“Bayraqdar olmaq üçün 9

imtahandan keçmək gərəkdir...”

...Hələ sovet dövründən - 1980-ci illərdən bəri Türkmənistan, Qazaxıstan çöllərində türk bayraqları dalğalandıran bu türk oğluna bu gün bəziləri eləcə fanatik kimi baxırlar. Fəqət, bərbad vəziyyətdə olan yataqxananın bir dar otağına sığınmış bu bəşər övladının bayraq, millət, torpaq eşqi bütün dünyaya sığmır. 18 yaşlı oğlu Məhəmmədəminin bu yay gözlənilməz intiharı da həmin sevdanı soyuda bilməyib...

Özü kimi millətsevər digər oğlu Elçibəy könüllü olaraq cəbhə bölgəsində hərbi xidmət keçir... Deyir ki, türkçülük, azadlıq uğrundakı fəaliyyətinə görə Türkmənistan, Rusiya və Azərbaycanda 459 dəfə həbsdə olub. Bu həbslərdən 325-i bayrağa görə baş verib. Yalnız bayrağa olan sadiqliyi ilə bayraqdar Elman Türkoğlu gündə bir sifətə, bir partiyaya girməklə ev-eşik, var-dövlət, vəzifə və s. sahibi olmuş bəzi keçmiş silahdaşlarından daha səmimi, daha üstün görünür... Bayraqdarla məxsusi olaraq Bayraq Günü - üçrəngli bayrağımızın 95 illiyi ərəfəsində görüşüb onun son 25 ilin dolaşıq “labirintlərindən” keçirib gətirdiyi bayraqları ilə də tanış olduq...

- Elman bəy, 1956-cı ildə Masallıda doğulsan da, uzun müddət Türkmənistanda yaşamağına səbəb nə olub?

- Masallıda anadan olmuşam. Ancaq 16 yaşım olanda atam Həsən Həsənovu Sumqayıtdakı 1 may 1968-ci il anti-sovet nümayişinin iştirakçısı kimi həbs edib 9 il “iş verəndən” sonra ailəni dolandırmaq üçün məcbur olub 30-40-cı illərin repressiya dövründə Türkmənistana sürgün olunmuş qohumlarımın yanına getmişəm. Həm də mən o zamandan sovet quruluşuna nifrət etdiyim üçün əsgərliyə də getmək istəmirdim, qaçırdım... Atamın həbsdən azad olunması üçün şikayətlər yazırdım. Birbaşa sovet rəhbəri Brejnevə yazırdım ki, tüpürüm sovet hökumətinə də, kommunist partiyasına da... Atamı rəhmətlik Elçibəy, Rafiq Turabxanoğlu və s. yaxşı tanıyırdılar. 5 il Türkmənistanda, Rusiyada gizləndi, nəhayət, 1973-cü ildə Leninqradda həbs etmişdilər...

- Deyəsən, iki ali məktəbdə oxumusan?

- Aşqabadda tibb institutunun cərrahlıq fakültəsinə girmişdim, iki il oxuduqdan sonra meyitxanadakı təcrübələri ürəyim götürmədi – çıxdım. Özü də yaxşı oxuyurdum... Sonra elə oldu ki, 1981-ci ildə Aşqabadda tarix fakültəsinə daxil oldum. İmtahan zamanı müəllim soruşdu ki, millətin nədir. Dedim, nəyə görə soruşursuz. Cavab verdi ki, bütün digər millətlərdən olanlar işlərini rus bölməsinə verib, amma sən türkmən bölməsinə vermisən. Dedim, ona görə ki, mən də türkəm -Azərbaycan türkü... Durdu boynumu qucaqladı. Adı Annamurad idi. Elçibəylə birgə Moskvada aspiranturada oxumuşdu. Sonra onu Bakıya gətirdib Bəylə görüşdürdüm...

- Bildiyimə görə, Türkmənistanda yaşayarkən kifayət qədər var-dövlətin olub?

- Bəli. Hələ tələbə olanda dostlarımla briqada düzəldib ev təmir edirdik. Rəssamlığı yaxşı bacarıram. Türkmənlər də bəzək işlərini xoşlayırdılar. Pulları da çox idi. O zaman bir otağı 10 min rubla təmir edirdik. Bu minvalla çoxlu pul toplamışdım. Oradakı vəzifəli Azərbaycan türkləri də bizə çox dayaq dururdular: Bilal Əliyev, Atakişi Bayramov, Rəşid Kərimov və s. Türkmənistan prokurorunun müavini Murad müəllim bizə daha çox kömək etdi. Onun beşotaqlı evini təmir etdik. Halal işləməyimizə görə bizə zəhmət haqqından əlavə, gedəndə qaytarmaq şərti ilə 4000 hektarlıq qarpız, yemiş, üzüm, pomidor və s. sahəsi də bağışladı. Nəticədə biz böyük kommersiya işi ilə məşğul olmağa başladıq...

Yeri gəlmişkən, deyim ki, Türkmənistanın hazırkı prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədovu da yaxından tanıyırdım. Dostum Qayıbla birgə diş həkimliyini oxuyub. O zaman Türkmənistan Demokratik Partiyasını bir yerdə qurmuşuq... O, eks-prezident Saparmurad Niyazovun kəbindənkənar oğludur. Deyirdi ki, mən atamdan qisas alacağam, çünki anamı boşayıb erməni alıb... İndi mən istəsəm, Türkmənistana gedə bilərəm, ancaq ordakı bizim uşaqlar deyirlər ki, hələ vəziyyət qarışıq olduğu üçün prezident gəlməyimi məsləhət bilmir...

- İlk dəfə milli bayrağımızı qaldırdığın gün yadında necə qalıb?

- İlk dəfə üçrəngli bayrağı 19 noyabr 1988-ci ildə Azadlıq meydanında qaldırmışıq. Bəxtiyar Tuncay, Tofiq Türkel, qızılbaş İbrahim Eldar, Məmməd Əlizadə və b. ilə birgə... Mənə bayrağı Məmməd Əlizadə verdi. Həmin noyabr mitinqlərindən birində dədə Bəxtiyar (Bəxtiyar Vahabzadə) tribunadan dedi ki, ey türk oğlu, endir o bayrağı – endirdim. Yenidən hayqırdı ki, qaldır o bayrağı – qaldırdım. Rəsulzadənin sözlərini xatırlatdı: bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz. Dedi, heç vaxt endirmə o bayrağı... O vaxtdan ustad şairin nəsihətinə əməl edirəm. Heç vaxt bayrağı endirməyə, əlimdən almağa imkan vermirəm...

- Bəs köhnə dostun Yaşar Türkazər də deyir ki, ilk dəfə bayrağı mən qaldırmışam, Elçibəy mənə bayraqdar deyib...

- Yaşar yalan danışır. Bəylə mən daha yaxın olmuşam... Elçibəylə aramda o qədər söhbətlər olub ki, vaxtı gələndə açacağam. Elə birinci sizə deyəcəyəm...

- Əbülfəz bəylə ilk dəfə necə tanış olmusuz?

- Əbülfəz bəylə ilk tanışlığım barədə də 23 il susmuşam. Onu 1976-cı ildən tanıdığım halda yalnız 1999-cu ildə “İmpuls” qəzetində bu barədə məlumat vermişəm. Heç rəhmətlik özü də bilmirdi bunu. Qəzeti oxuyandan sonra məni çağırıb boynumu qucaqlayıb göz yaşını silə-silə dedi: “Həmin uşaq sən imişsən?..” Sonra da silahdaşlarına deyirdi ki, görün Elman nə qədər qəlbi təmiz, təvazökar insandısa, məni uşaqlıqdan tanıdığını bu günədək dilə gətirməyib, gözəgirənlik etməyib...

- Yəqin bu tanışlıq təsadüfən olub?

- 1976-cı ildə 19 yaşında ikən dolanmaq, ağır infarkt olan anamın dərmanlarını almaq üçün Qaradağ daş karxanasından 10 yük maşınına “kubik” yığıb rayondakı tikintilərə verib pul qazanırdım. Hər dəfə daş yığmağa gələndə görürdüm ki, bir uzun kişi dustaq fəhlələrin arasında gəzir, göstəriş verir... Deyəsən, fevral ayının 14-ü idi. Soyuq qış günündə yenə ağır daşları maşınlara yığırdım. Ayağımda cırıq qaloş, baş barmağım çıxıb bayıra... Göydən də yağış tökür... Sən demə, relslərdə elektrik var imiş. Birdən sulu ayağımı onların üstünə qoyanda məni necə tulladısa... Bir də özümə gəldim ki, camaat yığışıb, həmin uzun kişi də başımın üstündə... Soruşdu ki, ay bala, hardansan, kimlərdənsən. Dedim, Masallıdan Həsən Həsənovun oğluyam.. Dedi, hə, hə... Atamı tanıdı... Mənə ötən dəfədən üç maşının pulunu verməmişdilər. O kişi işçiləri çağırıb tapşırdı, pulumu - 300 manatımı verdilər. Sevinə-sevinə rayona gəlib anamın dərmanlarını aldım... Sonradan mən eşidəndə ki, həmin kişinin adı Əbülfəzdi, yadıma düşdü... Bir az əvvəl “Sovet kəndi” qəzetində yazmışdılar ki, anti-sovet təbliğatçı Əbülfəz Əliyev həbs edilib... Əsgərliyə yollanmamışdan Qaradağda onunla görüşüb vidalaşdım... Amma 1988-ci ildə hərəkat vaxtı Elçibəy özü məni təxmini tanısa da, boynuma almırdım..

- Türkmənistanda da millətçi təşkilatın üzvü idin?

- İlk dəfə xaricdə Azərbaycan diasporunu mən yaratmışam. Nazim İbrahimovu Kiyevdən tanıyıram. Yəni, Kiyev, Minskdən tutmuş, Kamçatkayadək hər yerdə erməni mafiyasını, “Asala”nı təqib etmişik... Hələ 1982-ci ildə Aşqabadda müəllimim Annamuradla birlikdə Türküstan Milli Azadlıq Hərəkatını yaratmışıq. Zirzəmidə gizli qərargahımız var idi. Türkşçülüyə aid kitablarla dolu idi. Tükçülüyün əsaslarını orada öyrəndim...

- Bəs Elçibəy prezident olanda sənə həyat şəraitini yaxşılaşdırmağa kömək etmədi?

- Bəy mənə iki dəfə ev vermək istədi. Dedim ki, Qarabağdan qaçqın düşən soydaşlarımıza, əlillərimizə verin...

- Elçibəyin hakimiyyətdən getməsində AXC komandasından ən çox kimin rolu olub?

- Mən bunu o zaman da demişəm, indi də deyirəm: Elçibəy hakimiyyətinin yıxılmasının ən böyük səbəbkarı Əli Kərimli olub. Bunu hələ 1993-cü ilin fevralında AXC İK sədri Fərəc Quliyevə də demişdim ki, bu adam xəyanətkardı, onu uzaqlaşdırmaq lazımdı. 2000-ci ilin avqustunda Elçibəy Ankarada rəhmətə gedəndə aeroportda bütün jurnalistlərə üzümü tutub demişəm ki, Elçibəyi aprelin 28-də - Əli Kərimlinin ad günündə zəhərləyiblər.

- Elman bəy, Məhəmmədəminin yasında sənə ən çox təsəlli verənlər kimlər oldu?

- Oğlum Məhəmmədəminin yasına çoxları, gözləmədiyim adamlar gəldi, hətta iqtidardan da zəng edənlər, gələnlər oldu. Sülhəddin Əkbər, Hacı Əbdül, Çingiz Dəmiroğlu, Əli Əliyev və b. gəlmişdi. Ancaq keçmiş silahdaşlarım və dostlarımdan İsgəndər Həmidov, Etibar Məmmədov, Sərdar Cəlaloğlu, Aqil Abbas, Akif Aşırlı, Rauf Arifoğlu və s. gəlmədi. Onlardan bərk incidim. İsgəndər bəy həbsdən çıxanda ziyarət etdim, qardaşı Zakir bəyin yasına getdim. Amma o... Və ən çox mənə təsir edən dədəm Elçibəy tərəfdən də gələnlərin az olmasıdır. Yalnız Almurad bəyin oğlu “40”da gəlib bir az oturub getdi. Amma mənə ən çox qürur verən yasda KXCP-çilərin və müsavatçıların başda Mirmahmud ağa və İsa bəy olmaqla kütləvi iştirakı oldu. Mirmahmud ağadan çox razıyam, sona qədər məclisə ağsaqqallıq etdi...

- Bayraqlarından ən böyüyü, ağırı hansı olub?

- Əvvəl 67 kq idi, sonra ürəyimin xəstəliyi ilə əlaqədar endirdim 47-yə, indi isə 17 kq-dır (həmin bayrağı, göstərir, yoxlayırıq- həqiqətən də dəstəkli-filanlı 17 kq olar). 1999-cu ildə Araz Elsəsin sirkdəki konsertində 87 kq-lıq bayrağı 4 saat saxlamışam...

- Elman bəy, Allah ömür versin, amma hər şeyin sonu var... Özündən sonra bu bayraqları, bayraqdarlığı kimə miras qoymağı düşünürsən?

- Bir çoxlarını sınaqdan çıxartdım, alınmadı. Bir nəfər çox iddialı idi, adını çəkmirəm, ona dedim ki, bayraqdarlığın 9 imtahanı var, onlardan keç, ol bayraqdar. Razılaşdı. Ertəsi gün onu çağırdım Nəsimi rayon Polis İdarəsinin qarşısına. Dedim ki, bayraqları qaldır, nə istəyirsən, qışqır: “istefa” - filan və polislər gələndə bayrağı qoyub qaçma. O, müxtəlif şüarlarla qışqırdı, amma polislər gələn kimi bayrağı atıb qaçdı. Dedim, çıx get, səndən bayraqdar alınmaz... Bayrağın rənglərinin mənasını düzgün bilməlisən. Bayraqla qaçmaq, bayrağı lap hündürə qaldırmaq, 10-15 nəfərin mühasirəsində bayrağı əldən verməmək və s. Məsələn, mən Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimovun Biləsuvardakı evinə Bakıdan 35 kiloluq bayraqla piyada getmişəm. Yaxud bir dəfə mitinqdə 25 polis töküldü üstümə bayrağı əlimdən ala bilmədi... Hələ ki, bu sınaqlardan keçə bilən layiqli namizəd yoxdu...

Sultan Laçın

Həftə içi.- 2013.- 9-12 noyabr.- S.4.