"Kim olduğumu bilməmişəm"

Onun "Azərbaycan gəncləri" qəzetində, "Ulduz" və "Azərbaycan" jurnallarında o qədər şeirləri çap olunub. Özü də böyük əksəriyyəti məhəbbət mövzusunda idi. Hələ 1968-70-ci illərdən istedadlı şair kimi imzasını tanıda bilmişdi Tofiq Xəlil. Haqqında yazı yazmağa hazırlaşanda öyrəndik ki, şairliyi ilə bərabər həm də respublikanın ən tanınmış, öz peşəsini mükəmməl bilən dünyaşöhrətli uşaq həkimidir. Minlərlə körpə uşaqları həyata qaytarıb, ümidini itirən analara ümid verib, gözlərində işıq yandırıb.

Beləliklə, "Seçilənlər" rublikasının budəfəki qonağı tanınmış şair və həkim, "Qızıl Qələm" mükafatı laureatı Tofiq Xəlildir. Özü də deyir ki, xoşbəxtlik hər adama qismət olmayan ilahi payıdır. Çoxları kimi o da hesab edir ki, hər adamın üzünə də tanrı öz qapısını açmır, onun sevgisinə, xoşbəxtliyin zirvəsinə çata bilmir. Zirvə deyəndə bəzən adamlar onun saçının ağlığını, keçdiyi həyat yolunu başa düşür.

Tofiq Xəlil kimi ziyalılarımız elə yaradıcılığa başladığı dövrdən, həyatı dərk edən andan həyat onu ucalığa aparıb. İki ömür yaşayır - şair və həkim. Deyir ki, bəzən həkim ömrü onun şair ömrünü, eləcə də əksinə, şair ömrü həkim ömrünü əvəzləyir. Amma həkim ömrü onun həyatında daha üstün mövqeyə malikdir. Çünki Tofiq Xəlil bir həkim kimi peşəsini çox sevir. Sözə nə qədər hörmətlə, ona müqqəddəs kimi yanaşırsa, o həkim sənətinə də elə yanaşır. Hər iki sənət insanlara şəfa gətirir. Həkimlər insanlara cismani sağlamlıq verdiyi kimi, şairlər də mənəvi, ruhi sağlamlıq gətirir.

Xalq şairləri Bəxtiyar Vahabzadə, Fikrət Qoca, Əliağa Kürçaylı, Nüsrət Kəsəmənli, İbrahim Göyçaylı kimi şairlərlə bir cərgədə duran və bu gün ömrünün 65- ci baharını yaşayan Tofiq Xəlil boylanıb geriyə baxır və keçən ömrünü kitab vərəqləri kimi səhifələyə-səhifələyə deyir: "Əmim Bələd Nəsirov məşhur həkim olub. Fin, alman və yapon müharibələrinin iştirakçısı olub. Həkim sənətinə məndə həvəsi anam yaradıb, o mənə böyüyəndə əmim kimi həkim olmağı arzulayardı".

Şairlik isə Tofiq Xəlilin içindən gəlir. Dediyinə görə, hələ doğulduğu Hacıqabul rayonunda 13 saylı dəmir yol orta məktəbinin 3-4-cü sinfində təhsil alarkən yazdığı şeirlər məktəbin divar qəzetində, "Göyərçin" və "Pioner" jurnallarında, "Azərbaycan pioneri" qəzetində dərc olunub.

"Həyat əyri güzgüdür..."

Müsahibimiz deyir ki, SSRİ dövründə indiki kimi açıq-aydın fikir söyləmək, şeir yazmaq olmurdu və yazanların da aqibəti göz qabağında olurdu. Ona görə də şeirlərimizdə ən çox sözaltı ifadələri işlədirdik: "Yəni fikrimizi oxucuya dolayısı yolla çatdırırdıq. Tələbəlik illərində belə bir ifadə işlətmişdim "Həyat əyri güzgüdür, heç kəsi olduğu kimi göstərmir". Demək istəyirəm ki, bu gün həmin o istedadlılar qayğıdan uzaq düşüblər. Ümumiyyətlə, xeyirxah və istedadlı insanlar heç vaxt birləşə bilmirlər. Çünki həyatda həmişə köməksiz olublar. Maksim Qorkinin bir kəlamında deyilir ki, xeyirxahlar, bədxahlardan birləşməyi öyrən. "Həyat əyri güzgüdür, heç kəs də olduğu kimi görsənmir", bu fikri mən tələbə vaxtı demişəm, istedadlılar istedadsızların, xeyirxahlar isə bədxahların həmişə qurbanına çevrilib. İndiki dövrdə qəribə "müdir modeli" əmələ gəlib. Həmin bu adamlar efirlərə çıxıb düzlükdən, haqq və ədalətdən, bir sözlə həqiqətdən, kişilikdən, qeyrətdən dəm vururlar. Amma rüşvətxor, əliəyri, ədalətsiz, haqqı tanımayan elə onların özləridir".

Tofiq Xəlil "Mən bir şair kimi özümü gözə soxmamışam, heç Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü də deyiləm", - deyir. Onun fikrincə, şöhrət, ad dalınca qaçan şairlərdən olmayıb: "Şöhrət mənə yaxınlaşsa da, nədənsə mən ondan uzaq olmağa çalışmışam. Əsrlər boyu belə olub. İstedadlı yazarlar həmişə gendə qalıb. Amma illər keçəndən sonra zaman onu xəlbirindən ələyib üzə çıxardıb. 1971-ci ildə akademik Bəkir Nəbiyev yazdığı "Özünütənqid və Ədəbiyyatşünaslıq" kitabının lirika 71-ci bölməsində mənim yaradıcılığıma böyük qiymət verərək məni "üfüqdə görünən gəncliyin bayraqdarı" adlandırmışdı".

Həmsöhbətimiz müəllifi olduğu "Fələstinli" şeirinin hətta dərslik kimi istifadə olunan kitaba düşdüyünü də söyləyir və bu şeirdən bir bəndi xatırlayır:

Körpə dünyaya gəlməyə qorxar,

Hara gəlsin, yaşamağa vətəni yox.

Qoca dünyada ölməyə qorxar,

Necə ölsün, torpağı, kəfəni yox.

Dediyinə görə, bu şeiri Azərbaycan üçün yazıb. Amma o dövrdə çap eləmədiyindən məcburiyyət qarşısında adını dəyişib "Fələstinli" qoyub. Tofiq Xəlil torpaqlarımızın əsrlər boyu parça-parça doğrandığını, bu gün də bölünərək kiçildiyini ürəkağrısı ilə söyləyir: "Bizi yandıran təkcə Qarabağ dərdi deyil. Azərbaycan bütövlükdə dərd, od içindədir".

Ardınca da özünün yazdığı "Qarabağ" şeirindən bir parça deyir:

Qarabağım, qarabaxtım,

Düşmən gəlirdi

mən hara baxdım?

Qarabağım, qarabaxtım,

Döşümə qanqal,

qərənfil taxtdım.

Tofiq Xəlil deyir ki, nə yazıbsa, Azərbaycan xalqı, sadə insanlar üçün yazıb: "Haqq mənim sözümdür. Şair olan kəs gərək sözün böyüklüyünü, hikmətini, qüdrətini qoruya bilsin. Çünki müqqəddəs "Qurani-Kərim", eləcə də səmavi kitablar da sözlə yazılıb. Əsrlər ötüb keçir, dövlətlər dəyişir, amma səmavi kitablarda yazılan sözün hikməti, dəyərli kəlamları olduğu kimi qalır, insanların şüurunda daha da dərin iz buraxır".

Həmsöhbətimiz söyləyir ki, vaxtilə şeirləri bir çox xalqların dillərinə tərcümə edilərək çap olunurdu. Amma dediyinə görə, heç vaxt şöhrət dalınca qaçmayıb, heç bir fürsətdən istifadə etməyib: "Tanrı üzümə min yol qapı açıb, amma bəxtim o qapılardan baxıb qaçıb. Yazıçılar Birliyinin üzvü olmaq həvəsində deyiləm, vallah niyəsini heç özüm də bilmirəm. Vaxtında mənə çox təkliflər olub, amma mən özümü azad hiss etmişəm, kommunist kölgəsindən həmişə qaçmışam. Elə buna görə də SSRİ dövründə zəhmi ağır olan bu birliyin üzvü olmaq istəməmişəm".

Tofiq Xəlil hesab edir ki, istedadlı yazar üçün Yazıçılar Birliyinin üzvü olmaq indiki dövrdə elə də əhəmiyyət daşımır: "Gərək səni xalq tanısın, kifayət qədər oxucun olsun. Bunun üçün də təbliğatın olmalıdır, ilk öncə elə şeir yazmalısan ki, insanlar ondan bəhrələnə bilsin".

"Keçmişə güllə atsan..."

Tanınmış şair onu da deyir ki, istedadlı gənclərimiz çoxdur. Amma dünənini, keçmişini bəyənmirlər. Tofiq Xəlilin gənclərə tövsiyəsi odur ki, keçmişə arxa çevirməsinlər. Onlar keçmişə boylansınlar ki, sabahımızı görə və ədəbiyyatımızda da o milliliyi qoruyub saxlaya bilsinlər: "Qərbə çox da üz tutub, onların ədəbiyyatına çox da meyil göstərməsinlər. Vaxtilə filosof Hidro yazırdı ki, Şərq bəşəriyyətin uşaqlıq dövrüdür. Əslində bütün elm və mədəniyyət hamısı dünyaya Şərqdən gəlib. İntihab dövrü də elə Şərqdən başlayıb. İbn-Sinanın "Tibbin qanunları" kitabı 400 il avropalı həkimlərin stolüstü kitabı olub. Eləcə də Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin yazdığı "Leyli Məcnun" əsərindən çox sonra məzmunca eyni olan Şekspr "Romeo və Cülleto" əsərini yazdı. Yəni Qərb yazarları Şərqə üz tuturdu. Bu gün hər şey tərsinə olub. Gərək milliliyimizi unutmayaq".

Həmsöhbətimiz bu yerdə "Keçmişinə güllə atsan, gələcək səni topa tutar" məsəlini xatırladır. Dediyinə görə, həm də yazarlarımıza dövlət qayğısı olmalıdır: "Bu gün kitablar oxunmur. Rəhmətlik yazıçı Əlibala Hacızadə deyərdi ki, kitabın kitabı bağlanıb. Bu bağlı yolları açmaq lazımdır. Bu gün məni bir şair kimi millətimin taleyi və gələcəyi narahat edir. Heç də hər şey ekranlarda deyildiyi kimi deyil".

"Azərbaycan ədəbiyyatı üçün təhlükə..."

Müsahibim deyir ki, bu gün Azərbaycanda ədəbi mühit parçalanıb. O, ədəbiyyat adamları, şairlər arasında xırda qruplaşmalara işarə edərək bunu Azərbaycan ədəbiyyatı üçün böyük təhlükə saydığını bildirir: "İndi elə bir dövr yaranıb ki, ancaq maddi imkanı olanlar kitab çap elətdirir. Təəssüf ki, çox istedadlı yazarlarımız imkansızlıqdan çap oluna bilmirlər. Əvvəllər elə bilirdim ki, istedadın varsa, başınla divarı yarıb keçə bilərsən. Ancaq başına elə vururlar ki, divarın dibində oturub qalırsan. Bu gün şairlərimiz də siyasiləşib. Şairlərimiz öz şeirlərində siyasilikdən çox fəlsəfəyə üstünlük verməlidirlər".

Tofiq Xəlil bildirir ki, fəlsəfə olan yerdə ədəbiyyat da var, böyük siyasət də. Amma onun fikrincə, yaradıcılığı siyasətə qurban vermək olmaz: "Şairlik Allah vergisidir, Allahın göndərdiyi vəhdir".

Qələndər Xaçınçaylı

Həftə içi.- 2012.- 28-30 yanvar.- S. 14.