Tarixin sirrini özündə daşıyan sənət

Qədim Gəncədə bu şəhərin keçmişi qədər yaşı olan misgərlik hələ köhnəlməyib

Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik tarixi boyunca zəngin və özünəməxsus mədəniyyət yaradıb. Müxtəlif vaxtlarda ölkəmizdə olan çoxsaylı tacirlər, səyyahlar və diplomatlar burada sənətkarlığın inkişafı haqqında çoxlu maraqlı faktların olduğu haqda söhbət açıblar. Misgərlik sənətkarlığının da tarixi çox qədim dövrə gedib çıxır. Azərbaycanda misgərliyin yüksək inkişaf etdiyini Avropa və Rusiya muzeylərində saxlanılan misdən hazırlanan nümunələr bir daha sübut edir.

Maraqlı faktlardan biri də odur ki, mis üzərində işləyən sənətkarlar öz imzalarını buraya həkk etdikləri üçün dünya muzeylərində saxlanılan Azərbaycan mədəniyyətinin bu təkrarolunmaz incilərini başqa xalqların nümayəndələrinin öz adlarına çıxması mümkün deyil. Misgərliyin bir sənət kimi isə təşəkkülü artıq orta əsrlərdə bir sıra böyük şəhərlərin misgərlik mərkəzinə çevrilməsinə gətirib çıxarır. Belə sənət nümunələrinə Gəncə şəhərində də rast gəlmək olur. Axı, Gəncə özü də sənət şəhəridir. Vaxtı ilə burada, olduqca görkəmli sənətkarlar yaşayıb. Demək olar ki, bu şəhərin hər bir küçəsində sənət ocaqları mövcud olub. Zaman keçir, insanların yeni texnologiyalara meyil etdiyi bir dövrdə sənətkarların də əl işləri diqqətsiz qalır. Elə bu ağır dönəmlərdə milli rəmzlərimizi yaşatmaq niyyəti ilə yaradan sənətkarlar arasında öz sənətini qoruyub-saxlayan və gələcək nəsillərə ötürmək istəyən sənətkarlarımızın da sayı barmaqla sayılası qədər olur. Onlardan biri də hələ uşaqlıq illərindən Gəncədə misgərlik sənətinin sirlərini mənimsəyən Məhəmməd Sultan oğlu Rəhimovdur. Ona el arasında "Məhəmməd Sultan" deyirlər.

Misgərlik sənəti üçün doğulan ustad

Ömrünün böyük hissəsini misgərliyə həsr edən usta, milli dəyərlərimizi yaşatdığından qürur duyduğunu deyir. Uşaq yaşlarında atasının məşğul olduğu sənətə maraq göstərən qəhrəmanımız ona bütün həyatını həsr etməyi qərarlaşdırır: "Mən hələ balaca oğlan idim. Hər dəfə atamın yanına xörək gətirərkən onun əllərinə baxar, bu sənətin sirlərini öyrənməyə çalışardım. Elə 9 yaşımda olarkən də işləməyə başladım. Bu yolda çox çətinliklə rastlaşdım. Amma tədricən hiss edirdim ki, elə bu sənət üçün doğulmuşam".

Məhəmməd usta, ətrafdakıların bu sənətə sevgilərinin azalmadığını, əksinə artdığını deyir. O bildirir ki, əvvəlki dövrlərə baxanda, indi bu sahənin inkişafında çox fərq olduğunu görmək mümkündür: "Elə misal kimi Şimal qonşumuz olan Rusiyanı göstərə bilərəm. Son illərdə elə qab qalmayıb ki, onu ora aparmasınlar. Gəncəyə Türkiyədən, Avropa ölkələrindən gələn qonaqlar da burdan mis qablar alıb, aparırlar. Hətta burda elə mis qablar var ki, onların qiyməti 1500 manatadır. Çünki o qablar tamamilə əl işlərindən ibarətdir".

Ustanın misdən hazırladığı mürəkkəb və incə naxışlarla bəzədikləri dolça, satıl, sərnic, məcməyi, sərpuş, güyüm, aşsüzən, kəfkir, kasa, cam, qazan, çıraq və digər mətbəx-məişət əşyalarını nəzərdən keçiririk. Usta danışır ki, bu qabların özünün böyük şəfası var. Mis çaydanlarda içilən sular insanları üçün səfalı olur. Onun sözlərinə görə, mis material mikroblar insan daxilinə keçməsinin qarşısını alır. Su qaynadıqca bu qablar suda olan artıq mikrobları özünə çəkir: "Mis çaydanlarda su qaynadıqca, su ağappaq ağarır. "Bu, insanı mikroblardan qoruyur, həm də belə qablarda saxlanan su ləzzət daddır. Belə qablarda bişən yeməklərin dadı digərlərindən fərqli olur. Xörəklərin dadlı, eyni zamanda müalicəvi olmasını istəyənlər mis qablardan istifadə etsinlər".

Zərif naxışlar…

Bununla belə, bu sənət göründüyü kimi asan deyil. Saatlarla oturub 1 naxışın üzərində işləmək, çox yorucu olur. Usta Məhəmməd Rəhimov bildirir ki, misgərliyin özünəməxsus dərinlikləri və zərifliyi var. Onun sözlərinə görə, mis qabı qalaylamaq çox asandır. Lakin hər hansısa qabı bünovrədən hazırlamaq və onun üzərinə zərif naxışlar salmaq üçün böyük sücaət tələb olunur: "Bu sahədə hər adam işləyə bilməz. Mən bu sənəti atamdan öyrəndim, vaxtilə onun mənə dediklərini indi oğlanlarıma deyirəm. İndi mənim 3 oğlum var, ikisi bu sənəti öyrənib".

Misgər deyir ki, başqa ölkələrdə ləziz təamlar bişirən, doğma mətbəximizin adını ucaldanların sirri də elə məhz bu mis qablardır. Onun sözlərinə görə, tarixən misdən hazırlanan əl işlərinin 40-dan artıq növü olub və 5 qrupda ümumiləşdirilir: xörək qabları, süfrə qabları, su qabları, ağartı qabları və məişət əşyaları. O əlavə edir ki, Azərbaycanda misgərlik sənətinin mərkəzləri Gəncə, Naxçıvan, Şamaxı, Bakı və Lahıc olub.

Bu sənətdə özünə rəqib görməyən misgər, sənətin sirlərinə hər kəsin bələd olmadığını söyləyir. O, bu sənətdə yeganə davamçısı kimi oğlu Ruslanı görür. Ondan sonra yalnız oğlunu bu sənətin peşakarı kimi qoyub gedəcəyini deyir.

Oğlu Ruslan da öz növbəsində atasına layiqlı oğul olması ilə yanaşı, yetişmiş bir tələbə olmaq istəyir. O bildirir ki, hər məktəb dərsindən yayınan misgər sənətkarı ola bilməz. Bu qabların ərsəyə gəlməsi üçün böyük əmək sərf etmək lazımdır: "Burada kimya, fizika, riyaziyyat, bir sözlə, bütün texniki fənləri bilmək tələb olunur. Çünki istifadə olunan material kimyəvi maddələrdan hazırlanır. Hətta vurulan naxışlar belə müxtəlif həndəsi fiqurlar üzərində başa gəlir".

Ruslan deyir ki, misgərliyin çox böyük çətinliyi və dərinliyi var. Onun sözlərinə görə, bir qabı ərsəyə gətirmək sənətkarı çoxlu çətinliklər qarşısında qoyur: "Hər sənət özünəməxsus şəkildə qurban tələb edir. Bu, azmış kimi böyük diqqət tələb edən iş hələ zəkalılıq, ağıl, yaradıcılıq və diqqət də tələb edir".

Məhəmməd Sultanla dükandan ayrılır, Ruslanı elə yenicə düzəltməyə başladığı samovar və onun üzərinə vuracağı naxışların sirri ilə baş-başa buraxıb, mis qablardan ibarət olan muzeyə yollanırıq. Usta danışır ki, onun əl işlərindən ibarət olan mis qabların bir hissəsi onlara şəhər icra başçısı Elmar Vəliyevin göstərişi ilə ayrılan Məhəmməd Sultana məxsus muzeydə saxlanılır. O buna görə şəhər icra başçısına minnətdar olduğunu bildirir. Muzeydə olarkən öyrənirik ki, orada saxlanılan və qədimliyi özündə əks etdirən bu miniatürlar neçə-neçə sərgilərdə, müsabiqələrdə nümayış olunaraq, layiqincə qiymətləndirilir. Sənətində, elə həyatında da qədimliyə böyük üstünlük verən usta heç vaxt gördüyü işdən peşman olmadığını, əksinə bu peşədə daha da böyük zirvələrə nail olmaq istədiyini deyir.

Biz isə ustaya öz işində uğurlar arzulayır, tarixi keçmişimizi bundan sonra da layiqincə yaşatmasını diləyirik.

Pərvin İsmayılova

Bakı-Gəncə-Bakı

Həftə içi.- 2013.- 29 yanvar.- S.8.