“Heydər Əliyev və Azərbaycan iqtisadiyyatı“

Onun hakimiyyətə yenidən qayıdışı ölkə sənayesində inkişaf bumu yaradır

Bu gün Azərbaycanda həyata keçirilən düşünülmüş iqtisadi strategiya ölkəmizin dünya dövlətləri içərisində özünəməxsus inkişaf yoluna görə fərqlənməsinə səbəb olub. Məhz davamlı islahatlar konsepsiyasına əsaslanan makroiqtisadiyyatın genişşaxəli sosial siyasətlə paralel şəkildə qarşılıqlı əlaqələndirilməsi Azərbaycanın regionun və Avrasiya məkanının ən etibarlı ölkə kimi nüfuzunun güclənməsinə böyük imkanlar yaradıb.

Sözsüz ki, Azərbaycan bu inkişafa, qazanılan nailiyyətlərə mərhum prezident Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra imza atıb. Çünki Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövrü - 1969-1982-ci illər Azərbaycanın quruculuq salnaməsinə ən parlaq səhifələr kimi daxil olub. Baş verən dəyişikliklərin miqyasına, iqtisadi və sosial sahələrdə aparılan dərin struktur islahatlarının xarakterinə, xalqın maddi rifah halının keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçirilməsinə görə bu dövr Azərbaycanın yeni tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb. Məhz Heydər Əliyevin səyi ilə SSRİ hökuməti Azərbaycanla əlaqədar, respublikada xalq təsərrüfatının hərtərəfli yüksəlişi və intensiv inkişafını nəzərdə tutan beş xüsusi qərar qəbul etdi. Azərbaycan xalqı üçün, həqiqətən, tarixi əhəmiyyət daşıyan bu mühüm qərarlar 1970-1980-ci illər arasında və daha sonrakı perspektivdə ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının əsas istiqamətləri üzrə kompleks məsələləri müəyyənləşdirdi.

Bu gün tam əminliklə söyləmək olar ki, Azərbaycanın dövlət suverenliyi və iqtisadi müstəqilliyi, sistemli şəkildə artan xarici iqtisadi əlaqələri, dünya iqtisadiyyatına get-gedə daha dərindən inteqrasiya olunması hələ 1969-1982-ci illərdə təməli qoyulmuş xalq təsərrüfatı potensialına əsaslanır. Çünki həmin dövrdə sənayenin dinamik yüksəlişini təmin etmək üçün iqtisadiyyatda struktur siyasətinin prinsipial şəkildə yeni istiqamətləri işlənib hazırlandı. Bu istiqamətlər sənayenin qabaqcıl və mütərəqqi sahələrinin, ilk növbədə maşınqayırma kompleksində, kimya və neft kimyasında, əlvan metallurgiyada texniki cəhətdən yeniləşmə və yenidənqurma prosesləri ilə eyni vaxtda neft və qaz hasil edən, neft emal edən sənayenin, energetikanın, qara metallurgiyanın və dağ-mədən sənayesinin genişlənməsini nəzərdə tuturdu.

Azərbaycanın təşəbbüsü ilə ümumittifaq səviyyədə qəbul olunmuş qərarlarla elmi-texniki tərəqqi əsasında respublikanın sənaye bazasının inkişaf etdirilməsində, sənayenin strukturunun təkmilləşdirilməsində, iri cihazqayırma, radiotexnika, elektrotexnika, dəzgahqayırma və avtomobil sənayesi müəssisələrinin yaradılmasında, fəaliyyətdə olan zavodların yenidən qurulmasında və genişləndirilməsində yeni mərhələnin başlanğıcı qoyuldu. Həmin qərarlar respublika ərazisində sənaye müəssisələrinin yerləşdirilməsi işinin köklü surətdə yaxşılaşdırılmasında böyük rol oynadı, şəhər və rayonların kompleks inkişafına, əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsinə, xalqın rifah halının yaxşılaşmasına kömək göstərdi.

Bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafını təmin edən bir çox istehsal obyektləri həmin dövrün məhsuludur. Neft sənayesinin iqtisadi inkişafdakı rolunu müdrikliklə nəzərə alan Heydər Əliyev ötən əsrin 70-ci illərində bu sahənin dinamik inkişafına nail olaraq, neft-kimya sənayesinin tamamilə modernləşdirilməsini təmin etdi. Həmin dövrdə neft sənayesinin inkişafında tamamilə yeni mərhələ başlanaraq, bu zəngin milli sərvətin Azərbaycanın rifahına xidmət edən vasitəyə çevrilməsi prosesinin əsası qoyuldu. Yeni yataqların kəşfiyyatı, qazılması, işlənməsi, mütərəqqi texnologiyalardan və üsullardan istifadədə yeniliklər də məhz Heydər Əliyevin təşəbbüskarlığı nəticəsində mümkün oldu.

1993- cü ildən etibarən isə mərhum prezidentin yenidən hakimiyyətə qayıdışı ölkə iqtisadiyyatının yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyması ilə nəticələndi. Belə ki, Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti və gərgin fəaliyyəti nəticəsində, ağır ilkin şərtlərə baxmayaraq, 1995- ci ildən başlayaraq ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafı və dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası sahəsində çox böyük nailiyyətlər əldə olundu. Ən böyük nailiyyət isə ondan ibarətdir ki, bu dövrdə ölkəmizdə aparılan müstəqil dövlət quruculuğu prosesində iqtisadi islahatların və inkişafın mahiyyət etibarı ilə yeni bir modeli - Azərbaycan modeli yarandı.

Təqdirəlayiq haldır ki, iqtisadi inkişafın ilkin mərhələsində ölkəmizdə bu modelin gerçəkləşməsinin rəsmi bazası kimi bir çox irimiqyaslı siyasət sənədləri qəbul olunaraq ayrı-ayrı sahələrin inkişafı daha da sürətləndirildi. Məsələn, bu dövr ərzində həyata keçirilən iqtisadi islahatların rəsmiləşdirilməsi baxımdan digər bir istiqamət kimi 1993-cü ildə təsdiq edilmiş ``Azərbaycanda Sahibkarlığın İnkişafı (1993-1995)`` adlı Dövlət Proqramını qeyd etmək olar. Çünki 1993-cü ilə qədər ölkədə sahibkarlıq sektoru istiqamətində ciddi islahatların həyata keçirilməməsi və sistemsiz epizodik tədbirlərin ardınca belə bir proqramın qəbul edilməsi və onun həyata keçirilməsinə başlanması bu sahədə nisbi uğurların əldə edilməsinə imkan yaratdı. Belə ki, məhz məhrum prezident Heydər Əliyevin gərgin əməyi sayəsində ölkədə fəaliyyət göstərən kiçik və orta sahibkarların sayı çoxaldı, onların xarici iqtisadi fəaliyyəti genişləndi. Bunun nəticəsi olaraq 1995-2008-ci illərdə sənaye sahəsində əhəmiyyətli nəticələr əldə edilməyə başlandı. Beləliklə, əvvəllər xarici ölkələrdən idxal olunan bir çox malların müəyyən qisminin artıq Azərbaycanda istehsal olunmağa başlanması daxili bazarımızın zənginləşməsinə, idxaldan asılılığımızın demək olar ki, aradan qalxmasına imkan yaratdı.

Bütün bunlar sənayedə işgüzar fəallığın artmasına, kiçik sahibkarlığın inkişafına güclü təkan verdi. Məhz vaxtilə mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyev tərəfindən həyata keçirilən və hazırda ölkə prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilən "açıq qapı" siyasətinin nəticəsidir ki, indi Azərbaycanda xarici və müştərək müəssisələrinin sayı 3 dəfə artıb. Hazırda sənaye səhəsində 63 dövləti təmsil edən 200-ə yaxın xarici investisiyalı müəssisə fəaliyyət göstərir, minlərlə yeni iş yerləri açılıb. Yeni formalaşan təsərrüfat strukturlarının nəzərə çarpacaq dərəcədə artması, kiçik sahibkarlığın genişlənməsi və dinamik inkişafı, fiziki şəxslərin sahibkarlıqla məşğul olması qeyri-dövlət sektorunun rolunun getdikcə artması ilə müşayiət olunur.

Xüsusi vurğulamaq yerinə düşər ki, Heydər Əliyevin elmə əsaslanan inkişaf strategiyasının ən vacib tərkib hissəsi müasir Azərbaycanın bütün uğurlarının rəhni sayıla biləcək neft strategiyasıdır. Düzdür, əksər hallarda ölkənin uğurlu neft strategiyasının təməlinin 1994-cü ilin sentyabrında imzalanmış "Əsrin müqaviləsi" ilə qoyulduğu vurğulanır. Bu tarix və imzalanmış sənəd olduqca əhəmiyyətlidir və ölkənin iqtisadi, sosial inkişafı, siyasi uğurlarının səbəblərindəndir. Lakin mərhum prezident Heydər Əliyevin neft strategiyasının bünövrəsi daha erkən dövrdə qoyulub. Buna misal kimi, hazırda mərhum prezidentin adını daşıyan və onun təşəbbüsü ilə məhz Bakıda qurulmuş Dərin Özüllər zavodunu göstərmək olar. Bu zavodun inşasına 1978-ci ildə başlanılaraq 1984-cü ildə istismara verilir. Bu unikal zavod daxili tələbatı ödəməklə yanaşı, artıq XX əsrin son onilliyində Şimal dənizində BP şirkəti üçün sifarişlər yerinə yetirirdi.

Dərin Özüllər zavodunun işə düşməsilə Azərbaycanda dəniz şəraitində neft istehsalı strategiyası dəyişdi. Əvvəlki illərdə tələb edilən kilometrlərlə uzanan estakadaların inşasından imtina etmək mümkün oldu. Bununla da həm inşaat və istismar xərcləri köklü surətdə azaldı, həm də ekologiya və sağlamlıq üçün risklər minimuma endirildi. Praktiki olaraq, Heydər Əliyevin təşəbbüsü və gərgin əməyi nəticəsində Azərbaycan Respublikasının neft strategiyasında yeni texnoloji və iqtisadi dövr başlandı.

Beləliklə, məhz Heydər Əliyevin gerçəkləşdirdiyi və ya reallaşması üçün zəmin hazırladığı bu əvəzolunmaz strategiya sayəsində Azərbaycan dövləti hazırda "inkişaf nərdivanı"nın ən yüksək pilləsində addımlayır. Bu gün Azərbaycan Dünya İqtisadi Forumu kimi möhtəbər tədbirlərə ev sahibliyi etməklə özünün Qafqazda lider ölkə olduğunu bir daha sübut etdi. Bütün bunlar göstərir ki, mərhum prezident Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi dərin siyasət hazırda layiqincə davam etdirildiyindən gələcəkdə Azərbaycanı daha böyük iqtisadi uğurlar gözləyir.

Sevinc Osmanova

Yazı İqtisadi İnkişaf Nazirliyi tərəfindən KİV nümayəndələri arasında elan edilmiş yaradıcılıq müsabiqəsinə təqdim edilir.

Həftə içi.- 2013.- 17 aprel.- S.7.