"Ağ ölüm"ə qurban gedənlər...

Bəşəriyyətin əsas problemlərindən biri kimi xarakterizə edilən narkomaniya problemi təəssüf ki, Azərbaycandan da yan keçməyib. Düzdür, sözügedən problem bir sıra ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanda o qədər qlobal xarakter almasa da, ümumilikdə ölkəmiz də insan həyatı üçün təhlükə mənbəyinə çevrilən bu bəla ilə üz-üzədir.

Narahatedici məqam ondan ibarətdir ki, aparılan profilaktik mübarizə tədbirlərinə rəğmən Azərbaycanda narkomaniya problemi, narkotik maddələrə aludəçilərin sayında artım tendensiyası müşahidə edilir. Bəs yeniyetmə, gənc və hətta yaşlı insanlar arasında da narkomaniyaya meyilin səbəbi nədir? Ümumi bəlaya çevrilən bu xəstəliklə ölkəmizdə hansı formada mübarizə aparılır? Və insanlar bu vasitələrdən həvəs xatirinə istifadə edir, yoxsa psixoloji durum buna səbəb olur? Bunu araşdırmağa çalışdıq... Hazırda Azərbaycanda 27 mindən çox narkotik istifadəçisi var. 2011-ci ilin sonunadək olan məlumatlara görə, həmin 20 min nəfərin 80 faizi damar daxili narkotik istifadəçiləridir. Qeydiyyata alınan narkotik istifadəçilərinin 70 faizdən çoxu 30 yaşdan yuxarı olan şəxslərdir. Ümumi qeydiyyata alınanlardan 600-dən çoxu isə qadındır. Səhiyyə Nazirliyi yanında Narkoloji Mərkəzin həkim-narkoloqu Asif Məmmədli mətbuata açıqlamasında qeydiyyatda olan narkotik istifadəçilərinin sayının heç də reallığı özündə əks etdirmədiyini bildirib. Onun fikrincə, əslində bu rəqəm daha böyükdür. Asif Məmmədli deyir ki, bütün dünyada belə qəbul olunub ki, narkomanların, alkoqolik və toksikomanların əhali arasında həqiqi sayını tapmaq üçün bu rəqəmin arxasına əlavə bir sıfır əlavə olunur: "Bu nöqteyi-nəzərdən yanaşsaq, Azərbaycanda 270 min nəfərə yaxın narkotikada asılı olan şəxslər var. Təkzibolunmaz şəkildə demək olar ki, narkotik maddələri qəbul edənlərin sayı artmaqdadır. Üstəlik, ən xoşa gəlməyən cəhətlərdən biri də odur ki, bu xəstəlik gəncləşməyə doğru gedir". Azərbaycanda narkotik istifadəçilərinin arasında bütün təbəqələrdən olan insanlar var. Lakin ən çox 20 yaşından sonra bu xəstəliklərə tutulanlara rast gəlmək olar. Narkoloji Mərkəz isə insanların etibarını qazanmaq üçün mərkəzdə qeydiyyata düşənlərin anonimliyini tam təmin edir.

Savadsızlıq, işsizlik, asudə vaxtların bolluğu...

Narkomaniya əsasən gənclik dövründə başlanır və bir çox hallarda elə gənclik dövründə də narkotik aludəçisinin ölümü ilə nəticələnir. Yəni narkotik qurşanmanın ən təhlükəli vaxtı gənclik dövrüdür. Gənc yaşlarda narkotik vasitənin toruna düşənlərdə orqanizmin zəifləməsi, bədənin arıqlaması və fiziki gücün düşməsinə gətirib çıxarır. Həmçinin, orqanizmin zəhərlənməsi daxili orqanların - qaraciyər və böyrəyin zəhərlənməsinə səbəb olur. Gənc narkomanlarda ən geniş yayılmış xəstəlik hepatitdir. Ümumiyyətlə, gənclər arasında narkomanlığın yayılmasının səbəbləri savadsızlıq, işsizlik, işsizlikdən doğan asudə vaxtların bolluğudur. Azyaşlı uşaqların və gənclərin narkomaniyaya qurşanması onların təhsildən yayınmasına, ictimai həyatdan kənarlaşmasına, ətrafdakı insanlara daha çox cinayətkar simasının aşılanmasına və ən əsası, sağlamlıqlarının zərbə altında qalmasına səbəb olur. Bu insanları narkotikə qurşandıranlar isə bir çox hallarda narkotik vasitələrin ticarəti ilə məşğul olan şəxslər olur. Həmin şəxslər hədə-qorxu gəlmə və müxtəlif şirnikdirici vədlər verməklə gənclərin narkotik və psixotrop maddələrdən istifadə etməsinə nail olur, bununla da həmin gəncin həyatını zəhərləmiş olurlar. Gənclərin narkomaniyaya qurşanmasına digər səbəb isə onların narkotik vasitələrə əyləncə vasitəsi kimi baxmasıdır. Narkotikadan cəmi bir dəfə istifadə etmək narkomaniyaya yol açmaq deməkdir. Acınacaqlı hal odur ki, son dövrlər orta məktəblərdə və universitetlərdə də narkomaniyaya qurşananların sayı artmaqdadır. Narkomanlıqla mübarizə üçün Rusiyanın bəzi ali təhsil məktəbləri öz əsasnamələrinə xüsusi bənd daxil etməyi təklif edirlər. Belə ki, əgər tələbə oxumaq istəyirsə, məcburi narkoloji testdən keçməlidir. Azərbaycanda da Gənclər və İdman Nazirliyi bu ümumbəşəri problemin qarşısını almaq üçün gənclərin asudə vaxtının səmərəli təşkili üçün tədbirlər həyata keçirir. Lakin təşkil edilən tədbirlər də bu bəlanın qarşısını almağa imkan vermir.

"Şimal Balkan" xətti ilə gələn ölüm...

Respublika üzrə ən çox narkotik istifadəçiləri Bakı və Sumqayıt şəhərlərində, habelə cənub bölgəsindədir. Təkcə ötən il Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən 1,5 tona yaxın müxtəlif növ narkotik vasitə dövriyyədən çıxarılıb. Narkomanlığa və narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsinə qarşı mübarizə üzrə Dövlət Komissiyasının İşçi Qrupunun rəhbəri Araz Əliquliyev mətbuata açıqlamasında qanusuz dövriyyədə olan narkotik vasitələrin yalnız 30 faizinin hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən saxlanıldığını, qalan 70 faizini isə istehlak olunduğunu bildirib. Beynəlxalq arenada Azərbaycanın üzərindən daşınan qaçaqmal tranzit xəttinin "Şimal Balkan" marşrutu adlandırıldığını deyən Araz Əliquliyev bildirir ki, Azərbaycan Əfqanıstanda istehsal olunan narkotikin təxminən 20 faizinin ötürülməsində tranzit ölkə kimi çıxış edir. Bu narkotik isə Azərbaycana İran vasitəsilə gətirilir. Araz Əliquliyevin sözlərinə görə, Azərbaycanı narahat edən ən gərgin zona İran sərhədidir: "Qaçaqmalçılıq yolu ilə daşınan narkotik vasitələrin 90 faizi İran vasitəsilə daşınır. Konteyner daşımalarında onun vasitəsilə narkotik maddələr Azərbaycan üzərindən keçərək, digər ölkələrə daşınır. Digər tərəfdən, "Yaşıl sərhəd zolaqlar"ından digər cinayət qrupları vasitəsilə fərdi qaydada Azərbaycana daşınan narkotik vasitələrin bir hissəsi elə Azərbaycanda qalıb istehlak edilir". Bu gün Əfqanıstanda istehsal olunan narkotik vasitələr İran vasitəsilə Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərinə keçirilir və həmin ərazilərdən də Avropaya daşınır. Bu gün "Şimal Balkan" xətti üzrə hüquq-mühafizə orqanlarına məlum olan 130-dan yuxarı marşrut var. ABŞ Dövlət Departamentinin dünyada narkotik maddələrin istehsalı və onunla mübarizənin vəziyyətinə dair hesabatının Azərbaycana aid hissəsində qeyd edilir ki, Azərbaycan Əfqanıstan və İrandan Avropa və Rusiyaya narkotik vasitələr daşınan vacib yollardan birinin üzərində yerləşir. İldən-ilə də narkotik tacirləri üçün Azərbaycanın əhəmiyyəti daha da artır.

"Narkomanları həbs etməklə iş bitmir"

Regional Psixologiya Mərkəzinin baş psixoloqu Dəyanət Rzayev narkomaniyanın sağalmayan xroniki xəstəlik olduğunu bildirdi: "Hər kəs qəbul etməlidir ki, narkoman xəstə insandır. Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanın özü ilə də mübarizə aparılmalıdır. Narkotikdən istifadə edən hər hansı bir insan bunu öz iradəsi ilə də tərgidə bilər, bu mümkün haldır. Lakin əvvəlcə bunu özü istəməlidir". Psixoloqun sözlərinə görə, hər hansısa narkomanın sərbəst şəkildə bu işlə məşğul olmasında bizlərin də günahı var. Onun fikrincə, biz onların bu işlə məşğul olmasına bir çox hallarda göz yumuruq: "Polis işçiləri də çox vaxt belə insanların daha sıx olduqları yerlərdə onlara heç bir problem yaratmırlar. Əgər buna polis özü şərait yaradırsa, deməli bundan xəbərdardır və onu himayə edir. Bəzən polislər narkomanları həbs etməklə işi bitmiş hesab edir. Belə insanlar əvvəlcə məcburi şəkildə müalicə olunmalıdır. Hər hansısa narkomanı həbs etmək problemin həll yolu deyil". Psixoloqun fikrincə, məktəb və universitetlərdə cəmi bir saat narkomaniyanın zərərləri haqqında danışmaqla problemi həll etmək olmaz: "Narkomanları və narkotik vasitələri pisləməklə heç nə həll olunmur. Profilaktik tədbirlər demək olar ki, yox səviyyəsindədir. Azərbaycanda narkomaniya ilə bağlı maarifləndirmə işləri artırılmalıdır". Psixoloq ölkədə narkomanlığın artmasına səbəb kimi bu problemlə ciddi məşğul olunmadığını göstərdi: "Narkotik biznesi ilə məşğul olan insanlar var. Bu biznes demək olar ki, ən çox gəlir gətirən sahədir. Bir çox insanlar sərbəst şəkildə bunun satışı ilə məşğul olur. Bunlara qadağalar qoyulmadıqca, ciddi tədbirlər görülmədikcə problemin həllindən də danışmaq lazımsızdır". D.Rzayev belə məsələlərdə dinin də güclü rol oynadığını bildirdi.

"Narkomanlar cəmiyyətdə xəstə insan kimi qəbul edilmədikcə..."

Tibb elmləri doktoru Adil Qeybulla da bu gün Azərbaycanda narkomanların dəqiq qeydiyyatının olmadığı fikrindədir. Onun sözlərinə görə, statistikaya düşməyən anonim müalicələr də var ki, onlar da narkomanların sayını artırır: "Narkomaniyanın Azərbaycandakı ümumi durumu ilə bağlı söz demək bir qədər çətindir. Televiziya proqramlarında dəfələrlə verilən proqramlar da sübut edir ki, hazırda ölkəmizdə narkomanların sayı çoxdur. Ancaq buna qarşı mübarizə o qədər də ciddi aparılmır". Elmlər doktorunun fikrincə, narkomanların anonimliyi saxlanmaq şərtilə onlara nəzarət edilməli və bu ciddi şəkildə aparılmalıdır: "Nə qədər ki, cəmiyyətdə narkomana xəstə insan kimi baxılmayıb, bu şəkildə ona qarşı mübarizə aparmaq da mümkün deyil. Belə insanlar xəstə kimi qəbul edilməli və onların müalicəsində də cəmiyyətin hər bir fərdi iştirak etməlidir". Müsahibim deyir ki, narkomaniya ilə mübarizə təkcə Hüquq-Mühafizə Orqanlarının onları təqib etməsi ilə yekunlaşmır: "Narkomaniya ilə mübarizə həm də narkomanların sosial reabilitasiyası ilə bağlı ciddi tədbirlər deməkdir. İlk növbədə narkomanların müəyyən proqramlara cəlb olunmasına çalışılmalıdır. Onlar sosial təhlükəli formadan, sosial faydalılığı əmsalı olan formaya keçirilməlidir. Bundan başqa, bütün dünyada həyata keçirilən müəyyən proqramlar var ki, Azərbaycan da buna qoşulmalıdır". Adil Qeybullanın fikrincə, narkomanlar cəmiyyətdə xəstə insan kimi qəbul edilmədikcə, problemlə mübarizə də çətinləşəcək: "Azərbaycanda bu tip insanlar cinayətkar kimi qarşılanır və onlar ancaq təqib olunur. Təqib olunan insanın isə bu bəladan xilas olması müşkül məsələdir. Yəni hazırda Azərbaycanda narkomanlarla mübarizə üsulu o qədər də effektli deyil".

Yazı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitlərinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

İxtiyarqızı Nigar

Həftə içi.- 2012.- 28-30 yanvar.- S. 13.