"Böyük şairlər xalqın vicdanıdır"

15 iyul - dahi rus şairi Mixail Yuryeviç Lermontovun əbədiyyətə qovuşduğu gündür. Həmin gündən 176 il ötür

“Təzəlik, ətirlilik, zəriflik, formanın əlvanlığı və yüksək bədii bəzəyi, obrazların poetik gözəlliyi və əsl sadəliyi, səmimiliyi, enerji, dilin qüvvəti, şeirlərin almaz qədər möhkəmliyi, hiss zənginliyi, qəlb genişliyi, ideyaların dərinliyi, dolğunluğu və müxtəlifliyi, nəhayət, məzmunun ucsuz-bucaqsızlığı - bütün bunlar Lermontov poeziyasının doğma xarakterik əlamətləri və onun gələcək möhtəşəm inkişafının rəhnidir".

V.Belinski

“Heyf ki, o, tez öldü, o nə qədər də qüdrətli idi, o, nələr yarada bilərdi..." “Əgər Lermontov sağ qalsaydı, nə mən, nə də Dostoyevski lazım deyildik".

Lev Nikolayeviç Tolstoy

“Azərbaycanda-şairlər ölkəsində şeir kimi əziz və sevimli, könülləri oxşayan şey nə ola bilər? Şeir bu xalqın qanına, iliyinə işləmişdir. Buna görə də onlar Lermontovun şeirlərinin tərcüməsinə və tədrisinə xüsusi fikir vermişdilər".

Nikolay Tixonov

“Rus milli mədəniyyətində Lermontovun yeri Puşkinlə yanaşıdır. Şəxsən mənə Puşkinə olan böyük məhəbbətimə baxmayaraq, Lermontovun yaradıcılığı daha yaxındır. Lermontov ədəbi irsinin müasir cəmiyyət üçün əhəmiyyəti başqa cəhətləri ilə bərabər, bir də bundadır ki, o, mənsub olduğu cəmiyyətin keçmiş, indiki və gələcək günlərini həqiqi bir sənətkar kimi oxumağı bacarırdı".

Rəsul Rza

“Lermontov və Qoqol isbat edirlər ki, Rusiyada ağılla iş görmək vaxtı gəlib çatmışdır".

Nikolay Qavriloviç Çernışevski

“Poeziya həyatın ifadəsi, daha yaxşı deyilsə, həyatın özüdür. Hələ bu azdır. Poeziyada həyat, həyatın özündə olduğundan daha həyatidir.

Poeziya- bu, bir körpənin günahsız, saf təbəssümü, onun aydın, büllur baxışları, şaqraq, cingiltili gülüşü, canlı sevincidir.

...Poeziya- bu, bir gəncin odlu baxışları, qüvvət və iradəsi, onun mərdliyi və cəsarəti, ondakı gənclik hərarəti, həyat badəsini son damlasına qədər birdən-birə nuş etmək həvəsi, arzusu, ondakı sonsuz həyat sevgisidir...

Poeziya - bu, dünyəvi həyatın döyünən nəbzi, onun qanı, hərarəti, onun işığı və günəşidir.

Şair hiss və ehtirasların arfası, ruhun əsl qan damarı, dünyəvi həyatın orqanıdır. O hələ uşaqkən başqalarından daha çox özünün təbiətlə olan yaxınlığını, birliyini başa düşür. İlk gənclik yaşlarında şair artıq lal, dilsiz varlığın gizli, dərin mənasını aydın bir dillə tərcümə edir.

...Yerin, göyün, təbiət və bəşər ruhunun sirrlərini hər kəsdən əvvəl görə bilmək yalnız şairə məxsusdur.

...Lermontov belə aztapılan şairlərdəndir...

...Lermontovun şeirlərinə ümumi bir nəzər saldıqda, biz onlarda həyat və poeziyanı təşkil edən bütün elementləri, qüvvəti aydın görmüş oluruq.Bu dərin təbiilikdə, bu qüvvətli ruhda hər şey canlıdır, hər şey yaşayır. Ona hər şey mümkün, hər şey aydındır. O, hər şeyə cavab verib, cavab ala bilmir. O, həyat hadisələri padşahlığında qadir bir hökmrandır. O, həyat hadisələrini həqiqi bir sənətkar kimi yenidən canlandırır. O, bütün ruhu ilə rus şairidir.Onda keçmiş və hazırki rus həyatı yaşayıb düşünür. Onun yaradıcılıq sahəsi hələ yenicə genişlənməyə başlamışdır.Buna baxmayaraq, çox iş görmüş və sənət xəzinəsinin tükənməz zənginliklərini əldə emişdir".

Bu qeydlər rus xalqının böyük oğlu, dahi ədəbiyyat tənqidçisi, publisist - demokrat V.Belinskinin "Lermontovun şeirləri" adlı məqaləsində əksini tapıb. Rus şairlərinin çoxuna, o cümlədən Lermontov yaradıcılığına da ilk dəfə düzgün qiymət verən məhz Belinski olub. Buna görə də böyük tənqidçinin adı Lermontovun adı ilə həmişə qoşa çəkilib.

Mixail Yuryeviç Lermontov 1814-cü il oktyabr ayının 15-də Moskvada anadan olub. Şairin atası yoxsullaşmış mülkədar ailəsinə mənsub olan Yuri Petroviç Lermontov ordu kapitanı rütbəsində istefaya çıxmışdı. Mixail Yuryeviçin anası Mariya Mixaylovna zəngin iltizamçı-mülkədar Aleksey Yemelyanoviç Stolıpinin nəslindən idi. Mariyanın anası böyük sərvətə malik olan təhkimçi mülkədar qadın Yelizaveta Alekseyevna Arsenyeva Penza quberniyası Çembar qəzasının Tarxan kəndindəki malikənasında yaşayırdı. Mariya onun yeganə qızı idi.

Mariya və Yuri bir-birilərini sevib evlənsələr də, qoca Yelizaveta ilk gündən bu sevdadan narazı idi. Ana öz qızını özü kimi varlı bir ailəyə ərə vermək istəyirdi.Bu arzusu baş tutmadığına görə o, çox qəzəbli olub, kasıb kapitanla qohum olmağı özünə təhqir hesab edirdi. Qayınananın öz kürəkəninə münasibəti soyuq və sərt idi. Ailə ziddiyəti və anasının bu cür rəftarı onsuz da səhhəti zəif olan gənc Mariyaya ağır təsir edirdi.

Mariya Mixaili dünyaya gətirər-gətirməz ağır xəstəliyə düçar olmuşdu.Yelizaveta qızını südəmər körpəsi ilə birlikdə öz evinə, Tarxana aparmışdı.

Mixail 3 yaşında ikən Mariya vərəm xəstəliyindən dünyasını dəyişir. Ölümündən bir az əvvəl isə anasına deyir: "Anacan, bir ər öz qadınını necə sevə bilərsə, o da məni eləcə sevir, indi sən onun bu məhəbbətinin qarşısında məni əvəz et, mən hiss edirəm ki, ölürəm".

Yelizaveta nəvəsini öz yanında saxlayıb, böyüdüb tərbiyə, gələcəkdə bütün var-dövlətini ona vəsiyyət etməyi qərara alır. Uşağın atası Yuri Petroviç istər-istəməz qadınla razılaşmalı olur və özü Tula quberniyasındakı kəndinə qayıdır.

Yelizaveta qızının vəsiyyətinə əməl etmir. O, Yuri Petroviçə qarşı daha da amansız olur. Mixail 16 yaşına qədər ata üzü görmür.

Anasını çox erkən itirməsi ilə bərabər, üstəlik ata nəvazişinə də həsrət qalması ömrü boyu ürəyini qubar edən və ona əzab verən duyğular olur. Dərin məhəbbətlə sevdiyi atası 44 yaşında vəfat edərkən ona həsr etdiyi şeirində sədaqətli oğulun çəkdiyi iztirabları görməmək mümkün deyil:

Nə müdhişdir taleyi atanın, həm oğulun-

Ayrı yaşayıb, ölmək biri-birindən uzaq

Vətənində vətəndaş adlanıb, fəqət onun

Yad taleli, qovulmuş, qərib övladı olmaq!

Lakin sən qəhrəmanlıq göstərdin, əymədin baş,

Çatdın arzu etdiyin ölümə mənim atam.

Bütün əzablarının bu səbəbkarı da kaş,

Allah etsin, sənin tək versin ömrünə xitam!..

...Sonsuz əzab qurbanı olsaq da hər ikimiz,

Düşmənçilik tapmadıq ürəklərimizdə biz.

Yelizaveta Alekseyevna kürəkəninə qarşı qəddar olsa da, qızının yeganə yadigarı olan nəvəsini çox sevir, uşağın yaxşı təlim-tərbiyə almasına, sağlamlığının qayğısına qalırdı. Məktəb yaşına çatmamış Mixailin ətrafında onun üçün xüsusi müəllimlər və mürəbbilər fəaliyyət göstərirdi.Uşağın səhhətində problemlər meydana çıxanda nənəsi onu 1818-ci, 1820-ci və 1825-ci illərdə üç dəfə Qafqaza, sonralar "Pyatiqorsk" adlanan müalicə ocağına aparmışdı.

Lermontov fiziki cəhətdən zəif bir uşaq idi. Qızılcadan sonra ayaqları tutulmuş, yeriyə bilməmişdi.Buna görə də həkimlərin məsləhəti ilə nənəsi onu 1818-ci ildə Qafqaza şəfa qaynaqlarına aparmışdı. Mixail ikinci dəfə Qafqazda olarkən kükürdlü su vannasında müalicə edilməsi sayəsində ayaqları açılmışdı. 1825-ci ildə Qafqaza üçüncü gəlişində sevimli müəllimi Kape, həkim Xristiana Remer və başqaları da onunla birlikdə gəlmişdi.

Lermontov Qafqazın cazibədar görkəminə, füsunkar təbiətinə məftun olmuşdu, Terekin hayqırtısından həyəcana gəlmiş, könlü quş kimi qanadlanaraq Kazbekin zirvələrinə uçub qonmuşdu. Bu barədə özü yazırdı: "Ey Qafqazın mavi dağları, sizi təbrik edirəm! Siz mənim uşaqlığımı öz qoynunuzda bəsləyib oxşamısınız.Siz məni öz vəhşiləşmiş dağlarınızda gəzdirmisiniz, buludlarla məni geyindirmisiniz, siz məni buludlara öyrətmişsiniz, mən də o zamandan bəri sizinlə, göyün xəyalı ilə yaşamışam...".

Çox hazırlıqlı olduğuna görə, Lermontov 1828-ci ildə Moskvada Universitet pansionunun birbaşa dördüncü sinfinə qəbul edilir. Bu pansion dövrün ən yaxşı təlim-tərbiyə və təhsil ocaqlarından biri idi. Görkəmli rus yazıçılarından Fonvizin, Jukovski, Turgenyev, Qriboyedov, Odoyevski və digəriləri bu pansionda təhsil almışdılar. Burada oxuduğu zaman Mixail dekabrist şairlərin və Puşkinin qadağan edilən şeirlərini, Qriboyedovun "Ağıldan bəla" əsərini böyük maraqla mütaliə etmişdi.

İstedadlı gənc yaradıcılığa da elə pansionda oxuyarkən başlamışdı. İlk əvvəl Şillerin bir neçə şeirini tərcümə edən Lermontov, sonralar "Çərkəzlər", "Dəniz qulduru", "Qafqaz əsiri", "Cani", "Demon"un ilk variantını və "Napoleon", "Romans", "Türkün şikayəti", "Monoloq", "İki tərlan", "Rus melodiyası", "Tütək", "Gürcü qızı", "Çərkəz qızı" və digər lirik şeirlərini yazmışdı.

1830-cu ildə Mixail Moskva Universitetinin əxlaqi-siyasi şöbəsinə daxil olur. Lakin bir qədər sonra ədəbiyyat şöbəsinə keçir. Lermontovla bərabər bu universitetdə Belinski, Gertsen, Stankeviç, Oqoryov, Satin, Sazonov, Qonçarov və başqaları kimi fəal, azadfikirli tələbələr də təhsil almışdır.

Rus ədəbiyyatı ilə bərabər, fransız, ingilis, alman ədəbiyyatına dərindən bələd olan Lermontov, müxtəlif kitablar oxumaqla öz biliyini daha da artırır.

(Ardı gələn sayımızda)

Reyhan Mirzəzadə,

publisist - politoloq

Həftə içi.- 2017.- 8-10 iyul.- S.4.