və dolabla yanaşı köhnə ailəvi fotoalbom əsasında hazırlanmış digər əşyalar da var. Kitab şkafında Rusiya imperiyasının qanunlar toplusu, məlumat kitabları, ensiklopediyalar saxlanılır.

Yazı stolunun arxasındakı divarda milyonçunun şəkil kolleksiyasından Nadir şah Əfşar və Fətəli şah Qacarın, solda isə II Nikolayın və onun xanımı Aleksandra Fyodorovnanın portretləri asılıb. Kabinetin pəncərələri ilə üzbəüz divarda isə rəssam Ayvazovskinin "Dənizdə fırtına" adlı əsəri asılıb. Hacının İran şahı Müzəffərəddinlə görüşünü əks etdirən portret və ev sahibinin yaşadığı günlərdə olduğu kimi əvvəlki yerində asılıb. Yazı stolu ilə üzbəüz Tağıyevin portretini görmək olar. Burada Zeynalabdinin təltif edildiyi bütün medal və ordenlərdə əks olunub. Onların arasında Rusiyanın "Müqəddəs Stanislav" ordenləri, "Səyinə görə" üç qızıl medal, İranın "Şiri xurşid" ordeni, Buxara Qızıl Ulduzu var.

Tavanına Quran ayələri yazılan zal

Hacının iş kabinetindən Şərq zalına keçmək mümkündür. Sarayın iki ən böyük zallarından biri olan, qədim oriyental ornamentlərini özündə birləşdirən Şərq zalı gözəlliyi və möhtəşəmliyi ilə seçilir. Burada qəbullar, rəsmi müşavirələr və təntənəli mərasimlər keçirilib. Qapıları qoz, fıstıq, armud ağaclarından hazırlanmış Şərq zalı xüsusi zövqlə bəzədilib. Buraya şəbəkəli stollar, stullar, royal, kreslolar qoyulub. Zalın tavanına Quran ayələri yazılıb. Bu yazı və bəzəklərə 9 kiloqram qızıl işlədilib. Nəhəng çil-çıraq və güzgülərin üzərindəki bralar zalı işıqlandırmaqla bərabər, onun gözəlliyini daha da artırır. Pəncərələrin bədənnüma şüşələrində Tağıyevin ərəb hərfləri ilə adı və soyadı yazılıb.

Sütunlu tağların altından keçərək Tağıyevin kitabxanasına daxil olmaq olar. Kitabxanada ağ rəngli, yumşaq, ipək oturacaqlı mebel dəsti, iki taxta stol, stullar və kreslolar, kitab şkafları yerləşdirilib. Kitab şkaflarında Rusiya imperiyasının qanunlar topluları saxlanılır. Kitabxananın sağında yerləşən qapı bilyard otağına aparır. Otağın ortasında bilyard stolu qoyulub. Buradakı arxası hündür gön-dəri divan, kreslolar istirahət üçün nəzərdə tutulub.

Növbəti otaq isə Tağıyevin ikinci həyat yoldaşı Sona xanıma məxsus olub. Sona xanımın kiçik qonaq otağı öz gözəlliyi və orijinallığı ilə o birilərindən fərqlənir. Tavan fiqurlu güzgülü lövhəciklərdən quraşdırılıb, divarlar rəngarəng naxışlarla bəzədilib. Otaq bəzən güzgülü zal da adlandırılır. Mərkəzdə orijinal dəyirmi divan yerləşir. Onun üstündə lampa üçün yer var. Burada həmçinin dördguşəli naxışlı stollar, yumşaq kreslolar və stullar da qoyulub.

Muzeydə mərhum milyonçunun iki hissədən ibarət yataq otağını bir-birindən şəbəkəli taxta arakəsmə ayırır. Birinci hissədə yuxarısı hündür, naxışlı ikiyataqlı çarpayı və trümo yerləşir. İkinci hissədə isə kiçik və dəyirmi stol, divan, kreslolar, stullar qoyulub.

Tarix muzeyində gördüklərimiz bir yazıya sığışmayacaq qədər çoxdur. Keçmişimizi özündə yaşadan bu muzeylə daha yaxından tanış olmaq üçün cəmi 5 manatdan keçməyə dəyər. Axı, Hacı Zeynalabdin Azərbaycanımızın inkişafına milyonlar yox, bəlkə də milyardlar xərcləyib!

Nigar İxtiyarqızı

Həftə içi.-2012.-13-15 oktyabr.-S.11.