Ceyran sürü ilə, quş dəstə ilə -

Qarabağın yeganə parkından reportaj

Odur bax, görünür. Necə gözəldir, kaş toxuna bilsəydik. Deyəsən yaxınlaşır. Yox, yaxına gəlməz, ürkəkdi, adi tərpənişdən qorxub qaçır. Burada olduğumuzdan xəbəri yoxdur, yoxsa indi orada dayanardımı? Uzadqa dayanıb deyə, bizi görmür. Amma biz onu görürük. Uzaqdan görünən ağappaq sinəsini, ürkək-ürkək başını tərpətməsini və aradabir əyilib su içməsini. Qaçmaq üçün sanki əmr gözləyir.

Ağ göldən qalxan bir dəstə quş təbiət gözəlini hürküdür və bizi görüncə yerindən götürülərək gözdən itir. Şəninə şeirlər yazılan, əfsanələr qoşulan ceyranı izləyirik. Sanki “Animal Planet”dən filmə baxırıq.

Bu zövqü yaşamaq üçünsə nə Ceremi Ueyd, nə Nikolay Drozdov, nə də Qara Mustafayev olmaq lazım deyil. Sadəcə, təbiəti, onun yaratdıqlarını sevmək və ona adını çəkdiyimiz təbiət vurğunlarının gözü ilə baxmaq kifayətdir.

Yaxşı əmələ, xeyirxah addıma tamarzı qaldığımız bir vaxtda xoş xəbərin addımına düşüb, Ağ göl Milli Parkına üz tuturuq. Buna səbəb bir neçə gün əvvəl eşitdiyimiz xəbər olur – bir nəfər öz həyətində saxlayıb artırdığı 8 baş ceyranı təbiətə bağışlayıb.

Məlum, təbiətin elə olduğu kimi təbiətə peşkəş etmək hər ürəyin verə biləcəyi qərar deyil. Hələ ola onun üçün əziyyət çəkəsən, böyüdəsən, çoxaldasan və təmənnasız bu addımı atasan.

Səkkiz baş ceyranı təbiətə hədiyyə edən Mərdəkan sakini Hüseynov Təvəkkül bu addımı ilə Ağ göldəki ceyranların sayının 62-yə çatdırılmasına nail olub.

Davamı barədə Ağ göl Milli Parkının direktoru Loğman Mehdiyev danışacaq.

Loğman da təbiətdədir, dərman da...

Direktor deyir ki, ceyranlar əvvəlcə Şirvan Milli Parkına göndərilib və parkda onlar bir neçə gün volyerdə saxlanılaraq adaptasiya dövrü keçib, həkim müayinəsinə cəlb olunub. Ceyranlar bu prosedurlardan sonra vəhşi təbiətə buraxılıb.

Ceyranı təbiətə qaytaran Təvəkkül Hüseynov isə 2007-ci ildə ona hədiyyə olunmuş 2 baş üçaylıq ceyran balalarına həyətyanı sahədə qulluq edərək, 10 il ərzində təbii yolla çoxalmasına nail olub.

İndi isə Şirvan Milli Parkında adaptasiya keçən ceyranlar tarixən yaşadığı areallardan olan Ağ göl Milli Parkının ərazisindədir.

Loğman Mehdiyevlə söhbəti elə parkda davam etdiririk, gözümüz isə ceyran axtarışındadır. Bir həftə əvvəl qar yağdığı üçün əraziyə çətinliklə gedib-çıxırıq, amma hava günəşlidir və ceyranları görmək şansımız çoxdur. Rəngi qurumuş otlardan seçilməyən ceyranları görmək elə də asan deyil, amma uzaqdan ağaran sinəsi onları ələ verir.

Əvvəlcə cəmi bir ceyran gözə dəyir. Loğman Mehdiyev parkın mərkəzinə doğru irəlilədikcə, ceyran sürülərinə də rast gələcəyimizi deyir. Az keçməmiş, kolluqlar arasında bir dəstə ceyranın görünməyi ilə gözdən itməyi bir olur.

“Ceyranlar daha çox cütlük və 4-5 başlıq sürü formasında gəzirlər. Gecələr dişi ceyranlar yatır, erkəklər keşik çəkir. Gündüz olanda günün birinci yarısınadək erkəklər yatır, dişilər isə yem dalınca gedir. Sonra yenidən sürü şəklində gəzirlər”, - deyə parkın direktoru ceyranların yaşamaq uğrunda mübarizəsindən danışır.

Yolboyu adam görüncə kolluğa doğru qaçan tülkü, çaqqal ceyran mövzusundan fikrimizi yayındırıb, buradakı yırtıcı heyvanlara marağımızı artırır. Loğman Mehdiyev vurğulayır ki, parkda vəhşi heyvanların olması ceyran və digərlərinin sağlamlığı üçün vacibdir: “Bunu təbiət özü nizamlayır. Yəni xəstə heyvanları yırtıcılar yeməklə xəstəliyin digərlərinə keçməsinin qarşısını alır”.

Özü bir sərvət, ərazisində

yaşayanlar daha bir sərvət

Milli Parkın yaranma tarixi barədə məlumat verən Loğman Mehdiyev deyir ki, ərazi yalnız bataqlıq deyil, həmçinin tipik çöl və yarımsəhra landşaftlarından ibarətdir: “Bura 2003-cü ildə Ağ göl Milli Parkının əsasnaməsi ilə yaradılıb və həmin əsasnaməyə uyğun fəaliyyət göstərir. Burada 30 növ məməli, 21 növ balıq, 4 növ suda-quruda yaşayan, 18 növ sürünən, 300-dən çox quş növü, 100-ə qədər bitki növü var. Azərbaycanın Qırmızı Kitabına düşmüş 72 quş növündən 32-si Ağ göl Milli Parkında qeydə alınıb”.

Müsahibimiz deyir ki, parkın yaradılmasının əsas məqsədi mühüm su-bataqlıq ərazilərini, həmin əraziyə xas olan yarımsəhra landşaftını, göldə və onun ətrafında məskunlaşmış nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan fauna növlərini qorumaqdır.

Parkın adı ərazidəki gölün adı ilə bağlıdır – Ağ göl. Ağ gölün dərinliyi 0,5-2,5 metr arasında dəyişir. Göl əsasən qamışlıqlarla əhatə olunub.

Loğman Mehdiyev deyir ki, Ağ gölün suyunun səviyyəsi yayda azalaraq ən aşağı həddə çatır. Ərazidə yayı quraq keçən yarımsəhra və quru mülayim-isti iqlim tipi hakim olduğu üçün quşlar və məməlilərin məskunlaşması üçün əlverişli şərait var.

Mərmər cürə, turac, bəzgək, qaraleylək, böyük və kiçik qarabattaqlar, harayçı, fısıldayan qu quşları, Misir vağı, çobanaldadan, böyük su fərəsi, sultan toyuğu, ərsindimdik, qıvrımlələk qutan, ağquyruq dəniz qartalı, ağgöz dalğıc, adi qızılqaz, yaşılbaş ördək, qazlar...

Park boyunca hər addımda bu quş növlərinə rast gəlmək olur. Daha çox onları gölün üzərində dəstə ilə uçan görmək olur. Məməli heyvan növlərindən canavar, çaqqal, çöl donuzu, tülkü, dovşan və müxtəlif yarasalara rast gəlinir.

Əraziyə 5 postdan nəzarət olunur

Parkın ərazisi çox geniş olmaqla yanaşı, iki rayonun - Ağcabədi və Beyləqanın inzibati ərazisində yerləşir. Gölün qorunmasında ilk addım 1964-cü ildə 9173 hektar sahədə Ağ göl Dövlət Təbiət Yasaqlığı yaradılarkən atılıb. 2003-cü ildə isə qoruğun sahəsi 17 924 hektara qədər artırılaraq Milli Park elan edilir.

Bu geniş ərazinin mühafizəsinin elə də asan olmadığını düşünüb, necə qorunduğunu soruşuruq: “Mühafizə işini parkın mühafizə əməkdaşları həyata keçirir. Ərazidə 24 saat fəaliyyət göstərən 5 post qurulub ki, onlar müxtəlif yerlərdən parka nəzarəti həyata keçirir”, – deyə Loğman Mehdiyev cavab verir.

Direktorun sözlərinə görə, əsasən İraq və Suriyadan olan xarici vətəndaşların Milli Park ərazisində ova təşəbbüs etməsi qeydə alınıb və mühafizəçilər tərəfindən qarşısı alınıb: “Ötən il Ağ göl Milli Parkında 16 min 5 yüz manat cərimə tətbiq edilməklə, 545 manat isə təbiətə dəymiş ziyan hesablanmaqla vəsaitin ödənilməsi təmin ediliib. İraq və Suriya vətəndaşlarına gəlincə, onların hər birinə 2 min manat cərimə tətbiq olunmaqla 18 min manat cərimələniblər”.

“Ağ göl hamımızındır”

Və sonda yenidən qayıdırıq ceyran mövzusuna. Hansı ki, parka gəlmə səbəblərindən biridir. Loğman Mehdiyev 2010-cu ildən başlayaraq müxtəlif dövrlərdə Ağ göl Milli Parkı ərazisinə cəmi 21 baş ceyran buraxıldğını, aparılan mühafizə işləri nəticəsində onların sayının 51 başa çatdığını deyir: “Bu günlərdə isə nazirlik tərəfindən parka 3 baş ceyran göndərildi, bir həftə əvvəl isə bir nəfər Laçın rayon sakini öz həyətyanı sahəsində saxlayıb artırdığı 8 baş ceyranı könüllü olaraq təbiətə buraxmağa qərar verib və hazırda onlar da Ağ göl Milli Parkındadır. Burada ceyranların çoxalması üçün münbit şərait var, bu inkişaf tempi ilə davam edərsə, 5 ildən sonra 200-300 baş ceyran sürüsünü görə biləcəyik”.

Loğman Mehdiyev son günlər bəzi kütləvi informasiya vasitələrində Milli Parkda brokonyerlik hallarının olması barədə məlumatların yer aldığından narahatlığını dilə gətirdi: “Mən bu barədə yazanların hər birini parka dəvət edirəm, gəlsinlər hər şeyi öz gözləri ilə görsünlər. Son illər burada faunanın qorunması ilə bağlı ciddi işlər görülür, hansı ki, bunun müqabilində qeyri-qanuni halların baş verməsi mümkün deyil. Gördüyünüz kimi, hətta heyvanların sayına qədər hər şey dəqiqliklə hesablanır. Ceyran ovu, brokonyerliklə bağlı yayılan məlumatların heç bir əsası yoxdur”.

Parkdakı vəziyyətlə tanışlıqdan sonra burada mühafizə rejiminin zəif olması, brakonyerliyə şərait yaradılması barədə bəzi saytlarda gedən məlumatların fakta deyil, reket jurnalistin əməyinə əsaslanaraq yayıldığı aydın olur.

Direktor hər kəsi təbiəti və təbiətin yaratdığını qorumağa səsləyir: “Ağ gol Qarabağ bölgəsinin yeganə Milli Parkıdır və buranı canlı sərvəti ilə birlikdə qorumaq borcumuzdur. Burada canlı təbiətin necə mühafizə olunduğunu, o heyvanların qorunması üçün gecə-gündüz ayıq-sayıq olduğumuzu görmək üçün hər kəsi bu sərvəti görməyə dəvət edirəm. Ağ göl hamımızındır”.

Naibə Qurbanova

Bakı-Ağcabədi-Bakı

Həftə içi.- 2017.- 9 fevral.- S.4.