Dövlət qurumlarının informasiya açıqlığı

Osman Gündüz: «Bu sahədə müəyyən irəliləyiş hiss olunsa da, informasiya ombudsmanı səlahiyyətlərinin yerinə yetirilməməsi problemlər yaradıb»

Azərbaycan 2011-ci ildən etibarən Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı proqramına qoşulub. Proqramın əsas prioritetləri informasiya açıqlığı, maliyyə şəffaflığı və hesabatlılıqdır. Azərbaycan hökuməti proqrama qoşulmaqla üzərinə yeni texnologiyalardan istifadə etməklə idarəetməni gücləndirmək, dövlət idarəçiliyində ölkə vətəndaşlarının rolunu artırmaq və korrupsiya ilə mübarizə öhdəliyini götürüb.

Sənədin qəbulu həm də onu zəruri edir ki, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən dövlət qurumları öz internet saytlarına açıqlanması məcburi olan informasiyaları yerləşdirsinlər. Çünki yalnız bu halda proqramın - şəffaflığın təmin edilməsi, hesabatlılıq, korrupsiyaya qarşı mübarizə, vətəndaş nəzarəti kimi, digər tələblərinə əməl etməkdən söhbət gedə bilər.

Əslində informasiya açıqlığının təmin edilməsi ilə bağlı tələb 2005-ci ildə qəbul edilmiş "İnformasiya əldə etmək haqqında" qanunda da nəzərdə tutulub. Həmin sənəddə vurğulanır ki, məlumat əldə etmək hüququnun sərbəst, maneəsiz və hamı üçün bərabər şərtlərlə, açıq cəmiyyətin və demokratik hüquqi dövlətin prinsipləri əsasında təmin edilməsinin hüquqi əsaslarını müəyyənləşdirməkdən, həmçinin, ictimai vəzifələrin yerinə yetirilməsinə vətəndaşlar tərəfindən nəzarət olunmasına şərait yaratmaqdan ibarətdir.

Bəs, görəsən, Azərbaycanda dövlət qurumlarının informasiya açıqlığı hansı səviyyədədir? Daha çox hansı orqanlar ictimaiyyətə açıq hesab edilir?

Məsələyə münasibət bildirən “Multimedia” İnformasiya Sistemləri və Texnologiyaları Mərkəzinin direktoru Osman Gündüz hesab edir ki, son dövrlərdə ictimai informasiyaların rəsmi saytlardan əldə edilməsi sahəsində xeyli irəliləyişlər var. Onun sözlərinə görə, xeyli sayda dövlət qurumlarında həm informasiya açıqlığı, həm də elektron xidmətlərlə bağlı müəyyən uğurlar əldə olunub. Amma hələ də açıqlanması məcburi olan informasiyaların xeyli hissəsinin həm Mərkəzi, həm də yerli icra orqanlarının saytlarından əldə edilməsi mümkünsüzdür: «İnformasiya açıqlığı üzrə ictimai informasiya subyektlərinin monitorinqi “Multimedia” İnformasiya Sistemləri və Texnologiyaları Mərkəzi tərəfindən 2006-cı ildən başlayaraq sistemli və müntəzəm olaraq həyata keçirilir. Monitorinqin aparılmasında əsas məqsəd bu sahədə vəziyyəti araşdırmaq və bu istiqamətdə hər bir dövlət qurumu üzrə, eləcə də ümumiləşmiş tövsiyələr hazırlamaqdan ibarət olub. Bu ilki informasiya açıqlığı üzrə reytinq cədvəli 2013-cü il iyulundan 2014-cü ilin yanvarına qədər olan dövrü əhatə edir və monitorinqə 74 mərkəzi, 67 yerli icra orqanı daxil edilib».

Vergilər Nazirliyi öndədir

Monitorinqin mərkəzi və yerli icra qurumlarının saytlarında yerləşdirilən məlumatlar və elektron xidmətlər üzərində aparıldığını söyləyən ekspert bildirib ki, 74 mərkəzi icra qurumu üzrə orta informasiya açıqlığı 39 faizdir. Ötən il bu rəqəm 33,5faiz olub. 67 yerli icra qurumları üzrə orta informasiya açıqlığı 14 faizdir. Bu göstərici ötən il 13,5 faiz təşkil edib. Yalnız icra orqanları üzrə orta informasiya açıqlığı 12 faizdir (ötən il 7 faiz). Mərkəzi icra orqanları arasında ən yuxarı 10 yer üzrə orta informasiya açıqlığı 65 faiz (ötənl 59 faiz), ən aşağı 10 yer üzrə informasiya açıqlığı səviyyəsi isə 16 faiz (ötən il 12 faiz) olub.

İnformasiya açıqlığı üzrə mərkəzi icra orqanları arasında reytinq cədvəlində ilk onluqda Vergilər Nazirliyi (74 faiz), Dövlət Sosial Müdafiə Fondu (67 faiz), Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi (65,5 faiz), Baş Prokurorluq (64 faiz), Daxili İşlər Nazirliyi (63,5 faiz), Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi (63 faiz), Mərkəzi Bank (62,5 faiz), Ədliyyə Nazirliyi (59 faiz) və Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar Dövlət Agentiliyi qərarlaşıb. Son onluqda isə Əsir və İtkin Düşmüş, Girov Götürülmüş Vətəndaşlarla Əlaqədar Dövlət Komissiyası, Müdafiə Nazirliyi, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi, Dövlət Sığorta Kommersiya Şirkəti, “Azərenerji” ASC, Nazirlər Kabineti, Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidməti, Dövlət Sərhəd Xidməti, Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti və Milli Teleradio Şurası yer alıb.

Şəhər və rayon icra orqanlarının informasiya açıqlığı üzrə ilk üçlüyə Binəqədi Rayon İcra Hakimiyyəti (22,5 faiz), Şirvan Şəhər İcra Hakimiyyəti (22,2 faiz), Sabunçu Rayon İcra Hakimiyyəti (21,7 faiz), son üçlükdə isə Xızı Rayon İcra Hakimiyyəti (5,5 faiz), Qusar Rayon İcra Hakimiyyəti (6 faiz) və Şuşa Rayon İcra Hakimiyyəti (6,5 faiz) qərarlaşıb.

İnformasiya ombudsmanının

olmaması problem yaradıb

Osman Gündüz qeyd edib ki, mərkəzi icra orqanları arasında informasiya açıqlığının səviyyəsinin 39 faiz olmasının günahı informasiya ombudsmanı səlahiyyətlərinin yerinə yetirilməməsi ilə bağlıdır: “İki ildir ki, yaradılması barədə qərar verilmiş bu qurum fəaliyyət göstərmir. Əslində informasiya açıqlığı ilə bağlı məsələlərlə bu qurum məşğul olmalıdır”.

Ekspert onu da vurğulayıb ki, Multimedia Mərkəzinin Elektron Xidmətlərin Təşviqi üzrə İctimai Şura ilə birgə hazırladığı kütləvi və sosial-ictimai əhəmiyyət kəsb edən xidmətlərin siyahısı da hazırlanıb. 120 xidmətin daxil olduğu siyahıda 83 xidmət də yer alıb ki, bu xidmətlər yenidir və hökumət tərəfindən təsdiq olunmuş xidmətlər siyahısında yoxdur. Bu vacib xidmətlərin indiyədək cəmi 18-i Elektron Hökumət Portalına yerləşdirilib. Bu siyahı Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar Dövlət Agentliyinə təqdim olunacaq.

Osman Gündüz deyib ki, bir sıra dövlət qurumlarında hələ də “İnformasiya əldə edilməsi haqqında” qanunun tələblərinə müvafiq olaraq informasiya infrastrukturu formalaşmayıb. İctimai informasiya subyektlərinin informasiya xidmətlərinin fəaliyyəti qənaətbəxş deyil. Xidmət sektoru ilə İKT sektorunun qarşılıqlı əlaqələri yetərincə tənzimlənməyib. İmkanları və resursları zəif olan qurumlarda rəsmi saytlardan vətəndaşlarla interaktiv əlaqənin qurulmasında, elektron formada ən adi xidmətlərin göstərilməsində istifadə olunmur, sosial şəbəkələrə inteqrasiyalar yoxdur. Dövlət qurumlarına metodiki-informasiya dəstəyi yetərli deyil.

Ekspert hesab edir ki, dövlət orqanlarının Əsasnamələrinə vətəndaşların informasiya təminatına cavab verən struktur bölmələr (vəzifəli şəxslər) və onların fəaliyyət istiqamətləri haqqında müddəalar daxil edilməli, informasiya açıqlığı üzərində dövlət nəzarətini həyata keçirmək məqsədilə yaradılan yeni xidmətin fəaliyyəti canlandırılmalıdır. Dövlət qurumlarının, resursları yetərli olmayan qurumlara, xüsusilə yerli icra orqanlarına informasiya açıqlığının təmin edilməsi sahəsində köməklik göstərilməlidir. Dövlət qurumlarında qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu qaydada informasiya infrastrukturunun formalaşdırılması başa çatdırılmalı və mövcud müvafiq strukturların fəaliyyəti təkmilləşdirilməlidir. Dövlət orqanlarında informasiya istehsalı prosesinin çevik və effektiv mexanizmləri hazırlanmalıdır. Onun sözlərinə görə, dövlət qurumunun büdcəsində informasiya istehsalı və açıqlanması ilə bağlı xərclər ayrıca qeyd olunmalıdır. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu qaydada yalnız keyfiyyətli (aktual, yeni, dolğun, əhatəli, dəqiq) informasiyaların saytda yerləşdirilməsinə diqqət yetirilməlidir: “Bundan başqa, sosial əhəmiyyətli və kütləvi xidmətlərin interaktiv olaraq elektron formaya keçirilməsinə diqqət artırılmalıdır. Sosial şəbəkələrə inteqrasiyalar hazırlanmalıdır. Portala inteqrasiya başa çatdırılmalıdır. Dövlət qurumlarında elektron informasiya istehsalı ilə bağlı, elektron xidmətlərlə, ictimai informasiyalarla bağlı treninqlər təşkil olunmalıdır. Elektron xidmətlərin keyfiyyət göstəriciləri hazırlanmalı və müvafiq dövlət və ictimai nəzarət sistemi qurulmalıdır”.

Osman Gündüz həm “İnformasiya əldə etmək haqqında” qanunla bağlı, həm də elektron xidmətlərdən istifadənin gerçəkləşməsi istiqamətində vətəndaşlar arasında maarifçilik işinin aparılmasının vacibliyini də qeyd edib. Onun sözlərinə görə, əldə olunması məhdudlaşdırılan informasiyaların məhdudlaşdırılmasının əsasları (siyahı) haqqında normativ sənəd Layihəsi hazırlanmalı və hökumətə təqdim olunmalıdır. Həmçinin dövlət qurumlarının rəsmi saytlarının təhlükəsizliyi gücləndirilməli, vətəndaşların bu resurslardan dayanıqlı olaraq istifadəsi təmin edilməli, rəsmi saytların sosial servislərə inteqrasiyası gücləndirilməlidir.

Sevinc

Bu yazı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

Həftə içi.- 2014.- 5 mart.- S.6.