İnternetdə uşaqların təhlükəsizliyi necə qorunur?

Ekspertlər hesab edirlər ki, bu istiqamətdə müvafiq addımların atılmasına baxmayaraq, kifayət qədər görüləsi işlər var

Müasir cəmiyyətdə informasiya texnologiyaları sahəsində əldə olunan yeniliklər insanların həyatında sürətlə yer tutmağa başlayır. Müşahidələr göstərir ki, hazırda İKT sahəsində mövcud yenilikləri izləməkdə uşaqlar böyüklərdən xeyli irəlidədirlər. Bu məsələ öz növbəsində uşaqların internetin mənfi təsirlərindən necə qorunmasını gündəmə gətirib. Belə ki, alimlərin apardıqları araşdırmalara görə, insanların həyatında mühüm yer tutmağa başlayan müxtəlif sosial şəbəkələrdən uşaqların istifadəsi onları təhlükələrlə üz-üzə qoyur.

Bəs görəsən Azərbaycanda internetdə uşaqların təhlükəsizliyi ilə bağlı hansısa sistem mövcuddurmu? Ümumiyyətlə, bu istiqamətdə hansı addımların atılmasına ehtiyac var?

Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin Elektron Təhlükəsizlik Mərkəzinin (ETM) şöbə müdiri Rəşad Əliyev deyir ki, uşaqların internetin mənfi təsirindən qorunması üzrə təkliflər hazırlanıb. Onun sözlərinə görə, təkliflər əsasən orta məktəblərin müəllim heyəti və şagirdlərin valideynləri arasında maarifləndirici tədbirlərin keçirilməsini nəzərdə tutur: "Təkliflər baxılması üçün nazirliyə təqdim olunub. Bizim mərkəz daha yüksək səviyyədə mövcud problemlərin həlli ilə məşğul ola biləcək təşkilatın yaradılması təşəbbüsü ilə də çıxış edib».

Rəşad Əliyev qeyd edib ki, təşkilat Daxili İşlər Nazirliyi, həmçinin Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin iştirakı ilə yaradıla bilər. Onun sözlərinə görə, bununla əlaqədar "Parental Control" ("Valideyn nəzarəti") həllərinin istifadəsi üzrə treninqləri keçirilməsi nəzərdə tutulur. Şöbə müdirinin fikrincə, "Parental Control" proqram həlli qadağan edilmiş internet saytlara və proqramlara çıxışı bloka almağa, hesabatlar və kompüterdən istifadənin cədvəlini tərtib etməyə imkan verir.

Nazirlik rəsmisi onu da deyib ki, sözügedən qurumun mütəxəssisləri "Parental Control" həllini internetə çıxış imkanı olan məktəb və ictimai yerlərdə tətbiq etməyi təklif edir: "Biz bu proqram həllərin istehsalçı şirkətləri ilə sıx əməkdaşlıq etmək, saytların monitorinqlərini aparmaq və böyüyən nəslin onlara çıxışının qarşısını almaq niyyətindəyik. İnternet klublarda "Parental Control" modullarının tətbiqi uşaqların arzuolunmaz kontentə çıxışının qarşısını almaqla yanaşı, kiberhücumlarla mübarizəni gücləndirməyi nəzərdə tutur".

Valideynlərin İKT bilikləri aşağıdır

Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz isə “Həftə içi”nə açıqlamasında bildirib ki, hazırda dünyada uşaqların internetdə təhlükəsizliyi məsələsinə fərqli baxışlar mövcuddur. Onun sözlərinə görə, elə ölkələr var ki, buna tamamilə sərt yanaşırlar. Bəzi ölkələr məsələyə bir qədər yumşaq yanaşırlar, amma onlar uşaqların təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi addımlar atır: “Amerika, Fransa və digər inkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyətində uşaqların internetdə təhlükəsizlik məsələsinə yanaşma çox ciddidir. Ölkəmizdə uşaqlarla bağlı bu sahədə vəziyyət bir qədər yumşaqdır. Bu istiqamətdə müxtəlif ölkələrdə fərqli addımlar atılır. Məsələn, uşaqlarla bağlı müxtəlif informasiyalar yayan resurslara, müxtəlif çatlarda uşaqlara təsiredici informasiyalar yayan şəxslərə qarşı addımları göstərmək olar. Elə ölkələr var ki, onlarda uşaqların təhlükəsizliyini qorumaqla bağlı oturuşmuş informasiya sistemləri formalaşıb. İnternetdə uşaqlara psixoloji təsir edən informasiyaların qarşısını almaq, onların tərbiyəsinə təsir edən informasiyalardan qorumaq və s. tədbirlər də var».

Ekspert deyib ki, zaman-zaman Azərbaycanda da uşaqların internetdə təhlükəsizliyi ilə bağlı müxtəlif tədbirlər görülüb. Osman Gündüz buna misal olaraq, təhsil sistemində təhlükəsizlik sisteminin qurulduğunu söyləyir. Onun sözlərinə görə, internet, təhsil sistemində, müəssisələrdə filtrasiya-süzgəcdən keçirilib verilir: “Həmin informasiya sistemində zərərli informasiyalar, ekstremizm, terrorçuluğa çağırış, pornoqrafik, erotik mövzular avtomatik olaraq süzgəcdən keçirilib təhsil müəssisələrinə təqdim edilib. Burada qanunverici baza formalaşıb ki, hansı informasiyalar internet üzərindən təhsil müəssisələrinə verilə bilər, hansı yox. Beləliklə, təhsil sistemində təmiz internetlə bağlı problem 99 faiz həll olunub. Amma digər müəssisələrdə, evlərdə, internet klublarda belə problemlər qalmaqdadır. Bu istiqamətdə bizim qurum tərəfindən müxtəlif ictimai, dövlət və özəl qurumların xətti ilə iş aparılıb. Məsələn, “Microsoft”, RİTN, TN xətti ilə bu istiqamətdə tədbirlər keçirilib. Broşuralar təqdim edilib, müəllimlər üçün seminarlar keçirilib».

Osman Gündüz onu da qeyd edib ki, uşaqların internetdə təhlükəsizliyi ilə bağlı yaranan problemlər həm də valideynlərin İKT sahəsində biliklərinin aşağı olması ilə əlaqədardır. Onun fikrincə, hazırda şəxsi mənzillərdə vəziyyət elədir ki, valideynlərin əksəriyyəti uşaqlara normal kompüter alıb verirlər, internetə qoşulurlar, sonra isə nəzarət etmirlər, burada ciddi problemlər var. O hesab edir ki, valideynlərin bu sahədə bilikləri aşağı olduğundan aidiyyəti qurumlar həm də şəxsi mənzillərdə vəziyyətə nəzarət etməlidirlər.

Kompüter uşaqlarda asılılıq yaradır

Məsələyə münasibət açıqlayan psixoloq Kəmalə Baxış isə deyib ki, kompüter uşaqlarda asılılıq yaradır. Onun sözlərinə görə, internetdən asılılıq uşağın şifahi və yazılı nitq mədəniyyətinin inkişafını ciddi şəkildə əngəlləyir: «İnternetin öz ifadə üslubu var və həmin üslub ədəbi üslubdan xeyli fərqlənir ki, bu da təbii olaraq bir çox məsələlərdə və ələlxüsus təlim-tədris prosesində ciddi problemlərə səbəb olur. Digər tərəfdən, vaxtının böyük hissəsini sosial şəbəkələrə və kompüter oyunlarına sərf edən uşaq və yeniyetmələrin özünə qapalı, özünə inam hissi az, sosial əlaqələri və ünsiyyət qurma imkanları zəif, utancaq və küsəyən olduqları təsbit olunub. Belə ki, asılılıq nəticəsində virtual aləmdən uzaqlaşmaq istəməyən uşaq kompüterdən asılı fərdə çevrilir. Beləliklə, həmyaşıdlarından, ailəsindən, sosial mühitdən uzaqlaşan yeniyetmə-uşaq yalnızlaşır və sosiallaşması, bir başqa ifadə ilə cəmiyyətə uyğunlaşması getdikcə çətinləşir».

Psixoloq bildirib ki, bu məsələdə xüsusilə valdeynlər ilk növbədə övladlarını bu cür şəbəkələrin təhlükələri və riskləri haqqında məlumatlandırmalı, xüsusilə şəxsi informasiyalarını bölüşməmələri mövzusunda diqqətli olmalarını, hər verilən informasiyaya inanmamalarını onlara təlqin etməlidirlər: "Bunun üçün ilk növbədə valideynlərin özlərinin kifayət qədər məlumat sahibi olmaları vacibdir. Eyni zamanda yaxşı olar ki, valideynlər övladlarının internetdə keçirilən müddətini əvvəlcədən öz aralarında razılaşdırsınlar. Onlara daxil olduqları hər səhifəni kompüterə yüklədikləri xüsusi filtr proqramlarla nəzarət altında saxlamalı və nəzarət altında olduqlarını uşaqlar özləri də hiss etməlidirlər. Eyni zamanda yaxşı olar ki, internetə bağlı olan kompüter evin qonaq otağı kimi ümumi bir yerində olsun".

Kəmalə Baxış əlavə edir ki, uşaqları internet aludəçiliyindən xilas etmənin ən yaxşı yollarından biri onların yaradıcılıq imkanlarını inkişaf etdirməkdir. Onun sözlərinə görə, hazırda uşaqların dərsdənkənar vaxtlarda və xüsusilə də tətil aylarında maraqlarını təmin edəcək başqa məşğuliyyət sahələri azdır. Belə ki, əvvəllər mövcud olan uşaqlar üçün sənət emalatxanaları və dərnəkləri gözə dəymir, eləcə də oyun sahələrinin darlığı və bəzi yerlərdə hətta yoxluğu da problemin bir başqa tərəfini təşkil edir: “Eyni zamanda, düzgün ailə mühiti də əsas şərtdir. Bunun üçün də valideynlər övladları ilə daha çox vaxt keçirməli və açıq havada oyun oynamaları üçün onlara şərait yaratmalıdırlar. Bu işdə əlaqədar qurumlarda bilavasitə tədbirlər həyata keçirməlidirlər. Yəni uşaqların boş vaxtının qalmasına imkan verilməməlidir və onların boş vaxtının səmərəli təşkil olunması üçün konkret addımlar atılmalıdır".

Sevinc

Bu yazı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

Həftə içi.- 2014.- 12 fevral.- S.6.