Məhkumlara internet güzəşti

Cəzaçəkmə müəssisələrində məhbuslara bütün internet vasitələrindən nə vaxt istifadə imkanı yaradılacaq?

Bu gün əksər Avropa ölkələrində həbsxana həyatı yaşayan məhkumlara yüksək sürətli internetdən istifadə etməyə icazə verilir. Amma bəzən məhkumlar yeni texnologiyalara yaradılan çıxış imkanlarından razı qalmayaraq əlavə tələblər irəli sürürlər. Məsələn, dünyanın ən müasir həbsxanalarından sayılan Norveç həbsxanasında məhkumluq həyatı yaşayan və 77 nəfərin ölümünə səbəb olan terrorçu Anders Breyvik təxminən 1 il bundan əvvəl ona fərdi kompyuter verilməsi ilə bağlı aclıq aksiyası keçirmişdi. Onun tələbləri sırasında “Playstation-2” oyun aparatının üçüncü nəsillə əvəzlənməsi, eləcə də “böyüklər üçün oyuna giriş hüququ” verilməsi tələbi də var idi.

Bəs, Azərbaycanda məhbusların bu sahədə hansı hüquqları var? Məhbus hansı texniki vasitələrdən yararlana bilər?

Məsələyə münasibət açıqlayan Azərbaycan Vəkillər Kollegiyasının üzvü Müzəffər Baxışov deyib ki, hazırda ölkəmizin cəzaçəkmə müəssisələrində müasir texniki vasitələrdən istifadə qaydaları «Həbs yerlərində saxlanan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunu ilə tənzimlənir. Bu qanunun 15.2.7. maddəsinə görə, həbs edilən şəxslərin “Daxili intizam qaydalarında nəzərdə tutulmuş qaydada televiziya verilişlərinə baxmaq” hüququ var. Həmin qanunun 19.7. maddəsinə görə isə “tutulmuş və ya həbs edilmiş şəxs həbs yerinə gətirildikdən dərhal sonra yaxın qohumlarına və ya əlaqə saxlaması onun üçün qanuni maraq doğuran digər şəxslərə bu barədə məlumat vermək üçün bir dəfə telefonla zəng etmək hüququna malikdir: “Həbs edilmiş şəxsin həftədə iki dəfə 15 dəqiqəyədək telefonla danışmaq hüququ var. Şəhərlərarası və mobil telefon danışıqlarının haqqı həbs edilmiş şəxsin, onun yaxın qohumlarının və ya əlaqə saxlaması onun üçün qanuni maraq doğuran digər şəxslərin vəsaiti hesabına ödənir. Yəni, qanun məhbusa yalnız televiziya verilişlərinə baxmağa, bir də həftədə 2 dəfə 15 dəqiqəyədək mobil və ya şəhərlərarası danışıqlara icazə verir. Qanunda müasir zamanda özünə yer eləmiş internet, kompüter, MP3 qurğu kimi vasitələrin adı hallanmır. Qanunda hətta radio dinləmək imkanı belə qeyd olunmayıb».

Məhbusların cəmiyyətə

inteqrasiyası sürətlənə bilər

Müzəffər Baxışov vurğulayıb ki, əslində Azərbaycanın cəzaçəkmə müəssisələrini, məhbusların saxlanma şəraitini Avropa ölkələri ilə müqayisə etmək düzgün deyil. Onun fikrincə, bu sahədə həllini gözləyən xeyli məsələlər var. Onun sözlərinə görə, internet dövrünün insanına qapalı yaşamaq çətindir. Çünki insan daima informasiya almaq, dünyada baş verənlərdən xəbərdar olmaq, texniki yeniliklərdən istifadə etmək istəyir: “Çox güman ki, gələcəkdə məhkumlara belə bir imkanın yaradılacağı mümkün olacaq. Çünki ədliyyə orqanlarında çalışan məmurlar bu işdə mararqlı görünürlər. Hələ bir neçə il bundan əvvəl Pentensiar Xidmətin rəisi Mədət Quliyev bildirmişdi ki, məhkumların internetdən istifadə imkanları araşdırılır. Bildiyim qədər hələlik bu məsələyə baxılmır. Bütün cəzaçəkmə müəssisələrində kompüter kursları təşkil olunub. Həmin kurslara cəlb edilmiş mütəxəssislər məhkumlara kompüterdə işləməyi öyrədir. Lakin hazırkı qanunvericilik məhkumların internetə çıxışına məhdudiyyət qoyur. Əslində bir sıra Avropa ölkələrində bu təcrübədən istifadə olunur. Bu ölkələrin məhkumları internet vasitəsilə təhsil alır. Həmçinin, məhkumlar bundan öz ailələri ilə əlavə əlaqə vasitəsi kimi istifadə edə bilirlər».

Vəkil bildirib ki, məhkumların internetə çıxış imkanlarının yaradılması bu insanların gələcəkdə cəmiyyətə daha sürətli adaptasiyasına şərait yarada bilər. Müzəffər Baxışov güman edir ki, internetə çıxış imkanları yaradılandan sonra bəzi saytlara qadağa qoyulacaq: “Çünki filtir olmasa bu çıxış mümkün deyil. Lakin ümumilikdə məhkumların internetə çıxışı onların cəmiyyətə inteqrasiyasını sürətləndirə bilər. Məlum məsələdir ki, bu gün Azərbaycanda məhkumların cəmiyyətə adaptasiyası məsələsində ciddi problemlər mövcuddur. Bunun başlıca səbəblərindən biri də məhkumların daima informasiya almaq, dünyada baş verənlərdən xəbərdar olmaq, texniki yeniliklərdən istifadə etmək imkanının olmamasıdır. Nəticədə onlar azadlığa çıxarkən cəmiyyətdə özlərinə yer tapa bilmirlər. Həbba bu səbəbdən bəziləri təkrar cinayət törədərək həbsxanaya qayıdır».

«İslahatlar gedir»

Milli Məclisin hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin üzvü, millət vəkili Çingiz Qənizadə isə bu sahədə islahatların getdiyini bildirib. O, bu problemlərin Azərbaycanda tədricən nizamlanacağını düşünür: “Cəzaçəkmə müəssisələrində müəyyən internet kursları açılıb. Məhbuslar kompüterdən istifadə qaydasını öyrənir və nəticədə sertifikat əldə edirlər. Ümumilikdə yüzlərlə insan belə kursları bitirib. Əvvəllər məhkumların televizora baxması qadağan idi. İndi isə televizordan rahat istifadə mümkündür. Məhkumların öz yaxınları ilə görüşlərinin vaxtı uzadılıb. Telefon danışıqları iki dəfə artırılıb, internet və digər texniki avadanlıqların istifadəsi məsələsinə də baxılacaq».

Millət vəkili vurğulayıb ki, yaxın zamanlarda bəzi cəzaçəkmə müəssisələrinin köçürülməsi planı var. Müzəffər Baxışovun sözlərinə görə, artıq Şəkidə, Naxçıvanda və bir neçə başqa regionda yeni cəzaçəkmə müəssisələri inşa edilib: “Elə həmin regional cəzaçəkmə müəssisələrində yeni qaydalar tətbiq olunacaq. Bizdə Cəzaların İcra Məcəlləsi var, sadəcə köhnə, təmirsiz və yeni standartlara yaramayan cəzaçəkmə müəssisələrində lazımi şərait düzəltmək mümkün deyil. Yeni müəssisələrə keçid zamanı hər cür imkan yaradılacaq. Bu isə məhkumlara dünyada baş verənlərlə bağlı daha operativ məlumat almağa imkan yaradacaq».

Xatırladaq ki, Azərbaycanda cəzaçəkmə müəssisələrində məhbuslara bütün internet vasitələrindən istifadə imkanının verilməsi təxminən 1 il bundan əvvəl gündəmə gəlib. Belə ki, bununla bağlı Cəzaların İcrası Məcəlləsinə və “Həbs yerlərində saxlanılan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi haqqında” qanuna əlavə və dəyişikliklərin edilməsi təklif olunub. Layihəyə əsasən, Azərbaycan həbsxanalarında vətəndaşlığından asılı olmayaraq, cəza çəkən bütün məhkumlara qanunla müəyyən olunmuş müddətdən bir və qanunla tənzimlənəcək müvafiq nəzarət altında həbsxana xaricində bütün dünya üzrə internet resurslarından müvafiq dərəcədə istifadə etmək imkanı əldə edəcəklər. Bununla bağlı hər bir məhkum üçün gündəlik internetdən istifadə üçün limit də müəyyən olunacaq. Layihədə məhkumların internet vasitəsilə öz yaxınları və ailə üzvləri ilə əlaqə saxlaya bilməsi nəzərdə tutulur. Məqsəd məhkumları dünyada baş verən elmi-texniki yeniliklərdən, sivilizasiyadan internet vasitəsilə operativ agah etməkdir. Hazırkı qanunvericiliyə əsasən isə məhkumlar yalnız həbsxana çərçivəsi ilə məhdudlaşan internet imkanlarından istifadə edə bilirlər. Amma bu layihənin nə vaxt parlamentdə müzakirəyə çıxarılması dəqiq məlum deyil.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycanda mövcud qanunvericilikdə xarici ölkə vətəndaşlarının “Skype”dan istifadə etməsi ilə bağlı əlavə maddənin təsdiq olunması da gözlənilir.

Sevinc

Bu yazı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

Həftə içi.- 2014.- 29 aprel.- S.6.