17 il Laçınsız

İşğal zamanı 264 nəfər şəhid, 103 nəfər əlil olub, 65 nəfər girov götürülüb

17 il öncə - 1992-ci il mayın 18-də Ermənistanın işğalçı ordusu Şuşanın Turşsu kəndi və ölkənin Gorus rayonu istiqamətindən hücuma keçərək Laçını işğal edib.

Şimaldan Kəlbəcər rayonu, şərqdən Şuşa, cənubdan Qubadlı, qərbdən isə Ermənistanla həmsərhəd olan, ərazisi 1,84 min kvadratkilometr, əhalisi işğala qədər 64 min nəfər olan Laçın rayonunun işğal nəticəsində 1 şəhər, 1 qəsəbə və 120 kəndi düşmən əlinə keçib. İşğal zamanı 264 nəfər şəhid, 103 nəfər əlil olub, 65 nəfər girov götürülüb. Rayon üzrə 1 yaşdan 16 yaşadək 24.374 uşaqdan 18-i şəhid, 225 nəfəri əlil olub, 31-i hər iki valideynini itirib, 64 min nəfər məcburi köçkünə çevrilib. Rayon ərazisində 133 iri və orta müəssisə, 20 tibb müəssisəsi, 217 mədəniyyət ocağı, 40-dək mədəni və tarixi abidə, onlarca təhsil müəssisəsi hazırda işğal altındadır. Rayonun işğalını reallaşdıran düşmən qüvvələrinin böyük hissəsi Laçın dəhlizi vasitəsilə daxil olub. Həmin dövrdə Laçından və ətraf rayonlardan çıxarılan silahlı qüvvələrin əksəriyyəti Bakıda baş verən siyasi qarşıdurmalara cəlb olunurdu. Yəni paytaxtda mövcud olan silahlı aksiyalara qoşulan ordu cəbhə bölgələrindəki mövqelərimizi nəzarətsiz qoymuşdu. Nəticədə ardıcıl işğal olunan rayonlarımızın sırasına Laçın da qoşulmuşdu. Geostrateji mövqeyə malik olan Laçının işğalı Azərbaycan iqtisadiyyatına ciddi ziyan vurub.

Onu da bildirək ki, Laçının işğalının növbəti ildönümü ilə bağlı Şəhidlər xiyabanında rayon rəhbərliyinin, Şuşa İcra Hakimiyyətinin, Qarabağ Azadlıq Təşkilatı, Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icması İctimai Birliyinin və ictimaiyyətin nümayəndələrinin iştirakı ilə anım mərasimi keçirilib. Mərasimdə şəhidlərin məzarı ziyarət olunub, "Əbədi məşəl kompleksinin önünə əklil qoyulub. Laçın rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Ramiz Cəbrayılov deyib ki, rayon həmin illərdə respublikaya rəhbərlik edən şəxslərin səriştəsizliyi, bəzi siyasətçilərin ordudan şəxsi məqsədləri üçün istifadə etmələri səbəbindən baş verib.

R.Cəbrayılov həmçinin qeyd edib ki, Laçın torpağından heç kimə dəhliz verilə bilməz. O bildirib ki, Ermənistan tərəfinin Dağlıq Qarabağda erməni icmasının təhlükəsizliyi üçün Laçın dəhlizinin onlara verilməsi ilə bağlı səslənən bəyanatlar əsassızdır: "Ermənilərin bu kimi bəyanatlarına reaksiya verməyi düzgün hesab etmirəm. Biz əminik ki, öz torpağımıza qayıdıb quruculuq işləri ilə məşğul olacağıq. Yaxın günlərdə Laçının 85 illik yubileyini keçirməyimiz ermənilərə dolayı yolla mesaj idi. Ermənilər həmin əraziyə başqa yerlərdən əhali köçürə bilərlər, amma bu, sonu olmayan bir işdir". Sonra icra başçısı bildirib ki, onları Laçından 17 il ayırsa da, işğal günü gözləri önündən kino lenti kimi keçir. İcra hakimiyyətinin başçısı Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı aparılan danışıqların uğurla yekunlaşacağına inandıqlarını da söyləyib.

Yerli rayon sakinləri isə deyirlər ki, Laçın işğal olunmazdan bir gün qabaq Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əksəriyyəti cəbhə bölgəsini tərk edib. Laçınlı Vəliş Həsənov o günləri belə xatırlayır: "Mayın 17-də qoşun təmiz çıxmışdı. Rayonda 5-6 nəfər vardı. Biz rayondan çıxan maşının qarşısını kəsdik ki, getməyin. Amma bütün cəhdlərimiz boşa çıxdı".

Azərbaycanın dilbər guşəsi olan Laçın rayonunun işğalının üstündən 17 il keçir. Təbii sərvətlərlə zəngin olan Laçın rayonunda "Turşsu", "Qaladərəsi", "Xırmanlar", "Təqiq", "Turə-təqiq", "Nurəddin", "Nağdalı", "Hacıxanlı" kimi müalicəvi əhəmiyyətli bulaqlar mövcuddur.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyindən verilən məlumata əsasən, rayonun ümumi ehtiyatları 1124 ton olan 3 civə ("Narzanlı", "Çilgizçay", "Sarıbulaq"), eləcə də ehtiyatları 4457 min ton olan və əhəng istehsalına yararlı Laçın əhəngdaşı var: "Həmçinin Laçın ərazisində ehtiyatları 2533 min kubmetr olan və istismara cəlb edilən üzlük daşı istehsalına yararlı Qoğaz mərmərləşmiş əhəngdaşı, ümumi ehtiyatları 5125 min kubmetr olan və mişar daşı istehsalına yararlı 2 tuf (Ağoğlan, Əhmədli), ehtiyatları 998 min kubmetr olan və kərpic-kirəmit istehsalına yararlı Novruzlu gil, ehtiyatları 2144 min kubmetr olan Quşçu-remza, ehtiyatları 15.794 min kubmetr olan Yuxarı Həkəriçay qum-çınqıl qarışığı, ehtiyatları 10 ton əqiq və 0,9 ton yod olan 2 əlvan bəzik daşı, ümumi ehtiyatları 10.449 min ton olan 3 vulkan, istismar ehtiyatları 430 min kubmetr/gün olan Minkənd mineral su yataqları da mövcuddur. Laçın rayonundakı Qaragil Dövlət Təbiət Qoruğu və Dövlət Təbiət Yasaqlığı da hazırda işğal altındadır. Ümumi sahəsi 240 hektar olan qoruqda 68 növdən və 27 ailədən ibarət bitki örtüyü var.

1961-ci ilin noyabr ayında heyvan və quşları qoruyub-saxlamaq və artırmaq məqsədi ilə yaradılan Dövlət Təbiət Yasaqlığının ərazisində cüyür, qaya keçisi, çöldonuzu, ayı, turac, kəklik, qaratoyuq kimi nadir fauna növləri məskunlaşıb. 1989-cu ildə yasaqlıqda aparılan yoxlama zamanı dağ keçisi (bezoar keçisi) 96, qaban 360, cüyür 320, ayı 110 baş, eləcə də çoxlu sayda canavar, porsuq, dələ və s. heyvan, qırqovul 200, kəklik 1500 sayda və s. quşlar qeydə alınıb. Yasaqlığın ərazisindəki Hacıhamlı meşəsində dünyada ən qiymətli növ olan qırmızı palıd (qızıl palıd) var. Həmin ağacın materialından qiymətli mebel və xüsusən konyak spirti saxlamaq üçün çəlləklərin düzəldilməsində istifadə edilirdi. Bu ağac Azərbaycanda yalnız həmin yasaqlıqda yayılıb. Laçın rayonu üzrə 33.285 hektar meşə fondu torpaqları var ki, bunun da meşə ilə örtülü sahəsi 26.647 hektardır. Meşələrdə şam, palıd, vələş, ağcaqayın, qarağac, akasiya, qovaq, söyüd, dəmirqara, armud ağacları üstünlük təşkil edirdi. Rayonda Həkəri çayının sağ sahilində və Zabux kəndində 400 yaşlı 2 ədəd Şərq çinarı, meşə təsərrüfatının dövlət meşə fondunda 1092 hektar sahəni əhatə edən ardıc, şabalıd və qaraçöhrə ağacları mühafizə edilirdi".

Elnur

Həftə içi.- 2009.- 19 may.- S. 1-2.