Aqrar sektorun inkişafında Heydər Əliyev izi

Müasir Azərbaycan tarixinin böyük bir dövrü ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. 1960-cı illərin sonunda hakimiyyətə gələn Heydər Əliyevin təşəbbüskarlığı və işgüzarlığı ilə respublika həyatının bütün sahələrində dirçəlişə nail oldu. Onun uzaqgörən, müdrik siyasəti Azərbaycanı keçmiş ittifaqın ən inkişaf etmiş respublikaları sırasına çıxardı.1969-1982-ci illərdə respublikamızda gedən irimiqyaslı tikinti-quruculuq işləri, iqtisadi tərəqqi nəticəsində Azərbaycanın nüfuzu yüksəldi, paytaxtımız Bakı dünyanın tanınmış şəhərləri sırasında özünə möhkəm yer tutdu. Həmin dövrdə müxtəlif sahələrin, o cümlədən iqtisadiyyatın aparıcı sahəsi olan aqrar sektorun inkişafına ciddi diqqət yetirilirdi.

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçildikdən az sonra, 1970-ci ildə Heydər Əliyev “Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında” Sov.İKP MK və SSRİ Nazirlər Soveti tərəfindən qərar qəbul etdirməyə nail oldu. Bu qərarı qəbul etdirmək həmin zaman üçün, təbii ki, çox nadir hadisə hesab edilirdi. Belə əsaslı tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində Azərbaycanın kənd zəhmətkeşləri 1971-1975-ci illərdə məhsul istehsalının artırılması, əkinçilik və heyvandarlıq mədəniyyətinin yüksəldilməsi sahəsində çox böyük nailiyyətlər qazandılar. Kənd təsərrüfatının orta illik ümumi məhsulu 1971-1975-ci illərdə 1,4 milyard manata çatdırıldı ki, bu da 1966-1970-ci illərdə olan müvafiq göstəricidən 34 faiz çox idi. Bütün kənd təsərrüfatı məhsulları nəzərdə tutulduğundan xeyli artıqlamasilə yerinə yetirildi. Beş il ərzində taxıl və tütün istehsalı, hətta gələcək iki ilin əvəzinə, pambıq və meyvə istehsalı gələcək bir ilin əvəzinə də yerinə yetirildi. 1975-ci ildə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 1969-cu ildəki 999 milyon manatlıq əvəzinə 1 milyard 572 milyon manatlıq oldu, yəni 57 faiz artırıldı.

Qeyd etmək lazımdır ki, kənd təsərrüfatının inkişaf sürətinə görə o dövrlərdə respublikamız keçmiş Sovet respublikaları içərisində birincilər sırasına çıxmışdı. Əgər 1966-1970-ci illərdə (orta illik göstərici) respublikamızın payına Sovet İttifaqı üzrə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun 1 faizi düşürdüsə, 1976-80-ci illərdə bu 1,5 faiz təşkil etmişdi. İlk baxışdan az görünən bu artımın arxasında 1970-1980-ci illərdə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun təxminən iki dəfə çoxalması dururdu. Hesablamalardan aydın görünür ki, Sovet İttifaqı üzrə 1976-1979-cu illərdə 1966-1970-ci illərə nisbətən kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun orta illik artımı 23,8 milyard manat olmuşdur ki, bunun da 3,8 faizi respublikamızın payına düşmüşdü. 1980-ci ilin yekunları göstərmişdir ki, ölkə üzrə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun mütləq artımında respublikamızın rolu daha da yüksəlmişdir.

1969-1980-ci illərin mühüm xüsusiyyətlərindən biri də bundan ibarət olmuşdur ki, üzümçülüyün ərazi strukturu xeyli dəyişdirilmiş, yeni üzümçülük rayonları yaradılmışdır. Dağ rayonlarında üzümçülük inkişaf etdirilməyə başlanmışdır ki, bu da onların iqtisadiyyatının möhkəmləndirilməsinə, mövcud əmək ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə olunmasına müsbət təsir göstərmişdir. 1980-ci ildə respublikamızda üzüm istehsalı artıq 1,4 milyon ton olmuşdur ki, bu da respublikamızın tarixində ilk dəfə idi. Ümumiyyətlə 1976-1980-ci illərdə dövlətə 5 milyon tona yaxın üzüm satılmışdı. Keçmiş postsovet məkanında ölkəmizdə istehsal olunan üzümün miqdarı Moldovanın, Şimali Qafqazın, Ermənistanın, Gürcüstanın, Orta Asiya ölkələrinin o cümlədən Ukraynanın birgə istehsal etdikləri üzümün ümumi həcmindən çox idi. Təsadüfi deyil ki, iqtisadi göstəricilərinə görə Azərbaycan məhz bu illərdə ardıcıl olaraq 13 dəfə Azərbaycan SSR-i Sov. İKP MK-nın, SSRİ Nazirlər Sovetinin, keçici Qırmızı Bayrağı ilə təltif edilmişdir.

Milli Məclisin Aqrar siyasət komitəsinin sədri Tahir Rzayev də bildirib ki, Azərbaycanın son yarım əsrdən artıq dövrünü əhatə edən tarixi Heydər Əliyevin adı, fəaliyyəti və ölməz ideyalarının həyata keçirilməsi ilə bağlıdır: “Müstəqillik tariximizin yaradıcısı və dövlətimizin qurucusu, bütün mənalı həyatını xalqının və vətəninin gələcəyinə, xoşbəxtliyinə, inkişafına sərf edən görkəmli dövlət xadimi, uzaqgörən siyasətçi Heydər Əliyevin adı və xidmətləri unudulmazdır, əbədidir. Heydər Əliyev Azərbaycanın inkişafını, xalqın tərəqqisini hər zaman insanların birliyində, həmrəyliyində görür və bunun uğrunda yorulmadan mübarizə aparırdı. Hakimiyyətə gəldiyi, respublikaya rəhbərlik etdiyi 1969-cu ilin ilk günlərindən o, bu birliyin əzəmətini, uğurlara yol açdığını görmüş və məhz bu birlik, səfərbərlik nəticəsində respublikanın ucalacağına, xalqın inkişaf edəcəyinə əmin olmuşdu. O çətin, uğursuz illərdə respublikanı düşdüyü ağır vəziyyətdən çıxararkən Heydər Əliyev məhz xalqın dəstəyinə arxalanmış və ən geridə qalan Azərbaycanı qısa bir müddətdə ittifaqın ən qabaqcıl regionu kimi yüksəltmiş, tanıtdırmış və şöhrətləndirmişdir. Azərbaycan aqrar bir respublika idi. Odur ki, Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçildiyi ilk gündən bu sahənin inkişafına göstərdiyi qayğı və diqqət, kadrların seçilib yerləşdirilməsində, yeni texnologiyaların təsərrüfatlara tətbiq edilməsində, kənd təsərrüfatının sənaye təməli üzərinə keçirilməsində həyata keçirdiyi köklü dəyişiklikər, əsaslı tədbirlər təsadüfi deyildi. Respublikada pambıqçılığın, üzümçülüyün, heyvandarlığın inkişafı sözsüz ki, yeni emal müəssisələrinin - zavodların, fabriklərin, sexlərin, dəmir yollarının yaradılmasını zərurətə çevirirdi. Heydər Əliyev respublikada həyata keçirilən bütün tədbirləri, layihələri ittifaqın qərarları, sənədləri ilə əsaslandırırdı. Diqqət yetirək: 1970-ci il iyulun 23 və 25-də Sov.İKP MK və SSRİ Nazirlər Soveti "Azərbaycan SSR-in kənd təsərrüfatının inkişaf tədbirləri haqqında" və "Azərbaycan SSR-in xalq təsərrüfatının inkişafı haqqında", 1975-ci il iyulun 9-da "Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı istehsalını daha da intensivləşdirmək tədbirləri haqqında" və 1979-cu il fevralın 22-də "Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı istehsalını daha da ixtisaslaşdırmaq, üzümçülüyü, şərabçılğı inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında" dörd mühüm qərar qəbul etmişdir. Bu qərarların qəbulu və onun müddəalarının yerinə yetirilməsi respublikada kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsində əsaslı rol oynamış və Azərbaycan aqrar sahədə əldə olunan nəticələrə görə bir neçə ildə ittifaqın ən qabaqcıl respublikalarından biri kimi tanınmışdır”.

Millət vəkili vurğulayıb ki, keçmiş Sovet İttifaqının bütün xalqları Heydər Əliyevi prinsipial bir rəhbər, müdrik siyasətçi, həssas və mehriban insan kimi tanıyır, ona böyük hörmət bəsləyirdilər: “Bu müdrikliyin, hörmət və etimadın nəticəsi idi ki, xalqımız ən çətin günlərdə, Azərbaycanın parçalanmaq, məhv olmaq ərəfəsində olduğu 1993-cü ildə yenidən Heydər Əliyevə müraciət etdi, onu ikinci dəfə hakimiyyətə gətirdi. Ümummilli liderimiz həmin illərdə Azərbaycanı yalnız parçalanmadan, dövlət çevrilişindən, aclıqdan, qarşıdurmadan xilas etmədi, həm də öz xilaskarlıq missiyasını yerinə yetirərək xalqımıza yeni, firavan, ildən-ilə gözəlləşən həyatı, dövləti - müstəqil Azərbaycanı bəxş etdi. Heydər Əliyev bütün sahələrdə olduğu kimi, kənd təsərrüfatının idarə edilməsində də zəngin biliyə və təşkilatçılığa malik idi. O, yaxşı bilirdi ki, torpağı əsl sahibinə - kəndliyə qaytarmadan böyük nailiyyətlər əldə etmək mümkün deyildir. Məhz dahi rəhbərin uzaqgörənliyi sayəsində Azərbaycanda torpaq islahatı şəffaf, ədalətli şəkildə həyata keçirildi. Ölkədə aqrar islahatların aparılması üçün normativ hüquqi sənədlər və qanunlar hazırlanıb qəbul edildi. 1995-ci ilin əvvəllərindən aqrar islahatlara başlanıldı. 1995-1996-cı illərdə "Aqrar islahatların əsasları", "Sovxoz və kolxozların islahatı", "Torpaq islahatı" haqqında qanunların, digər vacib hüquqi aktların qəbulu aqrar-sənaye kompleksində köklü dəyişikliklər aparılması üçün əsaslı imkanlar yaratdı. Aqrar bölmədəki islahatlar qətiyyətliliyi və sürəti ilə nəinki Azərbaycan iqtisadiyyatının digər sahələrində, hətta postsovet respublikalarında aparılan islahatlardan əsaslı surətdə fərqlənərək ölkədə özəl mülkiyyətin formalaşmasında və sahibkarlığın inkişafında xüsusi rol oynadı. 1999-2000-ci illərdə ölkə Prezidenti islahatların daha da dərinləşdirilməsi məqsədilə 8 fərman imzaladı və bunun sayəsində bir çox tədbirlər görüldü. İslahatlar nəticəsində 1970 kolxoz və sovxozun hamısında torpaq və əmlak 3 milyon 500 minə yaxın vətəndaş arasında bölündü. Heydər Əliyevin 22 mart 1999-cu il tarixli "Aqrar sahədə islahatların sürətləndirilməsinə dair bəzi tədbirlər haqqında" fərmanı xüsusilə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Fərmana əsasən, Nazirlər Kabineti kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət büdcəsi hesabına güzəştli pərakəndə satış qiyməti ilə neft məhsullarının satılması barədə qərar qəbul etdi. Milli Məclis isə həmin fərmana uyğun təqdim edilmiş layihəni müzakirəyə çıxararaq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının torpaq vergisi istisna olmaqla, digər vergilərdən azad edilməsi barədə qanun qəbul etdi. Bu güzəştlər digər MDB ölkələrində bu gün də tətbiq edilmir. Müdrik rəhbərin ötən əsrin sonlarında həyata keçirdiyi aqrar islahatı kolxoz və sovxozların ləğv edilərkən torpaqların əsl sahiblərinə qaytarılması inqilabi gediş idi və ulu öndər bununla ölkədə sahibkarlığın inkişafına, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının artımına imkan yaratdı. Torpağın kəndliyə - sahibinə verilməsi bu günlərimizin uğurları üçün hesablanmışdı və hazırda kənd təsərrüfatı sahələrində əldə olunan nəticələr islahatın əhəmiyyətini bir daha sübut edir. Sevinirik ki, Heydər Əliyevin arzuları, əməlləri çiçəklənir, onun ideyaları hörmətli Prezident İlham Əliyev tərəfindən sədaqətlə, cəsarətlə, qətiyyətlə həyata keçirilir. Ulu öndərin canı qədər sevdiyi, qiymətləndirdiyi, ağrı-acısını yaşadığı Qarabağ torpaqları azaddır, düşməndən təmizlənmiş, qatillər, cəlladlar öz cəzalarına çatdırılmışlar. Bütün sahələrdə olduğu kimi, ölkənin aqrar sektoru da sürətli inkişaf yolundadır”.

T.Rzayev qeyd edib ki, son 15 il ərzində ölkə üzrə üzüm və meyvə istehsalı 2 dəfə, pambıq istehsalı dəfələrlə artıb: “Əhali mal əti ilə 90 faiz, toyuq əti ilə 80 faiz, qoyun əti ilə 100 faiz təmin edilir, kənd təsərrüfatı istehsalı son illər 3,4 faiz artmışdır. Aqrar sektor 2 dəfədən çox inkişaf etmişdir. Son beş ildə kənd təsərrüfatına xərclər 1,8 dəfə artırılmışdır. Bu il dövlət büdcəsində aqrar sektora xərclərin 20,5 faiz artırılması nəzərdə tutulmuşdur. Xarici ölkələrə ixrac edilən kənd təsərrüfatı məhsullarının həcmi ildən-ilə artır. Bu gün ölkədə kənd təsərrüfatının əkin suyuna olan tələbatının ödənilməsi, toxumçuluq təsərrüfatlarının inkişaf etdirilməsi, heyvanların cins tərkibinin yaxşılaşdırılması, məhsuldarlığın yüksəldilməsi üçün müasir texnologiyaların tətbiq olunması, kadrların hazırlanması, ərzaqlıq buğda istehsalının artırılması, güzəştli kreditlərin verilməsi, işğaldan azad olunmuş ərazilərin əkin dövriyyəsinə daxil edilməsi istiqamətində mühüm işlər görülür. Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında aqrar sektorun mühüm rol oynadığını nəzərə alaraq bu sahəyə qayğı və diqqət ildən-ilə artırılır, yeni layihələr, proqramlar, yol xəritələri hazırlanır. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, ulu öndər Heydər Əliyevin aqrar siyasət xətti uğurla davam etdirilir, inkişafdadır və gələcək nailiyyətlərimizə öz töhfələrini daimi olaraq verəcəkdir”.

Sevinc

Həftə içi.- 2023.- 15-21 iyun.- S.4.