Qadınlar dövlətimizin, dövlətçiliyimizin,

müstəqilliyimizin, bu günümüzün,

gələcəyimizin dayağıdır

Yaradılışdan kişi ilə bərabər hüquqlar qazanan qadının bugünkü cəmiyyətdə rolu xeyli artıb. Amma bu bir həqiqətdir ki, bütün dövrlərdə qadına münasibət məsələsi heç də həmişə birmənalı olmayıb. Zaman-zaman qadınların hüquqları tapdalanaraq, onların cəmiyyətə inteqrasiyasına müxtəlif əngəllər yaradılıb.

Tarixə nəzər salsaq görərik ki, XX əsrin 60-cı illərinin sonlarından ölkəmizə rəhbərlik etməyə başlayan məhrum dövlət xadimi Heydər Əliyev qadın azadlığına, qadınların bütün sahələrdə irəli çəkilməsinə xüsusi diqqət verib. Hələ o zamanlar Heydər Əliyev ali məktəb və texnikumlarda təhsil alan qadınların sayının artırılmasına və onların elmlə məşğul olmasının stimullaşdırılmasına diqqət verməyi vacib məsələ kimi qarşıya qoyurdu. Məhz Heydər Əliyevin uğurlu fəaliyyəti sayəsində və onun siyasi xətti nəticəsində Azərbaycanda qadınlar həmişə özlərini sözün həqiqi mənasında cəmiyyətin bərabərhüquqlu üzvü hiss ediblər.

Bu mənada artıq «Hər bir kişinin arxasında güclü qadın dayanır” fikri də müasir zəmanənin tələblərində özünü doğrultmur. Çünki indi qadınlar kişinin arxasında deyil, onunla birgə addımlayırlar. Kişilərlə yanaşı qadınlar da idarəetmədə birgə fəaliyyət göstərir, yüksək vəzifələr tuturlar. Elə rəqəmlərə baxsaq görərik ki, qadınlar vəzifə bölgüsündə heç də kişilərdən geri qalmırlar. Əvvəllər zərif cinsin cəmiyyətdə əldə etdiyi nailiyyətlər həkim və müəllim peşəsinə yiyələnməklə məhdudlaşırdısa, zaman keçdikcə müxtəlif peşə sahələri üzrə qadınların cəmiyyətdəki rolu artmağa başladı. İndi qadınlarımız təkcə həkim, müəllim kimi deyil, həm də millət vəkili, nazir müavini, Milli Məclisin spikeri, icra hakimiyyəti başçısının müavini kimi öz sözlərini deyirlər.

Yeri gəlmişkən, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, hazırda Azərbaycanda elmi işçilərin 51,2 faizini qadınlar təşkil edir. Son 5 ildə tədqiqat və işləmələrlə məşğul olanlardan elmlər doktoru dərəcəsi olan qadınların sayı 1,8 dəfə, fəlsəfə elmləri doktoru dərəcəsi olan qadınların sayı isə 1,6 dəfə artıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvlərindən 11-i, akademiklərdən 3-ü qadındır. Dövlət qulluğunda çalışanlar arasında qadınların xüsusi çəkisi 28 faiz, sahibkarlar arasında isə 17 faizdir. Bədən tərbiyəsi və idmanla məşğul olanların 39,7 faizi qadınlardır.

Milli Məclisdə qadın millət vəkillərinin sayı da artır. Əgər 1990-cı ildə bütün deputatların 4,3 faizini, 2000-ci ildə 10,7 faizini qadınlar təşkil edirdisə, bu gün ölkə parlamentində qadınların xüsusi çəkisi 16 faizə çatıb.

Bələdiyyə üzvü seçilmiş qadınların sayı əvvəlki seçkilərə nisbətən son bələdiyyə seçkilərində 5 dəfə artaraq 4194 nəfərə çatıb və bələdiyyə üzvləri arasında onların xüsusi çəkisi 26,1 faiz olub. Əvvəlki bələdiyyə seçkilərində bu göstərici 4 faiz təşkil edib.

Bundan başqa, Azərbaycanda parlament sədrinin 3 müavinindən 1-i, Auditorlar Palatasının 3 sədr müavinindən 1-i, 1 dövlət komitəsinin sədri, 1 dövlət komissiyasının sədri, 3 nazir müavini, İnsan Hüquqları üzrə müvəkkil, Naxçıvan MR Nazirlər Kabinetinin sədr müavini, Konstitusiya Məhkəməsinin sədr müavini qadındır.

Mövzu ilə bağlı fikirlərini bölüşən millət vəkili Məlahət İbrahimqızı deyir ki, Azərbaycan cəmiyyətində qadınlara geniş iştirakçılıq hüququnu mərhum prezident Heydər Əliyev verib. Onun sözlərinə görə, məhz Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra ölkəmizdə qadınlara münasibət tamamilə dəyişib:

«Qeyd etmək yerinə düşər ki, mərhum Heydər Əliyevin müəllifliyi ilə qəbul olunan Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında qadınların kişilərlə bərabərhüquqlu olması təsdiq edilib. Bununla demokratik cəmiyyət quruculuğunda qadınların iştirakının hüquqi bazası yaradılıb. Bu isə öz növbəsində ictimai-siyasi həyatımızın bütün sferalarında gender siyasətinin güclənməsinə gətirib çıxarıb.

Bundan başqa 1995-ci ilin iyununda Azərbaycan Birləşmiş Millətlər Təşkilatının “Qadınlara münasibətdə bütün ayrı-seçkilik formalarının ləğv olunması haqqında” Konvensiyasına qoşuldu. Azərbaycanda mərhum prezident Heydər Əliyevin imzası ilə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin təsis edilməsi isə görülən işlərin zirvə nöqtəsi sayıla bilər».

Millət vəkili həmçinin vurğulayıb ki, “Azərbaycan Respublikasında dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında” fərman da Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır:

«Təqdirəlayiq haldır ki, həmin sənəd 2001-ci ildə bütün dünya dövlətlərinə paylanılıb və bu sahədə ən yaxşı sənəd kimi qəbul olunub.Bütün bunlar onu göstərir ki, Azərbaycanda qadın problemləri daim dövlət qayğısındadır və gender proqramı ardıcıl surətdə həyata keçirilməkdədir. Azərbaycan bu sahədə problemlərin həllinin tərəfdarıdır. Təbii ki, Heydər Əliyevin qadınlarla bağlı yürütdüyü siyasət hazırda prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Bu gün Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın şəxsində isə qadınlarımız dünya səviyyəsində öz sözünü deyirlər».

"Təmiz Dünya" İctimai Birliyinin rəhbəri Mehriban Zeynalova isə düşünür ki, Azərbaycan cəmiyyətində qadınlara münasibətdə hələ də müəyyən problemlər mövcuddur:

«Bəziləri bunu şərqli olmağımızla əlaqələndirirlər. Lakin bunu yalnız Azərbaycan, yaxud da Şərq problemi kimi qabartmaq düz deyil. Çünki bu məsələ qlobal xarakterli məsələdir və təsadüfi deyil ki, hələ ötən əsrin 70-ci illərindən BMT gender tədqiqatlarına xüsusi diqqət ayırır. Bu qurumun təşəbbüsü ilə 1975-ci ilin dünya səviyyəsində Beynəlxalq qadın ili kimi qeyd edilməsi də bu fikri bir daha təsdiqləyir.Azərbaycan Konstitusiyasında isə qadınların kişilərlə bərabər hüquqlu olması təsdiq edilib və demokratik dövlət quruculuğu prosesində onların fəal iştirakının hüquqi bazası yaradıb. Eyni zamanda, Konstitusiyanın 25-ci maddəsində deyilir ki, kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları var. İrqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə dövlət təminat verir. Konstitusiyanın 55-ci maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan vətəndaşlarının, eləcə də qadınların dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək hüququ, eləcə də referendumda iştirak etmək hüququ var».

Ekspert bildirir ki, Azərbaycan qadınlarının yüksək vəzifələrə irəliləyə bilməməsinin səbəbi milli mentalitetimizdir. Onun sözlərinə görə, bu məsələdə kişilər də qadınlara müəyyən maneələr yaradır:

«Açığını desək, vəzifəli, bir sözlə, güclü qadınları kişilər sevmir. Bax, bu düşüncə də bizim qadınlarımızı hər zaman kişilərdən asılı edir. Biz hər hansı bir qadını nazir vəzifəsinə namizəd kimi irəli sürməkdə aciz deyilik. Azərbaycanı beynəlxalq dünyada təmsil edən, ölkəmizdə baş verən bütün proseslərlə yaxından maraqlanan qadınlarımız kifayət qədərdir. Sadəcə, kişi həmrəyliyi və qadınların irəli getməsinə onların birmənalı baxmaması qadınlarımıza mane olur. Əslində qanunvericilik hər bir qadına istənilən vəzifəyə keçmək üçün imkan yaradır. Amma kişilərin müqaviməti imkan vermir ki, qadınlar irəli getsin. Bizim qadınlar da kişilərin rəyi ilə daha çox razılaşdığı üçün özlərini qiymətləndirməyi bacarmır. Bizim ən böyük problemimiz budur".

Mehriban Zeynalova onu da qeyd edir ki, nazirliklərdə, icra hakimiyyətlərində, xüsusən də güc strukturlarında yüksək vəzifə tutan, yəni nazir postuna namizəd ola biləcək qadınların sayı çox azdır: «Bir çox qadınlar yüksək vəzifələrdə təmsil olunmaqdan qorxur. Çünki Azərbaycan kişilərinin əksəriyyəti qadınların yüksək vəzifədə çalışmasına yaxşı baxmır. Hələ bir qadın güc strukturunda çalışırsa, bu, Azərbaycan kişisi üçün faciə deməkdir. Qadınlar da hər zaman sıxılır ki, ataları buraxmaz, qardaşları icazə verməz. Əslində bizim qadınlar bu cür stereotipləri qıra bilsələr, daha çox sayda yüksək vəzifələrdə təmsil oluna bilərlər».

Sevinc Osmanova

Bu yazı Azərbaycan Respublikasının Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin “Qadınlar dövlətimizin, dövlətçiliyimizin, müstəqilliyimizin, bu günümüzün, gələcəyimizin dayağıdır” mövzusunda elan etdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün hazırlanıb.

Həftə içi.- 2014.- 23 aprel.- S.7.