Rus ədəbiyyatının böyük

klassiki – Nekrasov

10 dekabr - rus xalqının qüdrətli şairi, dramaturqu, jurnalisti, tənqidçisi və mübariz ictimai xadimi N.A.Nekrasovun anadan olmasının 195 illiyi münasibətilə...

(Əvvəli ötən sayımızda)

Atası da öz zövqünü oğluna aşılayar, hara gedərdisə, onu da özü ilə aparar, gəzdirər, əyləndirərdi. Buna görə də Nikolay hələ 10 yaşında ikən gözəl və inadkar bir ovçu, nişançı olmuşdu. O, at çapmaqda da mahir idi, möhkəm iradəsi, fövqəladə çevikliyi, atəşin təbiəti vardı.

Nekrasov balaca vaxtlarından Volqanı çox sevmiş, rus xalqının ictimai həyatı və bu həyatın mənası haqqındakı ilk dərslərini məğrur çayın sahillərində almışdı. Buradakı həyat Nekrasovu amansız təhkimçilik hüququ ilə erkən tanış etmiş, bu məzlum kəndlilərə verilən ağır cismani cəzaları gözləri ilə görmüş, burlakların acınacaqlı həyatı ilə yaxından tanış olmuşdu. Bir dəfə Nekrasov yoxsul balıqçılar arasında dolaşarkən onlardan birinin əmək şəraitinin ağırlığına artıq dözə bilməyərək: "...Ah, Allah, mənə səhərə qədər üzüsulu bir ölüm versəydi, nə olardı..."- dediyini eşitmiş və bu sözdən o qədər sarsılmışdı ki, öz sevimli çayına da nifrət və hiddətlə baxmağa başlamış, məğrur Volqanı "kölələr çayı, kədər və qubar çayı" adlandıraraq, yazmışdı:

Ah, nə qədər ağladım,

Doğma çayın o qəmli,

Kədərli sahilində.

Boğdu məni bir anda,

Sahilində duranda,

Volqamızın o səhər

Hıçqırıqlar, ələmlər.

Dedim: Qullar çayısan,

Kədər, qubar çayısan!..

O, kiçik yaşlarından burlakların kədərli mahnılarını dinləyir, Sibir sürgününə göndərilən ayağıqandallı dustaqların əzab - əziyyətləri onun uşaq qəlbində təəssüf dolu acı izlər qoyurdu. Atasının ailədə olduğu kimi, təhkimli kəndlilərlə də kobud rəftarı ömrü boyu Nekrasovun hafizəsindən silinməmişdi. Dünyaya çörək, işıq, həyat və rövnəq verən zəhmət adamları ehtiyac və səfalət içində yaşayırdılar. Namuslu, dözümlü, qüvvətli insanların əzab və ağrıları onun şair qəlbinə od salmışdı. Bu od gündən- günə közərdikcə, Nekrasov öz qəlbinin harayını daha aydın eşidirdi - Yox, belə yaşamaq olmaz!..

Onun ürəyində zadəgan zülmünə, əxlaqına, rüşvətxor çar çinovniklərinin bürokratizminə, pozğun mənəviyyatına, hakim siniflərin murdar adət və ənənələrinə dərin bir nifrət hələ gənc yaşlarından oyanıb kök salmağa başlamışdı. Nekrasov mütaliəni çox sevirdi. Onda ədəbiyyata, şeirə həvəs, kitaba sonsuz maraq anasından keçən ən gözəl xüsusiyyət idi. Onun yeganə arzusu şair olmaq idi. Anası da oğlunu ədəbiyyatçı, şair görmək istəyirdi. Atası bu arzunun qəti əleyhinə olaraq, Nikolayı hərbçi - zabit kimi yetişdirməyə çalışırdı.

1838-ci ildə 17 yaşlı Nikolay Peterburqa gələrkən atasının göndərdiyi hərbi məktəbə deyil, universitetə daxil olmaq fikrinə düşür. Müvəffəqiyyətsizliyə uğrayan gənc, universitetə yalnız azad dinləyici kimi daxil ola bilir. Bundan qəzəblənən atası oğluna maddi köməkdən imtina edir, onu övlad kimi tanımaq istəmir. Beləliklə, Nekrasov çıxılmaz, çətin vəziyyətə düşür. İşə düzələ bilməyən oğlan üç il Peterburq küçələrində bir parça çörəyə möhtac qalır. Gecələməyə yeri olmur. Qışı isti paltarsız keçirən Nekrasov iradəsindən dönmür, çap etdirə bilməsə də,şeir yazmaqdan qalmır, onları dəftərinə köçürür. Həyatının ən ağır anlarında da şair olmaq fikrindən dönmür.

Hələ gimnaziyada oxuduğu illərdə yazdığı ilk şeirlərini dostlarının köməyi ilə 1840-cı ildə çapa hazırlayır. Onun "Arzular və səslər" adlı ilk şeirlər məcmuəsi nəşr olunur. Bu məcmuədən sonra Nekrasovun cəmiyyətdəki haqsızlıqları tənqid edən oçerk və felyetonları ərsəyə gəlir ki, onların bir çoxu şeirlə yazılmışdır.Təsadüfi deyildir ki, 1843-cü ildə nəşr etdirdiyi kitabını da şair "Şeirlə məqalələr, şəkilsiz" adlandırmışdır.O, hansı janrda yazırsa- yazsın, birinci növbədə şair olaraq qalırdı.

Nekrasov bir müddət Rusiyanın kitab mədəniyyətini zənginləşdirmək üçün nəşriyyat işləri ilə məşğul olmuşdu. Şair 1843-1845-ci illərdə klassik rus və müasir şair, ədiblərin əsərlərindən ibarət bir neçə külliyyat, almanax, məqalələr məcmuəsi və s. nəşr etmişdi. Nekrasov ədəbiyyatın hansı sahəsində çalışmasından asılı olmayaraq, rus yazıçısına yalnız bu tövsiyələrini ("Rus yazıçısına" şeirində) aşılayırdı:

Nahaq izdihama üz verərək sən,

Ona yarınmağa hey can atırsan.

Ey rus yazıçısı, sənin vəzifən

O deyil, ucadır, nəcibdir ondan.

Bax, elə bir dövrə çatmışıq bu gün

Ki, fayda verməyir xalqa yarınmaq.

Xeyirli iş üçün, məfkurə üçün

Əlləşən insanı arzulayır xalq.

Nə ada qulluq et, nə də sənətə,

Ellərin yolunda qoy həyatını.

Qüdrətli, möhtəşəm bir məhəbbətə

Tabe et, dühanı, istedadını.

Çoxsa bacarıq da, hünər də səndə.

Gəl ondan söz açıb, qürurlanma heç.

Öz - özünə parlar sənin işində

Onun həyat verən şüası tez - gec.

Ən möhkəm daşları, diqqət elə sən,

Qırıb parçalayır bir adi fəhlə.

Onun çəkicinin zərbələrindən

Öz - özünə uçur alov və şölə.

1844 -1845-ci illərdə Nekrasov bir sıra povest, felyeton və oçerklərini yazır ki, bunların içində "Peterburq guşələri" xüsusi yer tuturdu. Onu da qeyd etmək istərdim ki, nəsr əsərləri yazmaq Nekrasovun imkanlarının daha geniş olduğunu təsdiq edirdi. Məcmuədə müəllif şəhər ətraflarını, çirkli həyətləri, üfunətli zirzəmiləri, burada yaşayan miskin, bədbəxt adamları təsvir edir. Belinski "Peterburq guşələri"ni yüksək qiymətləndirir, Nekrasovun qeyri - adi müşahidəçilik qabiliyyətini, gördüklərini ustalıqla təsvir etməsini əsərin dəyərli xüsusiyyətlərindən hesab edirdi.

1850- ci ildə yazdığı "Yolda" adlı şeirini Belinskiyə oxuyarkən Vissarion Qriqoryeviç həyəcanlı halda Nekrasovu bağrına basıb, "Heç bilirsinizmi ki, siz şairsiniz, özü də əsl şair!"- demişdi. Şeirdə Peterburq həyatını təsvir edən dörd epizod təqdim olunur.İlk epizodda acından taqətdən düşmüş bir nəfər alverçidən çörək oğurlayıb tez onu dişləyir, lakin bu zaman tutulur.

İkinci epizodda ananın öz oğlu ilə kədərli vida mərasimi təsvir olunur. Gənc qadın hönkürüb ağlayır. Sakitcə, lakin ciddi şəkildə dayanmış baba da sevimli Vanyuşasından ayrılır. Üçüncü epizodda uşağın dəfni daha kədərlidir.Saldat uşağın tabutunu qoltuğunda aparır. Şair göstərir ki, nə qədər uşaq sağ idi, buna heç kim sevinmirdi, indi uşaq ölüb, gözlərdə yaş parlayır.

Sonuncu epizodda kasıb arabaçı, səfeh Vanka arıq yabısının qayışlarını parıldadır ki, varlı kimi görünsün. Bu şeirdə Nekrasov sadə adamların göz yaşlarını, kədər və qüssəsini, xalq həyatının əsas xüsusiyyətlərini göstərə bilmişdir.

N. A. Nekrasov rus ədəbiyyatı və ictimai fikri tarixinə yalnız şair kimi deyil, eyni zamanda istedadlı redaktor və mübariz bir jurnalist kimi də daxil olmuşdur. Hələ gənc yaşlarından - Yaroslavl gimnaziyasında oxuduğu zamandan onda mətbuata qarşı dərin maraq oyanmışdı. Həmin dövrdə nəşr edilən "Moskva universitetinin elmi xəbərləri", "Moskovskiye vedomosti", "Teleskop", "Moskovskiy nablyudatel", "Biblioteka dlya çteniya", "S. Peterburqskiye vedomosti" və s. jurnalları böyük həvəslə oxuyan Nekrasov, öz yoldaşlarına demişdi: "Mən daha yaxşı nəşr edərəm".

Mütəxəssislər haqlı olaraq qeyd edirlər ki, XIX əsr rus jurnalistikası Nekrasovun adı ilə bağlıdır. Ömrünün çoxunu mətbuat sahəsində işləməklə keçirən bu böyük jurnalist , Rusiyada mübariz, mütərəqqi mətbuatın təşkilatçılarından və rəhbərlərindən biri olmuşdur. Nekrasovun nəşr etdiyi jurnallar həmin əsrdə Rusiyada ən görkəmli adamların yetişməsində, onların tərbiyə olunmasında böyük rol oynamışdır.

1848- ci ildə Nekrasov vaxtilə Puşkin tərəfindən təsis edilmiş "Sovremennik" məcmuəsini icarəyə götürdü. Onun yorulmaz fəaliyyəti nəticəsində jurnal qısa bir müddətdə inqilabçı - demokratların mübariz orqanına çevrildi. Gertseni, Çernışevskini,Turgenevi, Dobrolyubovu, Qonçarovu, Şedrini, Dostoyevskini, Lev Tolstoyu və bir çox başqalarını "Sovremennik" jurnalında çap edən və xalqa tanıtdıran məhz Nekrasov idi. Nekrasov da özünün qabaqcıl müasirlərindən, dostlarından çox şey öyrənirdi.

"Rusiyanı bürüyən yeddiillik qaranlıq gecə" adlanan 1848-1855-ci illərdə "Sovremennik"in işi çox çətinləşdi.1866-cı ildə jurnal tamamilə bağlandı.

"Sovremennik" bağlanandan sonra Nekrasov öz redaktorluq fəaliyyətini dayandırmadı. O, 1867-ci ildə "Oteçestvennıye zapiski" jurnalının naşiri Krayevski ilə danışaraq, nəşrin redaktorluğunu öz əlinə aldı. Sədaqətli dostlarını yenə ətrafına toplayaraq, bu jurnalı da inqilabçı demokratiyanın orqanına çevirə bildi.

(Ardı gələn sayımızda)

Reyhan Mirzəzadə,

publisist-politoloq

Həftə içi.- 2016.- 8 dekabr.- S.4.