Azərbaycanda zubrların reintroduksiyası

 

Bu proqram çərçivəsində ölkəmizə yeni zubrlar gətiriləcək

 

İDEA İctimai Birliyi, Ekologiya Təbii Sərvətlər Nazirliyi Ümumdünya Vəhşi Təbiətin Mühafizəsi Fondunun (WWF) Azərbaycan nümayəndəliyinin "Azərbaycanda zubrların reintroduksiyasıproqramı çərçivəsində Azərbaycana gələn il ərzində daha 8 baş zubr gətiriləcək. Bunu Trend-ə Ümumdünya Vəhşi Təbiətin Mühafizəsi Fondunun (WWF) Azərbaycan nümayəndəliyinin rəhbəri Elşad Əsgərov deyib.

Bu il Azərbaycana 12 baş zubrun gətirildiyini xatırladan E.Əsgərov yeni zubrlar gətirildikdən sonra ölkədəki ümumi zubrların sayının 20-yə çatacağını söyləyib.

İlk zubrları gətirməmişdən əvvəl xarici ekspertlərin iştirakı ilə Böyük Qafqazda elmi tədqiqatların aparıldığını deyən E.Əsgərov əlavə edib ki, bu tədqiqatların nəticələri əsasında zubrların Şahdağ Milli Parkının İsmayıllı rayonunun 300 hektarlıq ərazisində (Buynuz kəndinin yuxarı hissəsində) məskunlaşdırılması qərara alınıb. Zubrların təhlükəsiz yaşaması, qaçmaması, yırtıcı heyvanların onlara hücum etməməsi üçün onların məskunlaşdığı ərazinin ətrafına elektrik çəpər çəkilib: “Elektrik çəpər onları öldürə bilməz. Bu çəpərlər heyvanları sadəcə olaraq titrədir buna görə onlar ərazidən kənara çıxmağa cəhd etmirlər”.

E.Əsgərov bildirib ki, Azərbaycana yalnız Qafqaz geninin daşıyıcısı olan zubrlar gətirilir. Onun sözlərinə görə, aparılan axtarışlardan sonra Avropa zooparklarında Qafqaz geninin daşıyıcısı olan zubrlar tapılıb: “Bu heyvanlar Belarusda, Polşada, Amerikada s. yerdə yaşayır. Ancaq onlar bizə yad olduğu üçün yalnız Qafqaza xas olan genləri daşıyan heyvanları axtarıb tapırıq. Gətirilən 12 baş zubrun hər biri Qafqaz geninin daşıyıcısıdır”.

Nümayəndəlik rəhbəri qeyd edib ki, alimlərin tədqiqatlarına görə, zubrların nəslinin sağlam şəkildə davam etdirilməsi üçün onların başlanğıc sayı ən azı 50 baş olmalıdır. Buna görə növbəti illərdə Azərbaycanda zubrların sayının getdikcə artırılaraq 50-yə çatdırılması nəzərdə tutulur: “Alimlər hesab edirlər ki, başlanğıc qrup 50-dən az olduqda onlar genetik olaraq az çeşidli olurlar. Gələcəkdə genetik problemlərin üzə çıxmaması üçün başlanğıc say ən azı 50 baş olmalıdır”.

E.Əsgərov nəsli kəsilmək üzrə olan zubrların Avropa zooparkları tərəfindən Azərbaycana pulsuz verildiyini nəzərə çatdırıb: “Əgər pulla alınarsa, onların qiymətləri çox baha olar. Erkək zubrların qiyməti 12 min, dişi zubrların qiyməti 8 min avrodur. Əgər pulla alınsaydı, bir cüt zubr bizə 20 min avroya başa gələ bilərdi. Amma "Azərbaycanda zubrların reintroduksiyasıproqramını həyata keçirdiyimiz üçün zooparklar zubrları bizə pulsuz verirlər”.

WWF rəsmisi qeyd edib ki, gələn ilin yazında hazırda elektrik çəpərlə əhatələnmiş ərazidə saxlanılan zubrların vəhşi təbiətə buraxılması nəzərdə tutulur. Amma həmin zaman zubrların boğazlarındakı GPS xaltalar vasitəsilə onların hərəkəti izləniləcək olduqları ərazilər dəqiqliklə müəyyən ediləcək.

E.Əsgərov təbiətə buraxıldıqdan sonra bu heyvanların insanlar üçün təhlükə yaratmayacağını da söyləyib. Onun sözlərinə görə, zubrlar insanların həyətlərindəki, biçənəklərindəki otları yeyə bilərlər: "Belə hallar üçün biz gələcəkdə zərərə görə kompensasiyanın verilməsi proqramını hazırlamağı nəzərdə tuturuq”.

Ekologiya Təbii Sərvətlər Nazirliyinin (ETSN) Bioloji Müxtəlifliyin Qorunması Xüsusi Mühafizə Olunan Təbiət Ərazilərinin İnkişafı Departamentinin direktoru Hikmət Əlizadə isə bildirib ki, zubrların gətirilməsi məsələsi hələ 6 il əvvəl müzakirə olunmağa başlayıb: “Zubrların gətirilməsi 6 illik zəhmətin bəhrəsidir. Qafqazda tarixən zubrlar olub, onların əcdadları burada yaşayıblar. Bu gün biz artıq deyə bilərik ki, Qafqaz zubru Azərbaycan təbiətinə qaytarılıb. Zubrların ölkəmizə gətirilməsi təbii irsimizin bərpasının elementidir”.

H.Əlizadə qeyd edib ki, Azərbaycana köçürülən zubrlar yerli şəraitə adaptasiya oluna biliblər ölkəmizdə olduqları 5-6 ay ərzində burada sağlam şəkildə yaşaya biliblər: “Artıq onların bir necəsinin balalayacağı gözlənilir. Proqramdakı partnyorlarımıza təşəkkür edirik ki, biz bu mərhələni uğurla keçdik. Xarici təşkilatlar da zubrların ölkəmizə gəirilməsini Qafqazda son 10 ildə həyata keçirilən ən uğurlu ekoloji layihələrdən biri sayırlar”.

H.Əlizadə turistlərin zubrlara böyük maraq göstərdiklərini söyləyib. Onun sözlərinə görə, zubrlar gətirildikdən sonra Şahdağ Milli Parkına gələn təxminən 800 turistin səfərinin məqsədi məhz bu heyvanları görmək olub.

Xatırladaq ki, 2012-ci ilin sonlarından etibarən zubr (bizon) növünün ölkəmizin vəhşi təbiətinə introduksiya edilməsi istiqamətində IDEA İctimai Birliyi, Ekologiya Təbii Sərvətlər Nazirliyi WWF-in Azərbaycan ofisi tərəfindən intensiv işlər aparılır. Belə ki, 2015-ci ildə Şahdağ Milli Parkı ilə IDEA İctimai Birliyi arasında bu sahədə imzalanmış Əməkdaşlıq Sazişinə əsasən nəsli kəsilmiş bizonların bərpası onların ölkə təbiətinə reintroduksiya olunması, digər növ vəhşi heyvanların elmi məqsədlərlə artırılması üçün Şahdağ Milli Parkının İsmayıllı rayonunun inzibati ərazisinə aid olan hissəsində 305 hektar sahə ayrılıb, ərazidə zubrların çoxaldılıb təbiətə buraxılması üçün kompleks inşa edilib.

Yeri gəlmişkən, araşdırmalara görə, son 27 ildə Azərbaycanda nadir nəsli kəsilməkdə olan heyvanların sayı 2 dəfə artıb, növbəti illərdə isə prosesin daha da sürətlənəcəyi gözlənilir.“Qırmızı kitab”ın 1989-cu ilin nəşrinə ümumilikdə 107 növ heyvan adı (40 növ həşərat, 5 növ balıq, 5 növ amfibi, 7 növ sürünən, 36 növ quş, 14 növ məməli heyvan) daxil edilsə , kitabın 2013-cü il nəşrinə 223 növ heyvan salınıb. Ötən müddət ərzində azalma ən çox məməlilər, quşlar, balıqlar arasında qeydə alınsa da, daha təhlükəli vəziyyət məməli heyvanlarla bağlıdır. Qərb alimləri isə apardıqları uzun araşdırmalar nəticəsində müəyyən ediblər ki, planetimizdə ciddi iqlim dəyişiklikləri insan fəaliyyəti üzündən təxminən 8600 heyvan növü nəsli kəsilmək təhlükəsilə üzləşib. Mütəxəssislər bildirirlər ki, nadir heyvanların 72 faizi insanın kənd təsərrüfatı fəaliyyəti nəticəsində məhv ola bilər. Bundan başqa, bir çox fauna da ov ucbatından məhv olmaq təhlükəsilə üzləşib. Alimlərin fikrincə, nəsli kəsilməkdə olan heyvan növlərinin qorunmasına dair təcili tədbirlərin siyahısı hazırlanmalı bunun üçün lazımi vəsait ayrılmalıdır.

Vaxtilə Avrasiyada çox geniş yayılan zubrların ötən əsrin əvvəllərindən etibarən nəsli kəsilməyə başlayıb. Vəhşi təbiətdə demək olar ki, bu heyvanlara artıq çox az rast gəlinir. Qafqaz dağlarında isə sonuncu zubr 1927-ci ildə öldürülüb. Hazırda dünyada mövcud olan az sayda zubrlar var ki, onların da böyük əksəriyyəti zooparklarda saxlanılır. Bu yolla onların sayının artırılmasına çalışılır. Dağ kəli də adlandırılan bu heyvanlar qışda söyud, qovaqs. ağacların qabığını, həmçinin ağac və kolların zoğ və tumurcuqlarını, yayda isə otyarpaq yeyir. Sürü ilə yaşayır. Tarixi dövr ərzində dağ kəli Mərkəzi Avropa meşələrində və Rusiyanın Avropa hissəsinin qərbində yayılıb. XX əsrədək vəhşi dağ kəlilərinin yalnız Rusiyada 2 yarımnövü — Belovejskaya puşşada (100 baş təmizqanlı dağ kəli) düzənlik, Belovejsk dağ kəli və Şimal-Qərbi Qafqazın dağ meşələrində dağ, Qafqaz zubru qalmışdı. Qafqaz dağ kəlisinin erkəyi ilə Belovejsk dağ kəlisinin dişisindən QafqazBelovejsk dağ kəlisi alınmışdır. Zubrların sayını bərpa etmək məqsədi ilə xüsusi məntəqalər yaradılmışdır. 25 ölkədə, o çümlədən ABŞ və Kanadada yetişdirilir. Rusiyada Okaboyu-TerrasOka (Rusiya Federasiyasının Ryazan vilayəti) qoruqlarında, Polşada dağ kəli yetişdirilməsi daha müvəffəqiyyətlə həyata keçirilir. Artıq Belovejskaya puşşada, KarpatdaQafqazda vəhşi dağ kəlilərinin yeni sürüləri yaradılıb.Zubrlar saatda ən azı 80 kilometr sürətlə qaçırlar. Ancaq onları başqalarından fərqləndirən ən əsas məqam zubrların bu sürətlə sürü şəklində qaçmalarıdır.

 

Sevinc

Həftə içi.- 2019.- 26-28 oktyabr. S. 6.