Maddi mədəniyyət nümunələrimiz farslaşdırılır

"Dünyanın bir çox ölkələrindəki kitabxanalar, muzeylər və digər yerlərdə Azərbaycana aid əlyazmalar, maddi-mədəniyyət nümunələri var. Onların surətlərinin Azərbaycana gətirilməsi Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, AMEA və digər strukturların planlarında var".

Bunu mətbuata açıqlamasında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Əlyazmalar İnstitutunun tərcümə və informasiya şöbəsinin müdiri Fərid Ələkbərli bildirib. Onun sözlərinə görə, Berlin şəhər kitabxanasında Nizami Gəncəvinin çoxsaylı əlyazmaları var. Həmçinin, orada 15-16-cı əsrlərə aid Azərbaycan əlyazmaları saxlanılır: "Onların kifayət qədər yaxşı surətləri bizdə yoxdur".

Fərid Ələkbərli deyib ki, Almaniyanın Berlin şəhərindəki Ferqamon Muzeyi və İslam İncəsənət Muzeyində də kifayət qədər Azərbaycana aid əlyazma, həm də tariximizə aid eksponatlar var: "Orada Azərbaycana aid silah nümunələri, məişət əşyaları, xalçalar var. 15-16-cı əsrlərə, Səfəvilərə aid dəbilqələr, qalxanlar, nizələr var. Amma təəssüf ki, orada onların heç biri Azərbaycana aid eksponat kimi qeyd edilmir. Onların hamısı İrana aid edilir və qərbi-şimali İran, fars nümunələri kimi göstərilir: "Mən Almaniyada olduğum zaman bu məsələləri həmin muzey əməkdaşlarının diqqətinə çatdırdım. Bildirdim ki, burada fars sözü yersizdir. Dedim ki, İran yazırsınız yazın, amma bunlar Azərbaycan xalçalarıdır və türk mənşəli insanlar tərəfindən toxunulub". Şöbə müdiri əlavə edib ki, Britaniya Muzeyində də Azərbaycan tarixinə aid əlyazmalar, silahlar, məişət əşyaları və xalçalar saxlanılır: "Şeyx Səfi xalçasını bilirik ki, Albert muzeyindədir. Amma Britaniya Muzeyində saxlanılan əşyalar haqqında geniş məlumatlar mövcud deyil. Orada mən Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənə aid dəbilqə aşkar etmişəm. Bu dəbilqədə də Uzun Həsən fars hökmdarı kimi təbliğ olunur. Orada olduğum zaman Uzun Həsənin Azərbaycan hökmdarı olduğunu da onların diqqətinə çatdırdım. Onlar da söz vermişdilər ki, bu məsələyə baxacaqlar". Bundan başqa, Londonda Aqaxan Kolleksiyasında da Orta Əsr Azərbaycan miniatürçülərinin gözəl əsərləri saxlanılır: "Onların bir çoxunun surətləri Azərbaycanda yoxdur. Bəzi şəkillər var, amma keyfiyyətsizdir. Onlar nəşr olunan albomlardan çəkilib ki, bu da keyfiyyətsizdir".

Fərid Ələkbərli deyib ki, onların da surətlərinin əldə edilməsi vacibdir. Onun sözlərinə görə, Avstriyanın Vyana Kitabxanasının arxivində də kifayət qədər Azərbaycan əlyazmaları var. Orada orta əsr Azərbaycan müəlliflərinin kitabları saxlanılır. O İrlandiyada fəaliyyət göstərən kitabxanalarda da Azərbaycana aid əlyazmaların çox olduğunu açıqlayıb: "Xəmsə nümunələri var. Orada da onlar gözəl miniatürlərlə bəzədilib". Fərid Ələkbərli deyib ki, kitabxana və muzeylərin əməkdaşlarına bildirilməlidir ki, bunlar birbaşa Azərbaycana aiddir və orada ölkəmizə aid olduğu qeyd edilməlidir. Həmçinin, həmin nümunələrin Azərbaycana aid olması sadəcə, etiraf olunmalıdır: "Bunu biz tələb etməli, onların kataloqunu tərtib etməliyik. Həmin kataloqlar da onlara verilməlidir".

F.Ələkbərli həmin nümunələrin Azərbaycana aid olmasının fakt kimi sübut etməyin heç də çətin olmadığını söyləyib: "Məsələn, götürək xalçanı. Xalça toxumaq sənəti türk tayfalarına aiddir. Farslarda ənənəvi xalça toxumaq sənəti olmayıb. Həm də farslara aid xalçaların naxışları, ornamentləri fərqlənir. Əgər bu xalçalar Təbriz, Urmiya, Gəncə, yaxud Şamaxıda toxunubsa, onu necə Azərbaycana aid olmadığını söyləmək olar?"

Fərid Ələkbərli başqa bir misal da gətirib. O qeyd edib ki, xalçanın hansı əyalətdə toxunması göstərilməlidir: "İranda şərqi və qərbi Azərbaycan əyalətləri var. Orada da yaşayan azərbaycanlılardır. Ona görə də burada Azərbaycanın adının çəkilməməsi düzgün deyil. Yəni bunu sübut etmək də bir o qədər də çətin deyil".

Nigar İxtiyarqızı

Həftə içi.- 2012.- 19 yanvar.- S. 5.