“Dayəm Yelizaveta adlı bir alman xanımı olub...”

Onunla “Labirint”də də görüşmüşük, hər sualımıza bir cümlə ilə cavabını da almışıq. Ölkənin üzdə olan digər nəşrləri kimi, “Həftə içi” qəzetinin və Hafta.az-ın da söz altda qalmayan daimi siyasi qonaqlarından, ekspertlərindəndir. Ötən seçkilərdə prezidentliyə namizəd də olmuşdu... Yəni həmin fiqura adətən bir politoloji obyekt kimi baxmışıq. Bu dəfə isə onu siyasi “tamaşalar” arenasından çıxarıb, təxminən bir saatlıq “Antrakt”a dəvət etdik.

Və həmsöhbətimizə dünən körpə, uşaq, övlad, şagird, tələbə, bu gün isə ata, həyat yoldaşı, dost, qohum olan adi bir insan kimi baxmağa çalışdıq... “Şərq-Qərb” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, “A-13” hərəkatının yaradıcılarından biri – politoloq Ərəstun Oruclunun Botanika bağında yarpaq süpürdüyü, həkim işlədiyi və xüsusi xidmət orqanlarında çalışdığı dönəmlər də olub...

- Ərəstun bəy, doğma Şəmkirlə, uşaqlığınızla bağlı hansı şirin xatirələr var?

- Birinci sinfə gedəndə anam mənə bir qotazlı papaq toxumuşdu. Amma ondan xoşum gəlmirdi; özümü artıq böyük hesab etdiyimdən kişiyə yaraşdırmırdım. Elə birinci dəfə məni bir təhər razı salıb, həmin papağı başıma qoyub, məktəbə yollamışdılar. Necə oldusa, dərsdən çıxanda papaq yadımdan çıxdı, qaldı partanın altında və tapılmadı. O vaxtdan 20-30 il ötsə də, atamı-anamı inandıra bilmirdim ki, o papağı məktəbdə bilərəkdən unutmamışam.

Böyük Vətən müharibəsi veteranı olan bir ədəbiyyat müəllimimiz vardı - Əsəd müəllim. Bir dəfə o, bizə rus bölməsinin müəlliməsi ilə mübahisəsindən danışdı. Əsəd müəllim proqramın uşaqlar üçün ağırlığından bəhs edəndə rus müəllimə deyib ki, əşşi, sizin Azərbaycan ədəbiyyatında nə var e... Qocaman müəllimimiz cavab verib ki, mənim xalqımın Dədə Qorqudu, Nizamisi, Füzulisi olanda rus xalqı hələ yox idi. Həmin söhbətin məğzi bizə hələ böyüyəndən sonra çatdı: tipik bir sovet adamı olmalı olan müharibə veteranı Əsəd müəllimin öz xalqının mənafeyini bu cür müdafiə etməsi sovet imperiyası dövründə belə xalqımızın şüurunda müstəqillik duyğularının yaşadığına bir sübut imiş.

- Körpə yaşlarında dayəniz alman bir qadın olub. Ondan hansı müsbət xüsusiyyətlər əxz etmisiz?

- Bəli, dayəm Yelizaveta adlı bir alman xanım idi. Qonşuluqda olurdu. Böyüyəndə də bir doğma adam kimi onunla əlaqə saxlayırdım. Maraqlı idi ki, o - alman qadın Azərbaycan dilində çox sərbəst danışırdı. Mən, ümumiyyətlə, alman ruhu mühitində böyümüşəm. Çünki Şəmkirin almanlar tərəfindən salınmış 5 küçəsindən birində yaşayırdıq. Və daim bu alman səliqəsi, alman həyat tərzi gözümüzün qarşısında olub. Təəssüflə deməliyəm ki, həmin küçələr XIX əsrin sonunda salınsa da, XX əsrdə azərbaycanlıların saldığı küçələr o səliqəyə malik deyildi. Yəni bu tamam başqa bir ab-hava idi.

- Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) ali məktəbdə oxuyanda Botanika bağında dalandar işləmisiz. Maraqlıdır, əmək haqqınız nə qədər idi?

- 77 rubl alırdım. Ancaq indiki 77 manatdan bərəkətli idi. Bundan başqa, xəstəxanada da işləyirdim. Yəni o vaxt artıq 21 yaşım olduğumdan evdən yardım almağı özümə yaraşdırmırdım. Tələbəlik illərində qənaət etdiyim pullar hesabına 1000 nüsxəyə yaxın kitab toplamışdım. Və onların çoxunu bu günədək saxlayıram.

- Sankt-Peterburqda maraqlı sərgüzəştləriniz də olub, yəqin?

- Hə... Birini danışım sizin üçün. Sovet vaxtı xarici turistlərlə ünsiyyətə girmək qadağan idi. Odur ki, tələbələr bunu ya içkili vəziyyətdə edirdilər, ya da adam çox olan yerdə. Bir dəfə bir rus tələbə yoldaşımla birgə iki xarici xanımla rastlaşdıq. Rus dostum bərk içmişdi və ingilis dilində rabitəsiz bir şəkildə nəsə danışırdı. Qızlar isə almanca cavab verirdilər. Biz əcnəbi qızlardan ayrılandan sonra rus soruşdu ki, hə, ingiliscə necə danışdım, xoşuna gəldi? Cavab verdim ki, yaxşı danışdın, amma qızlar almanca danışırdılar. Ruslarda əcaib bir məsəl var: “Araq insanları birləşdirir”. Yəni maraqlıdır ki, hətta müxtəlif dildə danışan insanlar sərxoş vəziyyətdə bir-birilərini yaxşı anlayırlar.

- Üzr istəyirəm, xanımınızı deyəsən, üçüncü sinifdən gözaltı eləmisiz?

- Bəli, belə bir iş olmuşdu...

- Sonra valideynləriniz də bu izdivaca asanlıqla razılıq verdimi?

- Təbii, valideynlərimin razılığı olmamış evlənməzdim.

- Azərbaycanda ilk iş yeriniz hara oldu?

- İlk iş yerim Respublika Klinik Xəstəxanası idi. O vaxt məvacibim 120 rubl idi. Çətin idi, ancaq xanımım da işləyirdi. Əl-ələ verib dolanırdıq.

- 1992-ci ildən MTN-də işləməyiniz qohumlarla, dost-tanışla ünsiyyətdə problem yaratmadı ki?

- Yox, heç bir problem yaratmırdı. Yeganə problem ondan ibarət idi ki, ailədən tam təcrid olunmuşdum. Səhər tezdən gedib, gecə yarı gəlirdim. O zaman hələ bir oğlumuz var idi, o da balaca idi. Hətta bir müddət sonra uşaq məni görəndə tanımırdı. Ağır dövr idi.

- Neçə qardaş-bacınız var?

- Bir bacım və iki qardaşım var. Bacım rayonda, qardaşlarım isə Rusiyada olur.

- Bəs neçə övlad böyüdürsüz?

- İki oğlum var: 19 və 22 yaşlarında.

- Harada təhsil alırlar?

- Böyük oğlum Bakıda iqtisadiyyat üzrə bakalavrı artıq bitirib, hazırda ABŞ-da təhsilini davam edirir. Kiçik də orada hüquq və siyasət üzrə təhsil alır.

- Ərəstun bəy, gününüz saat neçədə və necə başlayır?

- Günüm çox erkən başlayır. Tələbə vaxtından vərdiş etmişəm: sutkada cəmi 4-5 saat yatıram.

- Və bu, sizə kifayət edir? Gündüz də yatmırsız?

- Yox, gündüz yatmağı tənbəllik əlaməti hesab edirəm. Təxminən 6:30-da oyanıram. O dəqiqə də həyətə düşüb işıqları söndürürəm, ümumi ab-havaya baxıram...

- Səhər gimnastikası edirsinizmi?

- Mütləq. Bu da olmayanda hansısa bir iş tapıram. Məsələn, avtomobilimi yuyuram.

- Avtomobildən danışdınız, indi dəbdə olan sual yadıma düşdü: hansı markadı avtomobiliniz?

- “BMV”di.

- Avtomobilinizi tez-tez dəyişmirsiz ki?

- Yox. Avtomobilə, sadəcə, bir nəqliyyat vasitəsi kimi baxıram. Yəni müəyyən tələbatları ödəyən parametrləri, rahatlığı varsa, kifayətdir. Hazırkı avtomobilimi 8-ci ildir sürürəm. O vaxt alanda da artıq 10 il işlənmişdi. Amma mənə problem yaratmırsa, niyə dəyişməliyəm?.. Ümumiyyətlə, hesab edirəm ki, bahalı avtomobil, geyim və s. əşyalara meyil insanların daxili zəifliyindən irəli gəlir... Onu da deyim ki, mən həftədə azı bir dəfə şəhəri avtomobilsiz, ictimai nəqliyyatla gəzirəm ki, həm bir vətəndaş, həm də siyasətlə məşğul olan adam kimi, öz soydaşlarımın hansı qayğılarla yaşadığının, nələri müzakirə etdiyinin və s. şahidi olum.

- Həddindən çox avtomobil olan və çoxlarının qaydalara riayət etmədiyi Bakıda sürücülükdə çətinlik çəkmirsiz ki?

- Yox. Rayonda 11 yaşımdan avtomobil sürməyə başlamışam. Maraqlıdır ki, atam buna icazə verirdi. Görünür, bir səbəb də o idi ki, bəzilərində olan avtomobildə hoqqalar çıxarmaq meyili məndə yox idi. Atam hətta 13-14 yaşında mənə ov tüfəngini götürüb, yaşıdlarımla ova getməyə də icazə verirdi. Və təəccüblü o idi ki, bu cür riskli işlərə icazə verdiyi halda atam idmanla məşğul olmağıma heç cür razı olmurdu. Böyüyəndə səbəbini soruşdum, heç özü də izah edə bilmədi...

- Deyəsən, həyət evində yaşayırsız? Həyətyanı sahəniz neçə sotdur?

- Bəli, həyət evində yaşayırıq. Təxminən 4 sotluq sahəmiz var.

- Yəqin ağac, yaşıllıq da var həyətinizdə?

- 20-dən yuxarı ağac var. Demək olar ki, daha çox yeyilən meyvə ağaclarının hamısından var: armud, alma, gilas, gilənar, ərik, tut, yapon əzgili, alça, əncir, zoğal və s. Düzdür, tam bəhrə vermirlər. Çünki torpaq zəifdir. Amma bəziləri yaxşı bar verir. Məsələn, ötən il gilənar o qədər bol oldu ki, hətta mürəbbəsini də bişirdik. Tut, ərik, əncir daha yaxşı məhsul verir.

- Özünüz qulluq edirsiz ağaclara?

- Bəli. Amma ötən il bir az səhlənkarlıq etdik. Ağaclara cürbəcür həşəratlar, qurdlar xeyli ziyan vurdu. Odur ki, bu il yazdan ciddi müalicə və dərmanlama işləri gördük... Uşaqlığımın 6-7 ilini kənddə - nənəmin yanında keçirdiyimdən təsərrüfat, bağ-bağat işləri mənə yad deyil. Belə işlərə həvəsim də var.

- Göy-göyərti də becərirsiz?

- Yox, bunun üçün şərait yoxdur.

- Ərəstun bəy, aylıq qazancınız müasir tələbatları ödəyirmi?

- Bəzən ödəyir. Ödəməyəndə isə xərcləri məhdudlaşdırırıq.

- Xanımınız da işləyir?..

- Bəli. Amma bizim işimiz elədir ki, hər ay stabil əməkhaqqı almırıq. Qazancımız gördüyümüz işin həcmindən asılıdır.

- Bazarlığı özünüz edirsiz?

- Hə, adətən özüm. Çünki bu işi bacarıram. Uşaqlıqdan bazarlığa gedərkən atamı müşayiət etmişəm...

- Boş vaxtınız olanda, şənbə-bazar nə ilə məşğul olursuz?

- Əlavə vaxtımı əsasən ailəmə, övladlarıma həsr edirəm. Hazırda oğullarımız da tətildə olduqlarından buradadırlar. Onlarla bir yerdə gəzintiyə-filana çıxırıq...

- Yayda ölkə daxilində, ya xaricdə dincəlmək, müalicə almaq imkanınız olur?

- Yox. Vaxt tapanda yayda bir neçə günlüyə Şəmkirə gedirik. Bəzən maddi baxımdan da başqa yerə getməyə imkan olmur. Uşaqlar xaricdə oxuyur, başqa qayğılar. Amma burada da problem yoxdur. İnsan istəsə, evinin içində də düzgün istirahət edə bilər.

- Qohum-əqrəba, dost-tanışla gediş-gəlişiniz varmı?

- Bəli, gedib-gəlirik. Dostlarımızdan eləsi var ki, bina evində yaşayırlar. Hərdən onları dəvət edib kabab qonaqlığı, samovar çayı verirəm.

- Yəqin, Şəmkirdən təbii, elmi dildə desək, ekoloji təmiz ərzaq-filan gətizdirirsiz?

- O qədər də yox. Çünki artıq təbii ərzaqları Bakıda da əldə etmək olur. Amma hərdən qohumlar özləri gələndə müəyyən məhsullar gətirirlər. Daha çox arı saxlayanlar təmiz bal gətirirlər.

- Xörəklərə münasibətdə xüsusi seçiminiz var?

- Bunu həmişə uşaqlarıma da deyirəm ki, evdə dadlı yemək bişirsə, bu həmin ev sakinlərinin bir növ xoşbəxtliyidir. Bu mənada mən də şanslıyam. Rəhmətlik anam da gözəl xörəklər bişirərdi, xanımımın da əl qabiliyyəti yaxşıdır. Evimizdə bişən hər şeyi yeyirəm. Amma əksəriyyət ət yeməklərini xoşladığı halda mənim üçün yeməklərin şahı badımcandır. Bir də, türkün sözü, qatığı xoşlayıram (gülür). Bu, hər gün olmalıdır...

- Spirtli içki ilə aranız necədir?

- Çoxdandır içmirəm. Tələbə olanda, Rusiyada hərdən içirdim. İndi ümumiyyətlə, içmirəm. Amma bu, qətiyyən dindarlıqla bağlı deyil.

- Elə ağzımı açırdım, deyəm ki, deyəsən, bircə namazınız çatmır...

- Yox, namaz qılmıram. Amma sadəcə, bir ilahi qüvvəyə inanıram. Bu sahədə öz baxışlarım var. Hər kəsin də dini baxışlarına hörmətlə yanaşıram. Ancaq öz baxışlarını mənə sırımağa çalışdığı həddə qədər... Və öz dindarlığını gözə soxan insanlara bir qədər şübhə ilə yanaşıram...

- Ərəstun bəy, MTN-də çalışmısız. Dünyanın MKİ, FTX, Mİ-6, Mossad və s. kimi məşhur xüsusi xidmət orqanlarının da bir funksiyası müəyyən məqsədlər üçün insanları izləməkdir. Amma ən qüdrətli və dəqiq izləyici sizin də inandığınız o ilahi qüvvə - Allahdır. O hamımızı, eyni zamanda, bizi izləyənləri də izləyir və həyatımızın hər bir anındakı düşüncə və əməllərimizi qeyd edir. Elə ən ağır cəzanı da O verir. Bu mənada həyatınızın hansı epizoduna görə cəzalanmaqdan ehtiyat edirsiz?

- Bilirsiz, insan özündə heç zaman suç axtarmır. Görünür, həyatda bir yetkinlik mərhələsi var ki, insan yalnız o mərhələyə çatanda həyatındakı olub-keçənləri xatırlayıb, təhlil edir. Şübhəsiz ki, hər bir insan kimi, mənim də haradasa, səhvlərim, günahlarım olub. Hamısını da çox yaxşı xatırlayıram. Amma hansınasa görə cəzalanmaqdan danışmaq - bu artıq dinə gəlib çıxmaqdır. Bu barədə bir az fərqli düşünürəm. Məncə, insan üçün ən böyük cəza onun öz günahını dərk edib, daxilən öz-özünə şiddətli əzab çəkməsidir... Bu mənada mənim xüsusi qorxum yoxdur. Çünki hesab edirəm ki, insan öz günahını özü-özünə etiraf edib, başqasından da üzr istəmək iradəsinə sahib olanda artıq bu cəzadan azad olur...

Sultan Laçın

Həftə içi.- 2014.- 24-26 may.- S.4.