Əsrin müqaviləsi"nin 18 yaşı tamam oldu

Bu gün ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəqil Azərbaycanın həyatında çox önəmli rol oynayan və şah əsərlərindən sayılan "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanmasının 18-ci ili tamam olur. 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda Gülüstan sarayında Xəzərin Azərbaycan sektorundakı "Azəri", "Çıraq", "Günəşli" yataqlarının dərin su qatlarındakı neftin birgə işlənməsi haqqında "məhsulun pay bölgüsü" tipli müqavilə imzalandı. Müqavilə öz tarixi, siyasi və beynəlxalq əhəmiyyətinə görə "Əsrin müqaviləsi" adlandırıldı. Bu müqavilədə dünyanın 8 ölkəsinin (Azərbaycan, ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya və Səudiyyə Ərəbistanı) 13 ən məşhur neft şirkəti (Amoko, BP, MakDermott, Yunokal, ARDNŞ, LUKoyl, Statoyl, Ekson, Türkiyə Petrolları, Penzoyl, İtoçu, Remko, Delta) iştirak etdi. Məhz bu müqavilə "Yeni neft strategiyası"nın əsasını qoydu. Müqaviləyə əsasən ümumi təmiz gəlirdən Azərbaycanın payına 80%, sərmayəçilərin payına 20% düşür. 1999-cu ilin dekabrında Azərbaycanın "mənfəət nefti" ilə doldurulmuş ilk tanker dünya bazarlarına çıxarıldı. Həmin ildən başlayaraq Azərbaycan dünyanın enerji təhlükəsizliyinin təminində çox önəmli rol oynamağa başlayıb. Bunun məntiqi nəticəsi olaraq sonrakı illərdə Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi Ərzurum kəmərlərinin inşası uğurla reallaşdı.

İndi isə Avropanın enerji təhlükəsizliyində xüsusi əhəmiyyətə malik Transanadolu qaz xətti layihəsinin reallaşdırılması istiqamətində işlər aparılır. Bu tarixi olaya ən yüksək qiyməti məhz ümummilli lider Heydər Əliyev verib. O deyirdi: "Əsrin müqaviləsi ilə qoyduğumuz təməl XXI əsrdə Azərbaycan xalqının inkişafı, firəvan həyatı, müstəqil Azərbaycan dövlətinin suverenliyinin daha da möhkəmlənməsi üçün gözəl imkanlar yaradır və inanıram ki, XXI əsr müstəqil Azərbaycan dövləti üçün ən xoşbəxt dövr olacaq".

Azərbaycanın enerji nəhənginə çevrilməsində xarici ekspertlərin də fikirləri maraqlıdır. Sankt-Peterburqda yerləşən Müasir Yaxın Şərqin Öyrənilməsi İnstitutunun aparıcı analitiki Aleksandr Sotniçenko "Həftə içi"nə açıqlamasında bildirib ki, "Əsrin müqaviləsi" ilk növbədə Azərbaycanın sosial-iqtisadi problemlərinin tez bir zamanda həllinə imkan verdi. Bununla yanaşı həmin müqavilə Bakının enerji ehtiyatları sayəsində beynəlxalq aləmdə nüfuzunun və avtoritetinin xeyli güclənməsinə şərait yaratdı: "Azərbaycan bu müqavilə nəticəsində qazandığı imkanları uğurla istifadə edərək iqtisadiyyatını daha da müasirləşdirməli, müasir infrastruktur və sənaye kompleksi yaratmalıdır. Azərbaycan güclü dövlətə çevriləcəyi, möhkəm özülə əsaslanan iqtisadi və sosial sahələrdə nailiyyətlər qazandığı, dünyada açıq sərhədlər və mehriban qonşuluq prinsiplərinə sadiq müsbət imic qazandığı təqdirdə işğal olunmuş ərazilər problemi öz-özünə həllini tapacaq". Ekspert Azərbaycanın bütün bunlara qısa bir zamanda nail ola biləcəyini düşünür: "Yaxın vaxtlarda belə bir Azərbaycanın yaradılması prosesinin başa çatması tamamilə realdır".

Avropa Siyasəti Mərkəzinin analitiki, tanınmış avropalı ekspert Amanda Pol "Həftə içi"nə eksklüziv açıqlamasında bildirib ki, "Əsrin müqaviləsi" Azərbaycanın enerji sektorunun inkişafında mühüm dönüş nöqtəsi sayılır. Bu müqavilənin imzalanması ilə Qərblə Azərbaycan arasında enerji sahəsində tərəfdaşlığın möhkəm özülü qoyuldu. Hazırda Azərbaycan AB-nin və bölgənin enerji təhlükəsizliyinin təmini sahəsində sadəcə vacib yox, çox vacib tərəfdaşdır: " Azərbaycan tək Xəzər qazı üçün açar deyil. Azərbaycan həm də AB üçün Mərkəzi Asiyanın zəngin qaz ehtiyatlarına bir qapıdır. AB Azərbaycanla bu sahədə güclü əməkdaşlıq qurmaqla özü üçün bütünlükdə azad enerji ehtiyatları və təhlükəsizlik tədbirləri əldə etmiş olur". Ekspert vurğulayır ki, Xəzər hövzəsindən Avropa bazarlarına mavi yanacağın axını tezləşdirilməlidir. Bu baxımdan rəsmi Bakı və Şahdəniz konsorsiumunun mavi yanacaq nəqlinə dair qərarı çox mühümdür.

Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar mərkəzinin eksperti, məşhur rusiyalı politoloq Sergey Markedonov isə bizimlə söhbətində bildirib ki, Azərbaycan enerji təhlükəsizliyi sahəsində tək Avropa üçün yox, ABŞ üçün mühüm dövlət sayılır. Bakı Avropa ilə iqtisadi sahədə çox ciddi əməkdaşlıq qura bilib. Energetika AB-nin Azərbaycanla bağlı siyasətinin əsas prioritetidir. Markedonov vurğulayıb ki, bu amil Azərbaycanın beynəlxalq mövqelərinin güclənməsinə də imkan verir.

Girəsun Universitetinin beynəlxalq münasibətlər bölümünün sədri, Orta Asiya Araşdırmalar İnstitutunun direktoru Abbas Karaağaclı "Həftə içi"nə açıqlamasında vurğulayıb ki, Azərbaycanın enerji ehtiyatları Orta Asiya, Fars körfəzi və digər mənbələrin yerləşdiyi bölgələrlə müqayisədə Avropaya daha yaxın məsafədə yerləşir. Coğrafi mühit bu yaxınlığı daha da asanlaşdırır: "Həmçinin müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan Avropayla daha sıx siyasi və iqtisadi münasibətlər qurmağı bacarıb. ATƏT, Avropa Şurası kimi təşkilatların fəal üzvünə çevrilib, AB ilə sıx əlaqələri mövcuddur". Ekspertin qənaətincə, azad bazar iqtisadiyyatı və demokratiya yoluyla uğurla irəliləyən Azərbaycan siyasi baxımdan da Avropaya yaxınlaşır: "Məhz bu səbəblərdən önümüzdəki yaxın vaxtlarda bütün sahələrdə, özəlliklə enerji sektorunda Azərbaycan və AB münasibətlərində böyük sıçrayışlar gözlənilir".

Azad Əliyev

Həftə içi .- 2012.- 20 sentyabr.- S. 1;3.