Elmi tədqiqatların aparılmasında İKT-nin rolu artır

Rasim Əliquliyev: «İnformasiya texnologiyaları əsasında qırıcı təyyarələr üçün «qara qutu» sistemi hazırlanıb»

Son illərdə Azərbaycanda informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişaı yeni informasiya texnologiyaları əsasında müxtəlif sahələrin informasiyalaşdırılmasında, intellektual kompüter şəbəkələri və sistemlərinin yaradılmasında, informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasında və digər aktual məsələlərin reallaşdırılmasında mühüm rol oynayıb. Xüsusilə də tədqiqat işlərinin və müxtəlif sahələr üzrə təhlillərin aparılmasında inofrmasiya texnologiyalarının əhəmiyyəti çox böyükdür.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) akademik-katibi, texnika elmləri doktoru Rasim Əliquliyev «Həftə içi»nə bildirir ki, məhz İKT-nin potensial imkanlarından istifadə etməklə aparılan elmi təhlillər və tədqiqatlar nəticəsində internetin Azərbaycan qovşaqlarının xidmət keyfiyyəti göstəricilərinin yaxşılaşdırılması, onların funksional imkanlarının artırılması, həmçinin informasiya resurslarının axtarışının səmərəliliyinin yüksəldilməsi istiqamətində optimallaşdırma üsulları və alqoritmləri təklif olunub. Respublikanın müdafiə qüdrətinin yüksəldilməsi istiqamətində bir sıra dövlət əhəmiyyətli işlər görülüb. Onun sözlərinə görə, yeni informasiya texnologiyaları əsasında müəyyən sinif xüsusi təyinatlı aparatların uçuş informasiyasının operativ emalı və intellektual təhlili sistemi, yəni qırıcı təyyarələr üçün «qara qutu» sistemi hazırlanıb: “Hazırda ölkənin bütün hərbi aerodromlarında müvəffəqiyyətlə istismar olunur. Bundan əlavə, hava hücümündan müdafiə sistemi üçün uçan obyektlərin tanınması və bu məqsədlə yaradılmış xüsusi təyinatlı korporativ şəbəkənin vaitəsilə mərkəzi nəzarət məntəqəsinə operativ olaraq məlumatların ötürülməsinə imkan verən sistem yaradılıb. Hərbi aerodromları operativ olaraq metoinformasiya ilə təmin etmək məqsədilə xüsusi korporativ şəbəkə yaradılıb».

Korporativ informasiya təhlükəsizliyi naminə

AMEA-nın müxbir üzvü vurğulayır ki, İKT-dən istifadə etməklə aparılan tədqiqat işləri nəticəsində «Bakı Metropoliteni» üçün sərnişinlərin bütün stansiyalara daxil olmasına nəzarəti həyata keçirən sistemlər işlənib. Rasim Əliquliyevin sözlərinə görə, «Bakı Metropoliteni»ndə hərəkətdə olan qatarların maşinistlərinin, stansiyalarda çalışan növbətçilərin, dispetçerlərin xidməti danışıqlarının operativ olaraq toplanmasına, emal olunmasına imkan verən xüsusi texnoloji təyinatlı korporativ audioinformasiya şəbəkəsi işlənib və istismara verilib. Bundan əlavə, Azərbaycanda idarəetmə, makroiqtisadi, sosial-humanitar sahələrin informasiyalaşdırılması üzrə elmi-tədqiqat işləri aparılır və lazımi tövsiyyələr hazırlanır. Rəqəm iqtisadiyyatının elmi-nəzəri əsasları və onun ölkələrdə ayrı-ayrı tətbiq sahələri tədqiq olunur. Korporativ informasiya fəzasının təhlükəsizliyinin təmin olunması istiqamətində elmi-tədqiqat işləri aparılır.

Rasim Əliquliyev deyir ki, Goğrafi İnformasiya Sistemi texnologiyasının elmi-nəzəri əsasları tədqiq olunur və onun respublikamızda müxtəlif sahələrdə tətbiqi üçün təkliflər hazırlanır: «Əks olunmuş videosiqnallara əsasən hava hədəflərinin aşkarlanması, identifikasiyası, avtomatik izlənməsi və bu informasiyanın real vaxt miqyasında xüsusiləşdirilmiş kompüter şəbəkəsi vasitəsilə uzaq məsafəyə ötürülməsi problemlərinin elmi-nəzəri və praktiki əsasları araşdırılır. Yuxarıda sadaladıqlarım bir daha göstərir ki, elmi tədiqat işlərində və müxtəlif sahələr üzrə təhlillərin aparılmasında İKT-nin rolu əvəzsiz və son dərəcədə əhəmiyyətlidir».

Elekton məlumat bazasına tələbat çoxalıb

AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Elmi informasiya” şöbəsi isə “Ədəbiyyatşünasliq sahəsində bibliometrik təhlilin tətbiqi” innovativ layihəsi üzərində çalışır. Şöbənin müdiri Zakirə Əliyeva “Həftə içi”nə bildirib ki, digər elm sahələrində olduğu kimi, ədəbiyyatşünaslıq sahəsində tədqiqatların elmi əhəmiyyətini müəyyən edən bir sıra faktorlar mövcuddur ki, onlardan biri də bibliometrik təhlildir. Onun dediyinə görə, Bibliometriya ümumilikdə biblioqrafik məlumatların təhlili bazasında meydana gələn, elmin inkişafında, elmi idarəetmədə, elmi tədqiqatların planlaşdırılması və proqnozlaşdırılmasında, elmə dair dövlət siyasətinin formalaşdırılmasında zəruri olan bir sahədir: «Bibliometriya tətbiqi bir elm sahəsi kimi ən müxtəlif tədqiqat sahələrində regional, xronoloji əhatədə elmi inkişaf dinamikasını izləməyə imkan verir. Ümumilikdə bibliometriya hər hansı elm sahəsinə birbaşa bağlı olmasa da, tətbiqi bir elm sahəsidir. Bibliometrik metodlar bədii ədəbiyyatda, ədəbiyyatşünaslıqda, mətnşünaslıqda və sairdə geniş istifadə oluna bilər».

Şöbə müdiri vurğulayır ki, müasir dövrümüzdə ədəbiyyatşünaslıq sahəsində yaradılmış və yaradılacaq elektron məlumat bazaları da bibliometrik təhlillərin aparılması üçün geniş imkanlar açır. Belə ki, bu tipli məlumat bazaları təkcə elmi tədqiqatların, əsərlərin biblioqrafik təsvirlərindən deyil, eyni zamanda istinad edilən mənbələrin siyahılarından da ibarətdir: «Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbi tənqidin ən müxtəlif sahələrindəki inkişaf dinamikasını, yeniləşmə istiqamətini, ideya və cərəyanları, janr və tarixi dövrləri və sair bibliometrik təhlilə cəlb etməklə bu elm sahəsinin gələcək inkişafı perspektivləri və hazırkı vəziyyəti haqqında maraqlı nəticələr əldə etmək olar. Digər tərəfdən, mütaliə miqyasının geniş olduğu elektron mühitdə Azərbaycan dilində və müxtəlif dillərdə təqdim edilən klassik və müasir ədəbi irsin mətn etibarlılığı, ilkin orijinallığının mühafizəsi məsələlərinin izlənilməsi üçün də bibliometrik və vebometrik metodlardan istifadə edilməsi zərurəti də mövcuddur. Son nəticədə bibliometrik xarakteristikanı əks etdirən parametrlər ədəbiyyatşünaslıq elminin həm regional, həm də dünya miqyasında inkişaf indikatoru kimi də çıxış edə bilər».

Zakirə Əliyeva deyir ki, tədqiqatda etik bir qayda olaraq özünü təsdiq etmiş müxtəlif mənbələrə istinad etmə müasir elektron informasiya mühitimizdə müəlliflik hüququ problemləri ilə də çarpazlaşır. Bu, nəzəri biliklərlə yanaşı, ədəbi irsin də həm bibliomertrik, həm də vebometrik təhlilini zəruri edir: “Elmi əsərlərdəki istinadlara elmi kommunikasiya vasitəsi kimi baxılarsa, o zaman bu və ya digər ideyanın inkişaf və təsir dairəsini müşahidə etmək imkanı əldə edə bilərik. İstinadlar ümumilikdə bütün tədqiqatları özündə birləşdirən bir kompleks yarada bilir və ədəbiyyatşünaslıqda yaranan bu kompleksin elmi dəyərləndirilməsi bibliometriyanın tətbiqini vacib edən amildir. Ədəbiyyatşünaslığa dair nəşrlərin statistik təhlilini həyata keçirən professor Qordukalova belə nəticəyə gəlir ki, ənənəvi ədəbi-tarixi metod ədəbi prosesin dinamikasını dəqiq izləməyə imkan vermir. Bibliometriya isə elmi istiqamət kimi sənədlərin biblioqrafik xarakteristikasının statistik təhlili metodu əsasında elmi keyfiyyət göstəricisini müəyyən etməyə qadirdir”.

Zakirə Əliyeva vurğulayır ki, zəngin elmi-nəzəri və biblioqrafik bazaya malik Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında dünya elmi mühiti ilə qovuşuqluq səviyyəsində bibliometrik təhlillər hələ ki aparılmamış qalır. O qeyd edir ki, müasir elektron məlumat bazaları daha dəqiq və optimal bibliometrik təhlillər aparmağa imkan verir: “Dünya ölkələrinin elmin inkişafına verdiyi elmi məhsulun bibliometrik araşdırılmasını aparan fəlsəfə elmləri doktoru, professor İ.Şaykeviç-Marşakovanın 2002-ci ilin göstəricilərini əhatə edən cədvəlinə əsasən, tədqiqat fəallığına görə Ukrayna dünya elmi mühitində 18,4 min elmi nəşr, Ermənistan və Gürcüstan 1000, Azərbaycan 777 elmi nəşrlə çıxış edir. Sonrakı onillik nisbətən daha yüksək göstəricilərlə ifadə olunmuş ola bilir. Buna nail olmaq üçün Ədəbiyyatşünaslıq elmimizin bibliometrik təhlilin səmərəli metodlarının tətbiqinə diqqəti artırmaq və nəticələrə görə perspektiv inkişaf strategiyasını müəyyən etmək zamanın tələbidir».

Təbriz Vəfalı

Bu yazı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

Həftə içi .- 2014.- 3-5 may.- S.6.