“Əbülfəz Elçibəyin ideoloji varisi özüməm”...

Otağının qapısını döydüm, gəl deyən olmadı. Bir də tıqqıldatdım, yenə səs gəlmədi. Məcbur qalıb içəridə adam olub-olmadığını yoxlamaq üçün qapının dəstəyini özüm burdum. Gördüm ki, özüdür, amma üzü qibləyə durub namaz qılır. Xəbərli-xəbərsiz bir çox siyasilərlə müsahibələrə getmişəm. İlk dəfə idi ki, Azərbaycanda bir partiya sədrinin öz otağında namaz qıldığını görürdüm. Gözlədim, namazını bitirəndən sonra gəlib məni qarşıladı. Bir az ayaqüstü hal-əhvaldan sonra söhbətləşməyə başladıq.

Hafta.az-ın “Polit-10” layihəsinin budəfəki qonağı Azərbaycan Demokrat Partiyasının (ADP) sədri Sərdar Calaloğludur. Sərdar bəylə “Polit-10”da onun siyasətdən kənar həyat və fəaliyyəti ilə söhbətləşdik. Uşaqlığından, ilk məhəbbətindən, anası Gülsüm xanıma aldığı bir-iki manatlıq hədiyyələrdən, bir sözlə, partiya sədrinin görünməyən, göstərmədiyi mənəvi tərəflərindən danışdıq.

- Sərdar bəy, necə bir ailədə doğulmusunuz?

- Ziyalı ailəsində doğulmuşam. Atam orta məktəbdə müəllim işləyib. Anam təhsilsiz olsa da, qeyri-adi dərəcədə fitri-istedada malik bir Azərbaycan xanımı idi. Anam on-on beş sənəti mükəmməl bilirdi. Dərziliyi bacarırdı, xalça toxumağı bilirdi. Qonşunun uşaqlarının paltarını anam tikərdi. Evimizdəki bütün xovlu-xovsuz xalçaların hamısı anamın əl işləri olub. Azərbaycan mətbəxinin bütün təamlarını, yemək növlərini xüsusi ustalıqla hazırlayardı. Gözəl əl qabiliyyəti vardı. Seyid nəslindən idi, kənddə qonum-qonşudakı xanımlar arasında hörmət-izzət sahibi idi. Hər kəs toyda-yasda yemək bişirməklə bağlı gəlib anamdan məsləhət alardı. Çoxuşaqlı ailə olsaq da, bir qazan yemək hamımıza çatırdı. Evə qonaq gələndə də həmin qazandan yemək çəkilərdi. Yenə də biz ac qalmazdıq. Atam da deyərdi ki, sən bunu necə edirsən ki, hər kəsə yemək çatır. Atamın həm savadı vardı, həm də ziyalı idi. Anamın savadı olmasa da, sadaladıqlarım baxımından ziyalı bir qadın idi.

- Ailəniz neçə nəfərdən ibarət idi?

- On iki nəfərdən. Atam, anam və on uşaq. Ailəmiz atamın müəllim maaşı ilə dolanırdı. Anam Gülsüm xanım riyaziyyatı yaxşı bilmirdi, savadsız olsa da, atamın maaşını elə bölürdü ki, növbəti maaşa qədər o pul bizi görürdü. Həmin pul una, qəndə-çaya da, toya-yasa da çatırdı. Anam tərəf əslən Zəngəzurdan olub. Ara həkimliyi ilə məşğul olublar. Dindar bir ailədə böyüyüb anam. Hətta sovet dövründə ana babamın ailəsi repressiyalara məruz qalıb. Ana babam Zəngəzurda ara qarışanda bizim kəndə köçəsi olub və burada da nənəmlə evlənib. Atamın yaxşı maaşı olsa da, ailə böyük olduğundan o pul bizim boğazımıza, əyin-başımıza zorla çatırdı. Çox kasıb olmuşuq. Amma bu kasıblıqla yanaşı, qonum-qonşu arasında mehribanlıq hökm sürürdü.

- O vaxt internet, televiziya yox idi? Bəs insanlar, əsasən də sizin dövrün uşaqları vaxtlarını nə ilə keçirirdilər?

- Televiziya çıxana qədər adamlar hər gün bir-iki evə yığışardı. Adətən bizim evə toplaşardılar. Eləcə də bizimkilər qonşuların evinə gedərdi. 8-9-cu sinif uşağına bir kitab verərdilər. Ümumiyyətlə, o kitab növbə ilə oxunardı. Atam oxuyardı, sonra bir başqası... Yadıma gəlir ki, mən balaca idim, “Səfillər”i, aşıq dastanlarını ilk dəfə bax o məclislərdə eşitmişəm. Uşaq idik, bir də gördün bizi yuxu tutdu, kitabda baş verən hadisələrin sonrasından xəbər tuta bilmədik. İnsanlar kasıb idi. Müharibədən gətirdikləri hərbi şinelləri, “sapok”ları geyərdilər. Çayı ərik qurusu ilə içirdilər.

- Uşaqlıqda dəcəl olmusunuz, yoxsa sakit?..

- Həddən artıq sakit uşaq olmuşam. Həyatımda indiyə qədər bir-iki dəfə kiminləsə dalaşmışam. Sən deyən, elə vuran-tutan olmamışam. İdmana marağım olmayıb. Kitaba meyilli idim. Həddən çox kitab oxuyurdum. Anam həmişə deyərdi ki, gözün kor olacaq a bala, az oxu. Onun işlətdiyi ən çox bu ifadə idi. Deyirdi ki, oxuduğunuz bəsdi, bir az da eşiyə çıxın, havanızı dəyişin. Atam müəllim olduğu üçün gözümü açıb evimizdə kitab görmüşəm. Atamın böyük kitabxanası vardı. Uşinski, Makarenko kimi pedaqoqların əsərlərini dördüncü-beşinci sinifdə ikən atamın kitabxanasından götürüb oxuyurdum. İndi də idmana, futbola marağım yoxdur.

- Həyatda ilk şilləni sizə kim vurub?

- İlk şillə... (fikirləşir). Yadıma gəlir, uşaq vaxtı gizlənpaç oyunu oynayırdıq. Qonşumuzun on–on beş tövləsi var idi. Uzun tövlələr idi. Bizim tövlələr adətən balaca olurdu. Oyun oynayan vaxt qaçıb qonşudakı tövlələrin axurlarında gizlənirdik. Bir də baxdım ki, axurun içində iki yumurta var. Elə bildim ki, bu iki yumurtanı tapmışam. Tez onları götürüb evə gətirdim. Anam dedi ki, bu nədi, haradan almısan bunları?.. Dedim ki, gizlənpaç oynayanda axurun içindən tapdım. Şillə vurmadı, çubuğu götürdü, məni yamanca döydü. Sonra da dedi ki, haradan almısan, apar yerinə qoy. Yumurtanı götürəndə başa düşmədim, amma indi anladım ki, bu oğurluq sayılır. İndi yumurtanı aparıb yerinə qoymağa qorxuram. Düşünürəm ki, məni tutub yenə də döyəcəklər. O iki yumurtanı aparıb yerinə qoyana kimi bəlkə də həyatımda ən əzablı anları yaşadım. Ondan sonra bir daha başqasına aid olan şeyə baxmamışam. Həmin çubuqları “yeyəndə” 5 yaşım olardı.

- Azadlıqla ilk tanışlığınız nə vaxt olub?

- Oxuduğum orta məktəb hərbi rejim kimi idi. Müəllimlərin şagirdlərə həddən artıq basqısı vardı. Bir dəfə dərs hazırlığı idi. Bir idman müəllimimiz vardı, adı Mircəfər idi. Gəlib hazırlıq prosesini pozurdu, uşaqları başına yığıb şahmat oynayırdı. Onun əlindən dərs oxumaq olmurdu. Uşaqlar arasında dedim ki, Mircəfər müəllim dərsi pozur, oxumağa imkan vermir. Kimsə gedib Mircəfər müəllimə deyib ki, guya Sərdar direktora şikayət edib ki, idman müəllimi uşaqlara dərs oxumağa imkan vermir. Mircəfər müəllim də sinifə gəlib kinayəli şəkildə dedi ki, burada məndən direktora şikayət edənlər olub. Heç mənim ağlıma da gəlməzdi ki, bu məni nəzərdə tutur. Çox əzazil adam idi. Uşaqların burnundan qan açılana qədər döyürdü. Hətta başqa müəllimlər ondan bir dəfə savaşdılar ki, faşistsən, uşaqlar yiyəsizdimi ki, incidirsən onları. O, elə bildi ki, mən Mircəfər müəllimdən qorxacağam, yalvaracağam ki, bilməmişəm, qələt etmişəm. Birdən-birə məndə qəribə bir hiss yarandı. Dedim ki, hə, mən demişəm, yaxşı etmişəm. Siz dərsi pozursunuz. Olmayan şeyi boynuma götürdüm. Bu cəsarətin haradan gəldiyini həmin an dərk edə bilmədim. Amma içimi boşaldandan sonra məndə bir rahatlıq əmələ gəldi. İçimdə bir yüngüllük hiss etməyə başladım. Bir həftə sonra bir bəhanə ilə məni həyətdə tutub o qədər döydü ki, ağzım-burnum qanadı. Dişim düşdü. Amma bu hadisədən sonra məndə protest əhval-ruhiyyəsi yarandı. Düşündüm ki, hər şeyə qarşı çıxmaq olar, sonu döyülmək olsa belə. Azadlıqla ilk tanışlığım həmin vaxt oldu. Gizlində danışdığını aşkarda söyləyə bilmək elə azadlıq olduğunun fərqinə vardım. Əslində, söz və fikir azadlığı insan azadlığının zəminidir. Mən bunu çox sonralar-siyasətlə məşğul olmağa başlayanda dərk etdim. Sözünü deməyi bacarmayan bir insan başqa heç bir sferada azad ola bilməz.

- İlk məhəbbətiniz kim olub? Qovuşdunuz, yoxsa?..

- İlk məhəbbətim uşaq sevgisi olub. Başqa sinfin uşaqları ilə oyunlar oynayardıq. Elə oldu ki, həmin sinifdə bir qız mənim tərəf müqabilim oldu. Sonra tez-tez həmin qızla oyun müddətində tərəf-müqabili olduq. Bir səhər yuxudan oyandım ki, üzümə günəş işığı düşür və içimdə bir sevinc hissi var. Yuxudan sevincək ayılmışdım. Düşündüm ki, mən niyə sevinirəm, öz–özümə sual verməyə başladım. Birdən o qız yadıma düşdü. Baxdım ki, mənim sevincim elə o qızla bağlıdı. O günə qədər biz bir yerdə oynayırdıq. Çalışırdıq ki, bir komandada təmsil olunaq. Səhəri gün dərsə gedəndə həmin qızdan çəkinməyə başladım. Qıza tərəf baxmağa çəkinirdim. Baxdım ki, qız da əvvəlki kimi deyil, mənə tərəf baxmır, danışmır, oynamaq istəmir. Məni görəndə üzü qızarır. Onda bildim ki, bu qızı sevirəm. Bu hadisə hardasa beşinci, ya altıncı sinifdə oxuyanda olmuşdu. Öz-özümə qərar verdim ki, onu sevdiyimi qızın özünə də deməliyəm. Elə oldu ki, yay tətili başladı. Dedim ki, tətildən sonra qıza ürəyimi açım. Yay tətili bitdi, məktəblər açılanda gəlib gördüm ki, qız yoxdur. Məktəbdən çıxıb başqa yerə gedib. Həmin hadisənin üstündən 20-25 il keçmişdi. Bir dəfə Füzuli meydanına tərəf gedirdim. Yanımdan bir xanım keçdi. Diqqətimi çəkdi, qıza tərəf baxdım. Öz–özümə sual verdim ki, bu kimdir, harada görmüşəm?.. Birdən yadıma düşdü ki, bu həmin qızdır. Dönüb arxama baxdım, gördüm ki, o, da çevrilib mənə sarı baxır.

- 4 övladınızdan hansı sizin yolunuzu davam etdirir?

- Heç biri. Hərəsi öz yolunu seçib, müdaxilə etməmişəm.

- Mediaya yaxın insan olmusunuz. Özünüz də qəzetlər, dərgilər buraxdırmısınız. Olubmu ki, göndərdiyiniz yazını redaksiya çap etməkdən imtina etsin?

- Əməkdaşlıq etdiyim qəzetlər olub. Yazı göndərmişəm, çap etməyiblər. Öz qəzetimizdə də basqı ilə yazı çap etdirməmişəm. Məndən yazı, məqalə xahiş edəndə, istəyəndə vermişəm. Bir də ki, həddən artıq ictimai bir hadisə olanda gedib bir neçə saat həmin hadisənin əhəmiyyəti haqqında danışıb, məqalənin əhəmiyyətini göstərməyə çalışmışam. Desə ki, gətir, aparıb yazını təqdim etmişəm. Yoxsa redaksiyada inzibati amirlik qaydası tətbiq etməmişəm. Partiyada da, ailədə də beləyəm. Basqı söhbəti məndə yoxdur.

- Siyasətin dini nədir?

- Siyasətin dini maraqdı.

- Sizcə, hazırda Əbülfəz Elçibəyin ideoloji varisi kimdir və ya hansı təşkilatdır?

- Əgər səmimi desəm özüməm. Əbülfəz Elçibəydən sonra milli ideologiyanı ən çox inkişaf etdirən adam mənəm. Elçibəyin düşüncəsini, siyasi baxışını öz içimdə yaşadıram. Amma sağlığında həmişə ondan uzaqda olmuşam.

- Ən çox sevdiyiniz və nifrət etdiyiniz siyasətçi kimdir?

- Ən çox sevdiyim siyasətçi Mahatma Qandidir. Mənim üçün ideal siyasətçidir. Tarixi prizmadan baxdıqda ən nifrət etdiyim siyasətçilər isə Hitler və Stalindir. Bu dəqiqə Bəşər Əsədə həddən artıq nifrət edirəm. Şiəliyinə, sünniliyinə görə yox. Ona görə ki, hakimiyyətdə qalmaq naminə xalqının, dövlətinin məhvinə razı olur. Bu insanlığa yad bir sifətdir. Səddam Hüseynə yox, amma Əsədə nifrət edirəm. Çünki öz hakimiyyətini saxlamaq üçün xarici gücləri öz ölkəsinə dəvət etdi. Suriya xalqını, dövlətini məhvə sürüklədi. Müasir dövrdə ən çox hörmət bəslədiyim siyasətçilərdən biri də Çexiyanın birinci prezidenti Vladislav Havel idi. Qeyri-adi dərəcədə demokrat və humanist bir insan idi. O, rəhmətə gedib. Sevdiyim müasir liderlərdən biri də Ərdoğandır. Ərdoğan ağa ağ, qaraya qara deməyi bacarır. Siyasi konyuktura baxımından düz olmasa da, bəşəri və insanlıq baxımından düz deyir.

- Sərdar bəy, gənclik illərinizdə dostluq etdiyiniz ermənilər olubmu?

- Təsadüf elə gətirib ki, ermənilərlə heç vaxt kontaktım olmayıb. Baxmayaraq ki, Naxçıvanla Ermənistan arasında məsafə o qədər də çox deyil. Universitetdə yəhudi və ruslarla təmasım olsa da, ermənilərlə təmasda olmadım. Hətta Kiyevdə, Moskvada təkmilləşdirmə kurslarında oxuduğum vaxtlarda da ermənilərlə ünsiyyətimiz olmayıb. Oğlum Sankt-Peterburqda akademiyada oxuyarkən evə erməni suvenir konyakları göndərdi. Qarabağ müharibəsindən sonra idi. Dedim ki, bala, bunu haradan almısan? Dedi ki, tələbə yoldaşımın atası Ermənistanda konyak zavodunun oğludur, onunla dostluq edirəm. Erməni ilə dostluq etməsinə münasibət öyrənmək istədi. Dedim ki, erməni ilə dost olmağına nə deyə bilərəm. Elə bildi ki, erməni ilə dost olduğuna görə ona əsəbiləşəcəyəm. Dedim ki, ermənilərə erməni olduğu üçün yox, haqsız, ədalətsiz olduğu üçün nifrət edirəm. Hakobyan adlı erməni deputatı bizim Milli Məclisdə oturan bəzi depuatatlardan daha yaxşıdır. O, parlamentdə çıxış edərək dedi ki, Qarabağ Azərbaycanındır, onlardan nə istəyirsiniz.

- Bir neçə gün öncə haqqın.az saytının rəhbəri jurnalist Eynulla Fətullayev Xocalı abidəsi önündə baş əymiş və faciəyə görə xalqı adından Azərbaycandan üzr istəmiş Susana Çaqinyanı Bakıda işə götürdü. Bu Azərbaycan cəmiyyətində birmənalı qarşılanmadı. Hətta QAT sədri Akif Nağı Eynulla Fətullayevə iki gün vaxt verdi ki, Çaqinyanı işdən çıxarsın. Sizin bu olaya münasibətinizi öyrənmək istərdik?

- Mən etnik milliyyətçi deyiləm, çox güclü siyasi milliyyətçiyəm. Eynullanın işə götürdüyü adam Azərbaycan xalqına, dövlətçiliyinə xidmət edəcəksə, həmin şəxs mənim üçün bu xalqa xidmət etməyən azərbaycanlıdan qat-qat yüksəkdə dayanır. Tutaq ki, azərbaycanlının biri deyir ki, Səfəvilərin bizə heç bir aidiyyəti yoxdur. Amerikada yaşayan bir polyak da deyir ki, Səfəvilər türk dövləti olub. Mənim üçün həmin polyak buradakı azərbaycanlıdan daha əzizdir. Fizioloji olaraq türklük hələ ideoloji olaraq türk olmaq deyil.

- Gəncləri oxuyursunuzmu? Gənc yazarlarda nə çatışmır?

- Təəssüf ki, bizdə bənzəmək, oxşamağa meyillilik tendensiyası var. Modernistlər Qərbi yamsılayır. Kimi Maykl Ceksunu təqlid edir. Bu yanlışdır. Allah adamı necə yaradıbsa, elə də olmalıdır. Hamının çirkin hesab etdiyi şeyin özündə də bir gözəllik var. Allah hər şeyi gözəl yaradıb.

- Günün nə qədərini mütaliəyə həsr edirsiniz?

- Kitabı mağazadan aldıqdan sonra onu sona çatdırmamış rəfə qoymuram. Buxarının üstünə qoyuram ki, göz önündə olsun. Lazım olan, maraq kəsb edən fikirləri haşiyələyirəm. Amma 15 ildir bədii ədəbiyyat oxumuram. Təxminən üç il əvvəl Ağa Məhəmməd Şah Qacar və Çingiz xan haqqında kitabları oxumuşam, vəssalam. Gündə 20 səhifə kitab yazıram. Redaktə ilə birlikdə. Bəzən bu beş və ya on səhifə də ola bilər. Yazdığım fikirlər adi deyil, orijinaldır. “Nobel”ə qədər gedib çıxdım. Hətta bu il də bir nəzəriyyə göndərdim. Əlavə 5 nəzəriyyəm var, gələn il də göndərəcəyəm.

- Hədiyyəyə baxışınızı bilmək istərdik. Sizin üçün bahalı və ucuz hədiyyənin fərqi varmı? Ən yadda qalan hədiyyəni sizə kim bağışlayıb?

- Qiyməti az olan hədiyyə mənim üçün daha dəyərlidir. Onun dəyəri müəyyən bir həddi keçdisə, hədiyyə olmur, o müəyyən maraqlara hesablanıb. Allahu-Təala (C.C) Quranda buyurur ki, mən sizə zəkatı müəyyən həddə verməyi əmr etmişəm. Dediyimdən artıq zəkat verən də günah edir. Hamı üç manat verir, sən deyirsən ki, ayıbdır, mənim pulum var, beş manat verim. Verdiyin üç manat Allah yolundadır. Yerdə qalan 2 manatla sən özünü başqalarından seçdin. Hədiyyənin də dəyəri artdıqca o rüşvətə, marağa çevrilir. Aşağı dəyərli hədiyyələr isə əhəmiyyətsiz olur. Amma elə hədiyyələr olur ki, onun elə bir dəyəri yoxdur, sadəcə, xatirəsi var və onu illər boyu saxlayırsan. Bir dostum var, 1974-cü ildə bizə gəlib, qapının önünə bir kağız yazıb qoymuşdu. Yazmışdı ki, buradan keçirdim, ayaqqabı almışam, özümə yük etmək istəmədim, sizə qoyub gedirəm. Qayıdanda götürəcəyəm. Üstündən 42 il keçir. O, “zapiskanı” hələ də saxlayıram. Ona görə saxlayıram ki, dostum mənə arxayın olub ayaqqabısını bizə əmanət edib. Başqa yerə də qoya bilərdi. Amma mən o kağızı dostluğumuzun təsdiqi kimi qəbul etmişəm. Tələbə olanda anama hədiyyələr alıb aparardım, sevinərdi. Eşidərdim ki, aşsüzənin və ya bir həvəkdəstənin ehtiyacını çəkir. Qiyməti bir-iki manat olan şey idi. Anam çox sevinərdi. Bu günə qədər o əşyalar mənim adımla adlanır. Deməzlər aşsüzən, Sərdarın aşsüzəni, Sərdarın qazanı deyərlər (gülür). Hindistan səfirliyində olarkən mənə Mahatma Qandinin kitabını vermişdilər (rəfi açıb həmin kitabı göstərir), bu günə qədər oxumasam da saxlayıram bu hədiyyəni.

Sərdar Calaloğlu

Tural Turan

Həftə içi.- 2016.- 16 dekabr.- S.4.