Cəmiyyəti milli ideya ətrafında birləşdirən lider
Ötən əsrin axırlarından başlayaraq planetin
bütün irili-xırdalı dövlətləri son
nəticədə qloballaşmaya aparan nəhəng inteqrasiya
magistralına qoşulmuşlar. Transmilli səciyyə
daşıyan qloballaşma prosesləri kontekstində
etnik-milli mövcudluğun siyasi, iqtisadi, mədəni,
mənəvi suverenliyi ilə bağlı milli konsepsiya və
konseptual ideyalar isə heç də yekcins deyildir. Bu prosesi
sosial-siyasi, mədəni-mənəvi, iqtisadi, elmi-intellektual
müstəvilərdə vahid qlobal harmoniya hesab edənlər
də, kainatın daha çox vahid mərkəzdən idarə
olunan bürokratik-texnoloji ərazi vahidinə çevrilmə
prosesi olduğunu iddia edənlər də var.
Ən müxtəlif mövqe və
münasibətlərdən asılı olmayaraq
qloballaşmaya doğru istiqamətlənmiş nəhəng
inteqrasiya magistralı bütün planeti öz ardınca
aparır. Mümkün olan ən optimal variant bu prosesə
hər bir etnosun milli-mənəvi "Mən"ini dərk
edərək qoşulmasından ibarət ola bilər.
Bəlkə də bu zərurətin dərkindən doğan
həqiqətin nəticəsidir ki, indi qloballaşma
ayrı-ayrı xalqların etnik-mənəvi
köklərinə yenidən dönüşü ilə
xarakterizə olunur. Cəmiyyətin tarixi inkişaf
qanunauyğunluğunun özünüqoruma instinktindən
doğan müqavimət hissinin qabarıq şəkildə
üzə çıxması isə milli lider amili ilə
şərtlənir. Hər bir xalqın qərinələr
boyu formalaşmış yüksək milli-mənəvi
dəyərlərini, milli məfkurəsini pak və sağlam
niyyətlərlə qoruyaraq bütövlükdə
cəmiyyətin pozitiv ruhda inkişafına təsir
göstərmək, onun genetik yaddaşını, milli irs
və özünəməxsusluğunu gələcək
nəsillərə ötürmək kimi çətin missiya,
ilk növbədə, fenomenal şəxsiyyətlərin
üzərinə düşür. Azərbaycanda bu
məsuliyyətli missiyanı məhz ulu öndər Heydər
Əliyev öz çiyinlərinə götürərək
hakimiyyətdə olduğu bütün dövrlərdə
milli-mənəvi dəyərlərin, milli məfkurənin
böyük himayədarı qismində çıxış
etmişdir.
Dirçəliş və tərəqqi yolunun
başlanğıcı
Tarixi təcrübə göstərir ki, hər bir
xalqın hansısa əlverişli situasiyada milli-etnik
soy-kökününə qayıdışı, əsrlər
boyu əxz etdiyi milli-mənəvi dəyərlər və
düşüncə sisteminə söykənərək özünüməxsusluğunu
qorumaq şansı əldə etməsi əksərən lider
fenomeninin fövqəladə missiyası ilə
şərtlənir. XX əsrdə Azərbaycan xalqının
yetirdiyi nadir şəxsiyyət olan Neydər Əliyev də
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra siyasi
reallıqdan çıxıb ideya formasında,
azərbaycanlıların istiqlal duyğularında
qığılcım kimi közərən milli
dövlətçilik düşüncəsini - ötən
əsrin 70-ci illərinin əvvəllərindən
başlamaqla əsrin sonlarına doğru - müstəqil
Azərbaycan dövləti kimi əzəmətli
reallığa qovuşdurmuş, böyük
fədakarlıqlar hesabına qurub-yaratdığı
dövlətin sarsılmazlığını, demokratik
yüksəlişini, Azərbaycanın müstəqilliyinin
əbədiliyini, daimiliyini, dönməzliyini təmin
etmişdir. Əgər ulu öndər Heydər Əliyevin
hələ respublikamıza birinci pəhbərliyi
dövründə Azərbaycanın sosial-iqtisadi, mədəni
yüksəlişi üçün həyata
keçirilən tədbirlər, milli şüurun
oyanışı istiqamətində istər açıq,
istərsə də gizli şəraitdə görülən
işlər olmasaydı, bu gün Azərbaycanın
müstəqil xəttə malik, heç bir
dövlətdən asılı olmayan təsisat kimi mövcudluğundan
danışmaq yersiz görünərdi.
1969-cu il iyulun 14-də Azərbaycanda siyasi hakimiyyətə
gələn ümummilli lider Heydər Əliyev ilk
gündən hər cür ideoloji-siyasi baryerlərə
sinə gərərək Azərbaycan xalqının milli
özünüdərki üçün bütün
zəruri tədbirləri həyata keçirməyə
başlamış, ictimai şüurdakı qorxunu,
ehtiyatlılığı aradan qaldırmağı,
cəmiyyəti bütün sahələr üzrə gələcək
mənəvi yüksəlişlərə
ruhlandırmağı bacarmışdır. Ulu öndər
xalqda milli heysiyyəti gücləndirmək, onu öz
şanlı keçmişinə, soy-kökünə
qaytarmaq, habelə zəngin bədii irsini,
mədəniyyətini, incəsənətini,
adət-ənənələrini yaşatmaq, ana dilini
inkişaf etdirmək üçün bir sıra aşkar-gizli
tədbirlər həyata keçirmişdir. Azərbaycan KP
MK-nın 1970-ci il 20 mart tarixli plenumunda çıxış
edən Heydər Əliyev kütləvi informasiya vasitələrinin
bu sahədəki fəaliyyətindən
narazılığını ifadə edərək
demişdir: "Bəzən mətbuat, radio və televiziya
işçiləri iqtisadiyyatın, mədəniyyətin
və məişətin inkişafına, xalqın
mənəvi həyatına aid mühüm
məsələləri lazımi səviyyədə
işıqlandırmağı bacarmırlar".
Ulu öndərin bu tarixi çıxışından sonra
mətbuatda, televiziya və radioda xalqın milli-mənəvi
dəyərlərini, adət-ənənələrini,
folklorunu, ədəbiyyatını təbliğ edən
materiallar çoxalmış, milli ədəbi irsi
tərənnüm edən "Klassik irsimizdən",
"Bulaq" kimi verilişlər ortaya
çıxmış, ana dilinin təbliği
istiqamətində real addımlar atılmışdır.
Böyük strateq Heydər Əliyev milli ruhun
yüksəlişinə xidmət edən bu və digər
addımlarla sərt ideoloji istehkamların mövcud olduğu
bir dövrdə Azərbaycanın müstəqilliyi üçün
iqtisadi-siyasi zəmin formalaşdırmağa
çalışmışdır. Bugünün
zirvəsindən baxdıqda aşkar görünür ki, ulu öndər
heç bir riskdən çəkinməyərək əzmkar
fəaliyyəti ilə xalqda tarixi keçmişi, milli kimliyi,
dili, mədəniyyəti, milli adət-ənənələri
və düşüncə sistemi barədə dolğun
təsəvvürlər formalaşdıra bilmişdir.
Həmin illərdə, eyni zamanda, xalqın
qərinələr boyu yaşatdığı mənəvi
dəyərlərə nihilist baxış tədricən
aradan götürülməyə başlamış, klassik
ənənə ilə müasir ədəbi irs arasında
yaranan ünsiyyət milli düşüncənin
düzgün məcrada inkişafına səbəb
olmuşdur.
Böyük strateq Heydər Əliyevin bütün
fəlsəfi konstruksiyası məhz xalqın milli
dirçəlişi, milli qürur hisslərinin oyanması
ideyasına əsaslanırdı. Qalan hər şey, o
cümlədən də iqtisadi inkişafın sürətli
strategiyasının həyata keçirilməsi milli
şüurun yüksəlməsinə təkan verməli,
milli dirçəlişin əsas təməlinə
çevrilməli idi. Ümummilli lider hələ ötən
əsrin 70-ci illərində Azərbaycan xalqının
görkəmli şəxsiyyətlərinin - klassik
yazıçı və şairlərinin xatirəsini
əbədiləşdirməklə, onların
əsərlərinin nəşrini təmin etməklə, bir
sözlə, milli ədəbi düşüncənin
inkişafına təkan verməklə,
azərbaycanlıların necə böyük tarixə,
şanlı soy-kökə malik olduğunu nümayiş
etdirmişdir. Heydər Əliyev kifayət qədər
mürəkkəb bir dövrdə
azərbaycançılıq məfkurəsinin rejimin ideoloji
repressiya maşını ilə boğulmasına nəinki
imkan verməmiş, eyni zamanda milli düşüncə sahibi
olan ziyalıları qorumuş, nəticədə respublikada
dissident yazarlar olmamışdır.
70-ci illərdə bir sıra Azərbaycan
ziyalılarının imperiyanın təqiblərindən
qurtulması, milli dövlətçilik hissinin
güclənməsinə xidmət edən əsərlər
yazıb-yaratması da Heydər Əliyevin xalqına
qəlbən bağlı şəxsiyyət olduğunu
əyani surətdə təcəssüm etdirir. Milli
təfəkkür sahibi olduqlarına görə təqib
edilən Azərbaycan yazıçı və
şairlərini - Bəxtiyar Vahabzadəni, Xəlil Rza
Ulutürkü, Əkrəm Əylislini, həmçinin
məşhur tarixçi alim Ziya Bünyadovu və digər
ziyalıları çətin məqamlarda müdafiə
edən Heydər Əliyevin qanı, canı, bütöv ruhu
ilə milli kökə bağlı şəxsiyyət
olduğu qabarıq görünür. Həmin dövrdə
bədnam qonşularımız görkəmli tarixçi alim
Ziya Bünyadovun "Atabəylər dövləti"
kitabını dövlət mükafatına layiq görən
Heydər Əliyevi millətçi kimi təqdim edirdilər.
Lakin ulu öndər bu cəfəng iddialara məhəl
qoymayaraq prinsipial və qətiyyətli addımlarını
davam etdirirdi. Xatırlatmaq lazımdır ki,
"Gülüstan" poemasını yazdığına
görə DTK-nın təqiblərinə məruz
qalmış şair Bəxtiyar Vahabzadə də məhz
Heydər Əliyevin qətiyyəti, prinsipiallığı
sayəsində həbs olunmaqdan qurtulmuşdur.
Ümumiyyətlə, həmin illərdə Azərbaycan
tarixçiləri şanlı keçmişimizin
mümkün qədər obyektiv tədqiqi və
qələmə alınması istiqamətində ilk
addımlarını atmağa başlamışlar.
Azərbaycan yazıçılarının 1976-cı ilin may
ayında keçirilmiş qurultayında iştirak etmiş Heydər
Əliyev geniş nitq söyləyərək
xalqımızın ədəbiyyatının, onun inkişaf
istiqamətlərinin, problemlərinin həlli yollarının
dərin bilicisi olduğunu göstərmişdir. Böyük
rəhbər xalqının qədim tarixi, soy-kökü
ilə bağlı olan yazılı abidələrin
dərindən öyrənilməsini tövsiyə etmiş,
azərbaycanlıların dünya ədəbiyyatı ilə
yaxından tanış olmaları üçün
tərcümə işinin qaydaya salınmasının
vacibliyini bildirmişdir: "Azərbaycan ədəbiyyatı
çoxəsrlik tarixi "Kitabi-Dədə Qoqud" kimi
ədəbi abidələrlə, Nizaminin nəhəng yaradıcılığı
ilə, Xaqaninin və Nəsiminin, Füzulinin və Vaqifin,
söz sənəti bahadırlarının dahiyani
əsərləri ilə, aşıq poeziyasının həmişə
canlı nümunələri ilə zəngindir".
Azərbaycan xalqının türk mənşəyi daha
çox qədim yazılı abidə olan
"Kitabi-Dədə Qorqud"da əksini
tapdığından, sovet ideologiyası ötən əsrin
20-50-ci illərində dastanın öyrənilməsini
qadağan etmiş, uzun illər bu abidənin unutdurulmasına
çalışmışdı. Ulu öndər bu
qadağanı da aradan götürərək dastanın
araşdırılması və tədqiqinə normal
şərait yaratmışdır.
"Kitabi-Dədə Qorqud"la bağlı tarixi və
ədəbi araşdırmaların sayı
çoxalmış, bu mövzuda bədii film
çəkilmişdir.
Ümumilikdə, xalqın milli düşüncə
sisteminin bədii-poetik modeli olan Azərbaycan folklorunun
inkişafı istiqamətində həyata keçirdiyi
addımlar da ulu öndər Heydər Əliyevin
milli-mənəvi dəyərlərə həssas
münasibətindən irəli gəlməklə ictimai
şüurun oyanışına xidmət etmişdir.
Heydər Əliyev xalqın düşüncələrini,
azadlıq ideyalarını özündə yaşadan
aşıq musiqisinin dirçəldilməsinə o
illərdə xüsusi diqqət yetirmişdir. 1972-ci ildə
Azərbaycan aşıq sənətinin görkəmli
nümayəndələrindən olan Aşıq
Ələsgərin 150 illik yubileyi həm aşığın
doğulduğu doğma məkanı Göyçə
mahalında, həm Bakıda, həm də Moskvada ən
yüksək səviyyədə keçirilmişdir. Belə
bir yubileyin keçirilməsində məqsəd el
sənətkarını xalqa qaytarmaqla yanaşı, həm
də tarixən Azərbaycanın real sərhədlərinin
necə olduğu, ulu ata-babalarımızın bu
yerlərdə əzəldən yaşadıqları fikrini
yeni nəslə çatdırmaq idi.
Milli özünüdərkə uzanan yol
Ulu öndər Heydər Əliyev kosmopolizm
ideyalarının zehinlərə zorla yeridildiyi bir
dövrdə milli məfkurənin qorunub saxlanılması,
habelə azərbaycançılığın ən mühüm
komponenti olan ana dilinin inkişaf etdirilməsi sahəsində
də bir sıra mühüm addımlar həyata
keçirmişdir. Heydər Əliyev üçün ana dili
azərbaycançılığın başlanğıc
məqamı, təməl pirinsipi olmuşdur. Müdrik
rəhbər yaxşı başa düşürdü ki,
xalqa milli-mənəvi dəyərlərini aşılamaq
üçün ona ilk növbədə öz dilini qaytarmaq
və sevdirmək lazımdır.
Rus dilinin dövlət dili olmasına rəğmən, ulu
öndər həmin dövrdə bütün rəsmi
nitqlərini Azərbaycan dilində edir, bunu bütün
rəhbər vəzifəlilərdən də qətiyyətlə
istəyirdi. Xatirələrdə qeyd olunur ki, ötən
əsrin 70-ci illərinin ortalarında şairlərdən biri
Heydər Əliyevə müraciətlə "Yoldaş
Əliyev, Siz Azərbaycan dilində çox gözəl
danışırsınız" deyəndə, dahi
rəhbər ona belə cavab vermişdi: "Sən niyə
mənim rusca gözəl danışmağıma deyil,
Azərbaycan dilində danışmağıma
təəccüb edirsən? Bu dil mənim ana dilimdir, mən
bu dili bilməliyəm. Eləcə də hamımız!"
Hələ 1978-ci ildə Azərbaycan SSR-in konstitusiya
layihəsi qəbul edilərkən ulu öndərin
Azərbaycan dilinin bu ali sənəddə ana dili kimi
təsbitlənməsi və qorunub saxlanılması
sahəsində nümayiş etdirdiyi qətiyyəti də
xüsusi xatırlatmaq lazımdır. Bununla bağlı Kreml
emissarlarının dəfələrlə Bakıya
səfər edərək Heydər Əliyevi fikrindən
daşındırmağa səy göstərdiyini, lakin buna
nail olmadığını da mühüm fakt kimi
vurğulamaq lazımdır. Eyni zamanda, ümummilli lider
Heydər Əliyevin 70-ci illərdə nəşr olunmuş 3
cildlik "Müasir Azərbaycan dili" dərsliyinə
dövlət mükafatı verməsi də xalqın milli
şüurunun formalaşmasına mühüm töhfə
olmuşdur.
Faktlar göstərir ki, əgər sovet hakimiyyətinin ilk
illərindən etibarən Azərbaycanda rus dilində
təhsil alanların sayı dinamik surətdə
artırdısa, bu zərərli tendensiyaya məhz ötən
əsrin 70-ci illərinin əvvəllərindən etibarən
son qoyulmuşdur. Bu dinamika Azərbaycan dilində təhsil
alanların say artımı hesabına kəskin
şəkildə azalmış, ana dilində elmi
nəşrlərin çapı artmış, elmi
tədqiqatların və araşdırmaların məhz bu
dildə aparılması dəstəklənmişdir.
"Millətin milliliyini saxlayan onun dilidir. Şübhəsiz
ki, musiqi də, ədəbiyyat da, ayrı-ayrı tarixi
abidələr də millətin milliliyini təsdiq edir. Amma
millətin milliliyini ən birinci təsdiq edən onun dilidir.
Əgər Azərbaycan dili olmasa, Azərbaycan dilində
mahnılar olmaz, musiqi olmaz. Bunların hamısı
biri-birinə bağlıdır. Azərbaycan dilinin dövlət
dili kimi yaşaması, möhkəmlənməsi, inkişaf
etməsi də bizim ən böyük nailiyyətlərimizdən
biridir. Bu, təkcə dil məsələsi deyil, həm
də azərbaycançılıq məsələsidir"
- deyə Heydər Əliyev çox sonralar Azərbaycan dilinin
inkişafı üçün gördüyü
tədbirləri belə izah edirdi...
70-ci illərdə Bakıda türkçülüyü
tədqiq edən sanballı "Türkologiya" jurnalının
nəşrə başlaması da böyük əzmin,
fədakarlığın, türk dönməzliyinin
nəticəsi olmuşdur. "Türkologiya"
jurnalının nəşrinə Kreml bir neçə
dəfə etiraz etsə də, imperiya
səlahiyyətliləri Heydər Əliyevin
fədakarlığı qarşısında geri
çəkilərək türk dünyasının birliyinə
xidmət edən bu nəşrin dayandırılmasına
müyəssər ola bilməmişdilər. 1926-cı
ildə keçirilən Birinci Beynəlxalq Türkoloji
Qurultaydan xeyli sonra belə bir jurnalın nəşrə
başlaması öləziyən
türkçülüyə yeni nəfəsin, təkanın
verilməsi məqsədi daşımışdır.
Türkoloji qurultayın bütün
nümayəndələrinin 37-ci ilin rerressiya
maşınında məhv edildiyini, volyuntarizm
dövründə Bəkir Çobanzadə, Nənəfi
Zeynallı, Ruhulla Axundov kimi millətrərəst insanların
bəraət aldığını, ancaq yenə də
mərkəzin Azərbaycana milli məsələlərdə
aman vermədiyini gözəl bilən Neydər Əliyev
SSRİ rəhbərliyindəki şəxsi nüfuzundan
istifadə edərək, milli oyanışın qığılcımlarını
ədəbi nümunələrdə, tarixi
salnamələrdə yaşatmışdır.
Ulu öndərin türk kimliyinə bu
dərəcədə bağlılığı
təsadüfi olmayıb təbii başlanğıca istinad
etmiş, Heydər Əliyevin dünya ilə ilk
tanışlığı türk düşüncə
tərzinin hələ üstün mövqeyə malik olduğu,
"türk" sözünün hələ tam yasaq
edilmədiyi ötən əsrin 30-cu illərinin
əvvəllərindən başlanmışdır. O zaman
türkçülük ideyaları, əsasən, yeganə
müstəqil türk dövləti olan Türkiyəyə,
bu coğrafiyada yaradılan mədəniyyət
nümunələrinə böyük maraq üzərində
müəyyənləşirdi. Ulu öndərin o dövr
haqqında xatirələrində oxuyuruq: "Cocuq ikən,
gənc yaşlarımda Türkiyəyə böyük
hörmətim, məhəbbətim var idi. İndi ola bilər
ki, elə böyük sirr deyil açım, o vaxtlar mən
türk dili lüğətini, türk dili dərsliyini
götürmüşdüm, türk dilini öyrənirdim.
Bunu da açıq deyə bilərəm ki, müəllimim
də var idi, bir müddət - iki-üç il mənə
türk dili öyrətdi. Türkiyənin tarixini
öyrənirdim, şairlərini öyrənirdim. Gənc
ikən indi mənim yaşımda olan adamlar ola bilər ki,
bunu xatırlasın, məsələn, Rəşad Nuri
Güntəkinin "Çalıquşu" romanı bizim
hamımızı heyran edən bir əsər idi...
Mənsə "Çalıquşu"nu 13-14 yaşımda
oxumuşdum. O məni heyran etmişdi".
Azərbaycan xalqının mənəvi həyatında
ən əlamətdar hadisələrdən sayılan on cildlik
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının ərsəyə
gəlməsi də bilavasitə ümummilli liderin adı
ilə bağlıdır. O zaman ölkədə milli
oyanışın əsas mərkəzlərindən biri
də Azərbaycan Ensiklopediyası olmuşdur.
Ensiklopediyanın Baş Redaksiyası, redaksiya ətrafında
toplanmış alimlərin böyük əksəriyyəti
çox cəsarətli çıxışlar edirdilər.
Xalqın təşəkkülündə türk
etnoslarının həlledici rol oynaması, Şimali
Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalı,
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xadimlərinin tariximizdə
mütərəqqi rol oynaması, 1920-ci ilin aprel
işğalı kimi bir çox məsələləri o
zaman məhz ensiklopediyaçılar qaldırırdılar. O
dövrdə sapı özümüzdən olan baltalar
bütün bu məsələləri Moskvaya
çatdırırdılar. Azərbaycan ziyalılarına
"millətçi", "burjua
məfkurəçiləri", "sovet hökumətinin
və Rusiyanın düşmənləri"
damğasını vurmaqdan ötrü 1918-ci ilin martında
Azərbaycan xalqına qarşı dəhşətli
qırğınlar törətmiş Stepan Şaumyanın
oğlu L.S.Şaumyanı Bakıya gətirdilər. O zaman
"Böyük Sovet Ensiklopediyası" baş redaktorunun
birinci müavini, həm də sovet ideologiyasının
başında dayananlardan olan Şaumyan əlinə
düşmüş fürsətdən yararlanaraq
Azərbaycan ziyalılarını məhv etməkdən
ötrü çox çalışsa da, Heydər
Əliyevin prinsipiallığı sayəsində mənfur
məqsədinə çata bilməmişdi. Məhz
Heydər Əliyevin müdrikliyi və cəsarəti
sayəsində o zaman həm ensiklopediyaçılar, həm
də ziyalıların böyük bir dəstəsi nəinki
KQB-nin təqiblərindən kənarda qalmış, hətta
partiya cəzasından da yaxa qurtara bilmişlər.
Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan xalqında
milli məfkurənin güclənməsi, milli
dövlətçilik şüurunun formalaşması
üçün eyni zamanda hər bir vətəndaşın
yüksək təhsil almasını, elmi yenilikləri əxz
etməsini son dərəcə vacib sayaraq bu sahədə
də praktik addımlar atmışdır. Ulu öndərin
rəhbərliyi altında respublikada milli maarifçilik
hərəkatına start verilmiş, təhsilin
milliləşdirilməsi, ictimai elmlərin milli xarakterinin
qorunması üçün ardıcıl tədbirlər
həyata keçirilmişdir. Böyük strateqin ötən
əsrin 70-80-ci illərində minlərlə gəncin
respublikamızın hüdudlarından kənarda yüksək
təhsil almasına, ixtisaslı kadr kimi yetişməsinə
hər cür kömək göstərməsi də onun
xeyirxahlığının və
vətənpərvərliyinin əyani
təcəssümüdür. Ümummilli lider çox sonralar
- 1998-ci ilin 31 avqustunda 1970-1987-ci illərdə Azərbaycandan
kənarda təhsil almış mütəxəssislərin
ümumrespublika toplantısındakı nitqində həmin
dövrü xarakterizə edən bir çox məqamlara
toxunaraq demişdi: "Mən 1969-cu il iyulun 14-də
Azərbaycana rəhbər seçiləndən sonra dərhal
birinci növbədə təhsil məsələləri
ilə məşğul olmağa başladım. Bilirsiniz ki,
mən o vaxta qədər də dövlət işində
işləmişdim. Azərbaycanda təhsilin, xüsusilə
ali təhsilin vəziyyəti məni daim
maraqlandırmışdı və mən bu barədə xeyli
məlumatlara malik idim... Araşdırmalar apararkən
mənə aydın oldu ki, Azərbaycandan kənarda
respublikamızın özündə hazırlana
bilməyən ixtisaslar üzrə ali təhsil almaq üçün
respublikaya 50 nəfərlik limit verilibdir... Mən dərhal
maraqlandım ki, bəs siz kimləri seçmisiniz, kimləri
oxumağa göndərirsiniz? Siyahını aldım, çox
təəssüfləndim. Onların əksəriyyəti
azərbaycanlı deyildi. Sonrakı illərdə də bu
məsələ bir az çətin idi. Bilirsiniz ki,
Azərbaycanda bir çox millətlərin
nümayəndələri vardır. O vaxt mən
iki-üç ildən sonra hər il respublikadan kənarda
oxumağa göndərilənlərin 97-98 faizinin
azərbaycanlılardan ibarət olmasına nail oldum".
Azərbaycançılıq məfkurəsini milli
ideologiyaya çevirən rəhbər
Tarix sübut edir ki, hər bir xalqın vahid
məqsədlər uğrunda toparlanması üçün
zəruri olan milli ideologiya da böyük siyasi liderlərin
dövlətçilik konsepsiyasında real
əsaslarını tapır. Şübhəsiz, milli ideologiya
milli düşüncə sisteminin əsas potensiyasının
real siyasi məqsədlər naminə səfərbər
edilməsidir. Milli ideologiyanın tələbləri
sırasında dövlətçiliyin, milli mənafenin
müdafiə edilməsi, milliyətindən asılı
olmayaraq hər bir vətəndaşın haqlarının
ümumbəşəri tələblər
səviyyəsində qorunması, milli azlıqların və
etnik qurumların dilinin, mədəniyyətinin,
adət-ənənələrinin inkişafına
şərait yaradılması, dövlət idarəedici
orqanlarında onların düzgün təmsil olunması
və s. amillər mühüm yer tutur. Mövcudluq
tarixində böyük liderlər, rəhbərlər
yetişdirə bilməyən xalqların milli
ideologiyasından da danışmaq mümkün deyildir.
Ulu öndər Heydər Əliyev müstəqil
Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrdə də tarixi
ənənə və təməl üzərində milli
ideologiyanın formalaşması və inkişafı
naminə misilsiz xidmətlər göstərmiş, milli
düşüncənin düzgün məcrada
inkişafına nail olmuş, xalqa məxsus ənənə
və dəyərlər sisteminin qloballaşmanın sərt
təsirlərindən qorumağı bacarmışdır.
Çağdaş tariximizə öz möhürünü
vurmuş Heydər Əliyev dühası
azərbaycançılığı milli ideologiyaya
çevirməklə, cəmiyyətin həmrəylik və
bütövlüyünə, mənəvi birliyinə nail
olmuşdur. Milli irs və düşüncə sistemindən
qaynaqlanan bu ideya dərin məzmun yükü ilə
cəmiyyətin təkamül prosesində,
tərəqqisində və monolitliyində aparıcı amilə
çevrilməkdən savayı, həm də ümummilli
liderə xalqı öz ətrafında birləşdirmək,
milli ideallar ətrafında səfərbər etmək
imkanı yaratmışdır.
Müstəqillik illərində Azərbaycanın milli
ideologiyası ilk dəfə Yeni Azərbaycan
Partiyasının nizamnaməsində əksini
tapmışdır. 1998-ci il noyabrın 21-də Yeni
Azərbaycan Partiyasının 6-cı ildönümünə
həsr olunmuş təntənəli yığıncaqda ümummilli
lider Heydər Əliyev milli ideologiyanın şərhinə
geniş yer verərək demişdir ki,
dövlətçilik, milli-mənəvi və
bəşəri dəyərlər azərbaycançılıq
ideologiyasının əsasını təşkil edir.
Dünya Azərbaycanlılarının 2001-ci ilin 9-10
noyabrında keçirilmiş I qurultayında isə
ümummilli lider Heydər Əliyev demişdir: "Bizim
hamımızı birləşdirən, həmrəy edən
azərbaycançılıq ideyasıdır, azərbaycançılıqdır.
Azərbaycan dövlət müstəqilliyini əldə
edəndən sonra azərbaycançılıq aparıcı
ideya kimi həm Azərbaycanda, həm də bütün
dünyada yaşayan azərbaycanlılar üçün
əsas ideya olubdur. Biz həmişə bu ideya ətrafında
birləşməliyik. Azərbaycançılıq öz
milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq, eyni zamanda onların
ümumbəşəri dəyərlərlə sintezindən,
inteqrasiyasından bəhrələnmək və hər bir
insanın inkişafının təmin olunması
deməkdir".
Ulu öndər Heydər Əliyevin
azərbaycançılıq ideologiyasında vahid polietnik
millətin Azərbaycan dövlətçiliyinin
yaradılmasına dair maraqlarının ümumiliyi, demokratiyanın,
sərbəst iqtisadiyyatın, sosial həyat şəraitinin
inkişafı uğrunda mübarizəsinin
məqsədləri öz əksini tapmışdır.
İdeologiya kimi azərbaycançılıq müstəqil
Azərbaycanın fəlsəfi-sosial doktrinasının
sosiomədəni və etnik-geosiyasi cəhətlərini
özündə birləşdirmişdir.
Azərbaycançılıq ideologiyası dünya
azərbaycanlılarının vahid ideya ətrafında
birləşməsini şərtləndirən tarixi-siyasi
amillərin təsnifatını, xaricdə yaşayan
soydaşlarımızın hüquq və
azadlıqlarının qorunması sahəsində
Azərbaycan dövlətinin qarşısında duran
vəzifələri, onların Azərbaycan Respublikasına
münasibətdə üzərinə düşən
mənəvi öhdəlikləri, azərbaycanlı
anlayışının sosial-fəlsəfi məzmununu
müəyyənləşdirən konsepsiya kimi
nəzərdə tutulur. O, milli inkişafın
mədəni-tarixi təbəqəsi olmaqla, strateji
inkişafın əsas yollarını və istiqamətlərini
müəyyənləşdirir, milli dilimizin
sarsılmazlığında, milli mədəniyyətin
üstün rolunda və milli dəyərlərin sanbalında
öz əksini tapır. Ölkəmizin əksər
ictimai-siyasi qüvvələrinin qəbul etdiyi
azərbaycançılıq ideologiyasının diaspor
quruculuğunda üstün cəhəti ilk növbədə
onun milli maraqlarımızın tam palitrasını
əhatə etməsidir. Milli-mənəvi, islami-əxlaqi,
dünyəvi-humanitar dəyərləri, Şərq və
Qərb mədəniyyətlərinin dialoqunu,
türkçülük və avropaçılıq
meyillərini, tarixi təkamüldə varislik və
tərəqqiçiliyi ahəngdar şəkildə ehtiva
edən azərbaycançılıq ideologiyası məhz
buna görə də çox müxtəlif coğrafi
regionlarda, sosial-siyasi sistemlərdə, mədəni
mühitlərdə formalaşmış diasporumuz
üçün də cəlbedicidir.
Xalqlararası və mədəniyyətlərarası
dialoqu müasir qloballaşma dövründə daha da
inkişaf etdirmək, ona dəstək vermək, bütün
insanların gələcəyi naminə
mədəniyyətlərin və dinlərin qarşılıqlı
dialoquna nail olmaq bu gün də dövlət siyasətinin
mühüm tərkib hissəsidir. Ulu öndərin siyasi
ideallarına tapınan dövlət başçısı
İlham Əliyev milli-mənəvi dəyərlər
sisteminə xüsusi qayğı göstərməklə
yanaşı, haqlı olaraq vurğulayır ki, demokratik
prinsiplərlə yaşamaq, bu yönümdə inkişaf
etmək arzusunda olan hər bir dövlət
ölkəsində cəmiyyətdaxili tolerantlığın
bərqərar olmasını təmin etməlidir.
Dövlət başçısı xalqın vahid
məqsədlər naminə səfərbər olmasında,
milli diaspor hərəkatının formalaşması və
inkişafında azərbaycançılıq
ideologiyasının müstəsna rolunu daim xüsusi
diqqətə çəkir. Cənab İlham Əliyev
xüsusi vurğulayır ki, azərbaycançılıq
məfkurəsində etnik mənsubiyyətindən
asılı olmayaraq xarici ölkələrə
köçmüş bütün vətəndaşlara
hüquqi və mənəvi baxımdan bərabər
münasibət var. Milli dövlətçilik ideyası,
dövlət müstəqilliyimizin əbədiliyi və
dönməzliyi fikri, Azərbaycan Respublikasının
bütün azərbaycanlıların milli sərvəti,
bütün soydaşlarımızın vətəni hesab
edilməsi azərbaycançılığın mühüm
meyarlarındandır. Bu konseptual ideya özlüyündə
əhəmiyyətli olmaqla bərabər, xaricdə yaşayan
soydaşlarımızın ölkəmizlə iqtisadi
əlaqələrinin inkişafı, onların müxtəlif
maraqlarının hüquqi təminatı üçün
də ciddi əsaslar yaradır.
İradə HÜSEYNOVA,
tarix elmləri doktoru,
professor
Hərbi And.- 2018.- 21 sentyabr.- S.9.