Gülün sözü

Hər sözünün üstündə duran, edə bilməyəcəyi sözü dilinə gətirməyən Gülnar Səmanın yeni kitabı işıq üzü görüb. “Sözümüz sözdür” adlı kitab Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu Elmi Şurasının 17 dekabr 2018-ci il 15 saylı qərarı ilə nəşr edilib.

Kitabda “Ön söz yerinə” Elçin Əfəndiyevin “Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?” adlı məqaləsindən bir hissə verilib. (III məqalə, “Ədəbiyyat qəzeti”. 4 noyabr 2017. № 39 (5110) səh. 8-9) Həmin hissədə Elçin Əfəndiyev yazır: “…mən Gülnar Səmanın “Ədəbi gəncliyimizin 2015-ci ildəki fəaliyyətinə bir baxış” (“525-ci qəzet” 4 iyun 2016) adlı xülasə tipli məqaləsini maraqla oxudum və bu məqalənin yaxşı cəhəti ondadır ki, oxuyursan və aşkar hiss edirsən: haqqında bəhs olunan, bax, bu gəncləri oxumaq lazımdır, onların yaradıcılığından daha ətraflı, daha artıq bir təfərrüatla, daha mütəmadi yazmaq lazımdır”.

Mən 2016-cı ilin fevralını xatırlayıram bu sətirləri oxuduqca... Onda Gülnar Səma ilə eyni otaqda yaşayırdıq. Mən onun “Ədəbi gəncliyimizin 2015-ci ildəki fəaliyyətinə bir baxış” adlı yazısının yazılma prosesinin şahidiydim. Gülnar yazıda adını çəkdiyi bütün gənclərin kitabını başdan-başa oxuyur, kitabı olmayanların (məsələn; mənim) mətbuatda çap olunan qələm nümunələrini bircə-bircə toplayır, onları əsl ədəbiyyatşünas kimi incələyirdi. Və yazının kiçik bir abzası üçün bəzən ən az dörd mətbu orqan; jurnal, dərgi, qəzet, almanax, antologiya oxuyurdu. Sonra da keçirdi kompyuterin başına və yazmağa başlayırdı.

Məni yuxu necə tuturdu, bilmirəm. Bir də səhər ayılırdım ki, masanın üstündə başqa kitablar, fərqli qəzet-jurnallardır. Və Gülnar növbəti gəncin yaradıcılığına “səyahətə çıxıb”...

Belə yaranırdı Gülnarın ədəbiyyat tariximizin bütöv bir mərhələsinə bələdçi olacaq məqaləsi; onun yuxusuz saatlarından, yorulmazlığından, gərgin günün davamı olan soyuq fevral gecələrindən doğulurdu...

Amma təəssüflə, həm də böyük bir təəssüflə qeyd etmək istəyirəm ki, məhz bu yazıdan sonra yazıda adları çəkilən gənclərdən bir çoxu öz iradlarını küskünlük şəklində göstərdilər. “Niyə mənim bir kitabım haqqında bir abzas yazmısan?”, “Niyə şeirimdəki səhvi yazında qeyd etmisən?” kimi cümlələri birbaşa Gülnarın üzünə deyirdilər. Düzdür, Gülnar bunlara səmimiyyətlə gülümsəyib keçirdi, “adi haldır” deyirdi, amma mən hələ də bu laqeydliyi qəbul edə bilməmişəm...

Çünki ədəbiyyat tariximizin yaddaşına hopacaq bir məqalədə “Ağarmış gün” hekayəmdən və “Azərbaycan” jurnalında çap olunan şeirlərimdən bəhs olunması mənim üçün həqiqətən də, böyük sevinc idi. Üstəlik, regionlarda yaşayan, aylarla yolu Bakıya düşməyən gənclərin də yaradıcılığına işıq tutan yazı üçün Gülnara bu gün də minnətdaram...

Gülnar Səma öz kitabında yüz il əvvələ qayıdır, tarixi qürurumuzun şanlı səhifəsi olan cümhuriyyət dövründəki ədəbi mühitdən bəhs edir. Həmçinin, “tanrı ərməğanı olmayan”, əksinə, “xalqımızın layiq olduğu halal haqqı olan” Azərbaycanın dövlət müstəqilliyindən köksü qabara-qabara yazır... Və müstəqillik illərində ədəbiyyata göstərilən dövlət qayğısına diqqət çəkir, keçirilən tədbirlər və dövlət nəzarəti ilə işıq üzü görən nəşrlər haqqında dolğun məlumat verir.

Kitabı oxuduqca Gülnarın şair kimi xüsusiliyindən çox uzaqlaşdığımı etiraf etməliyəm. Şeirin doğuluşu bir neçə an çəkir... Amma bu kitabdakı hər bir yazının, ən azı, bir neçə həftə Gülnarın ruhuna sancı çəkdirdiyinin fərqindəyəm... Məsələn, “Elçinin “Kölgə” hekayəsində kölgələrin ardındakı işıqlı mətləblər” yazısını yazmaq üçün Gülnar “Kaşeyin taleyi” kitabını alıb, oxuyub, qeydlərini kiçik dəftərçəsinə yazıb, sonra bir neçə gün oxuduqlarını beynində, ürəyində evdən-işə, işdən-evə daşıyıb... Neçə yuxusuz gecə keçirdiyini isə bir özü, bir də kompyuteri bilib. Və budur, biz oxucu kimi uzağı on beş-iyirmi dəqiqəyə bu yazını oxuyub bitiririk...

“Cavidanə uçurum” Gülnarın ən sevdiyim yazılarındandır. Və kiçik bir etiraf etməyi özümə borc bilirəm: mənim “Cavidanə təbəssüm” şeirim məhz bu yazıdan sonra dünyaya gəlib... Məncə, heç kimsə, Cavid yaradıcılığındakı uçurumlardan keçməyi, ruhunun hər qaya çıxıntısına dəyib sıyrılmağını, incinməyini, bir şairin yaradıcılığına bu cür-fəlsəfi və ruhi dərinliklə yanaşmağı özünə rəva görməzdi... Gülnar məhz bunu edib və bacarıb!

Bir də “Əbülfət İslamı xatırlayarkən” adlı yazısı var Gülnarın... Yazı haqqında danışmaq istəmirəm, çünki Gülnara ünvanlayacaq bir cümləm var: “Gülnar, sən Əbülfət müəllimi xatırlamaq üçün ömür payında heç vaxt ayaq yeri qoymadın, axı, onu heç unutmadın ki, xatırlayasan...”

Gülnar Səmanın 2016-cı ildə çap olunan “Gül” adlı şeirlər kitabının ön sözünü Vaqif Yusifli yazıb. O, yazısını “Gülnar Qasımlı mənim doktorantımdır” cümləsi ilə başlayır. Gülnar isə öz kitabında qürurla yazır: “Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının sanballı tənqid¬çi kimi qəbul etdiyi Vaqif Yusifli həm də Azər¬baycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Ədəbi tənqid şöbəsinin müdiridir... Mən 2014-cü ildə Ədəbiyyat İnstitutuna doktoranturaya qəbul olu¬nan¬da həmin şöbə yeni yaradılmışdı. Həm şöbənin, həm də Vaqif müəllimin ilk doktorantı olmaq şərəfinə nail oldum”. Gülnarın müəllimlərinə olan ehtiramı bu gün hər gəncdə, hər “yazaram, şairəm” deyən qələm sahibində yoxdur...

Gülnar üç dəfə də şair kimi Türkiyədə keçirilən ədəbi tədbirlərdə iştirak edib. Hər üçündən də bir qucaq kitabla qayıdıb və gətirdiyi kitabları Azərbaycan oxucusuna tanıtmaqda gecikməyib. Birinci səfərindən sonra “Ulduz” jurnalından “İnci Okumuşu oxuyuruq” adlı yazısını oxuduq. Burada Gülnarın Türkiyəli şairin “Aşkın elif hali” adlı kitabı haqda düşüncələri yer alıb.

Gülnar 2017-ci il aprelində Uluslararası Trabzon Ədəbiyyat Festivalında da iştirak edib. Və “Necip Saraçoğlunun “Gülə həsrət” duyğuları” o səfərdən yadigardır… Yazıda Necip Saraçoğlunun çoxşaxəli yaradıcılığı ilə yanaşı, onun “gülün indiki, gələcək və keçmiş zamanlardakı halını vəsf edən” şeirlərindən də danışılır.

“Çanaqqala zəfəri və ya 26 minanın türkanəliyi” yazısını kitabdan oxumuşdum. Ağlamışdım... Özü də Gülnardan gizlətmədən, elə onun yanındaca ağlamışdım... Yəqin ki, kitabı oxuyanlar da qəhərlərini gizlədə bilməyəcək...

Bir də Məmməd İsmayılın yaradıcılığından bəhs edən yazıları var Gülnarın... “Məmmədəm, a kəndim, tanımadınmı?”, “Hardasa, hardasa bizi duyan var, Hələ yaşamağa dəyər bir az da...” deyən şairin Gülnarla ruhi doğmalığının da şahidi olmuşam. Bu misraları uşaqlıqdan anamdan eşitmişəm... Böyüdükcə Məmməd İsmayılın adını tanımışam. Sonra da Gülnarla birgə Məmməd İsmayılın ədəbi məsləhətlərini dinləmişəm...Və düşünürəm ki, Gülnar olmasaydı, heç vaxt Məmməd İsmayılın qarşısında bir şagird kimi otura bilməzdim... Gülnar Məmməd İsmayıldan “bəxtinə düşən günü şair taleyi kimi yaşayan” bir insan kimi bəhs edir. Eyni zamanda, məndən iyirmi yaş böyük olan şeirin zamana qalib gəlməyinin mistikasını da de-şifrə edir: “Yazarın ən məşhur əsərlərindən olan “Hələ yaşamağa dəyər bir az da...” şeiri 1968-ci ildə yazılsa da, bu şedevr əsərdə müdrik el ağsaqqalının simasını görür, ürək çırpıntı¬larını eşidirik”. “Məmməd İsmayılın vətənpərvərlik mövzulu şeirlə¬rinin kökündə bütün türk dünyasının xəritəsi dayandığını” da Gülnar kəşf edib... Və bu kəşfi onun ədəbiyyatşünas kimi fərqliliyinin sübutudur. Bu fərqlilik ümumi anlam daşıyan “oxucu” sözünə şamil edilə bilməz.

“Rəşad Məcidin “Çiyələk qadın”ı”... Bu “çiyələk qadın” hamının sevimlisidir. Elə Rəşad Məcidin eyniadlı kitabı da. Bəlkə də, indiyədək oxuduğum yeganə şeirdir ki, oxucunun cinsi fərqliliyini aradan qaldırır. Hər bir qadın özülüyündə “çiyələk qadın” olduğunu hiss edir, yaxud məhz o cür olmağı arzulayır. Hər bir kişinin ömründən isə mütləq bir “çiyələk qadın” keçir... Doğrusu, bu şeiri və ətirlərdən bəhs edən şeiri oxuyana qədər inanmazdım ki, Rəşad Məcidin ruhunda bu qədər utancaqlıq var... Elə Gülnar da təəccübünü gizlətmir: “Bilsəydim, əvvəldən heç başlamazdım, Öldüm yaza-yaza bu şeirləri”. Bəlkə də, çoxumuz bu misraların Rəşad Məcidin olduğuna inanmazdıq. Elə mən özüm də haqqında söhbət açacağım “Çiyələk qadını” oxuyana qədərbelə bir məsumluğun fərqinə varmamışdım”. Bəli, Rəşad Məcid bir şair kimi özünü gözəl “gizlədib”... Düşünürəm ki, bu gizli şeir xəzinəsinin kəşfi bütöv bir ədəbi nəsli gözləməkdədir...

2016-cı il idi. “Köroğlu” dərgisi Müşfiqə həsr olunmuş xüsusi buraxılış hazırlayırdı. Yazıları gözlənilən imzalar içərisində Gülnarla mənim də adım var idi. Qarşı-qarşıya oturub düşünürdük ki, indiyədək Müşfiqi necə tanımışıq? Necə anlada bilərik onu? Yox, danışmırdıq biz, sadəcə, üz-üzə düşünürdük... Və sonra Gülnar kompyuterinin arxasına keçdi, mənsə telefonumu əlimə alıb məktub yerini açdım, ünvan kimi də Gülnarı seçdim... Yazmağa başladıq... Nə qədər zaman keçdiyini bilmirəm, amma ikimiz də eyni anda başımızı qaldırdıq və birimiz çay dəmləməyə, birimiz də fincanları yumağa getdik. (İzah edə bilməsəm də, bu cür bir-birimizlə danışmadan nə etmək lazım olduğunu anlamağımız da az olmayıb). Çay içə-içə yerimizi dəyişmişdik, mən kompyuterdən onun yazısını oxuyurdum, o da öz telefonuyla mənim göndərdiyim məktubu...

Gülnar Müşfiqin “Çoban” poemasından yazmışdı. Sanballı bir yazı idi, hətta ədəbiyyatşünaslıq baxımından qüsursuz idi. Başımı razılıqla tərpətdim, üzümü döndərib Gülnara baxdım, qəhərlənmişdi... Və onun orada dediyi sözləri heç vaxt unuda bilmirəm: “Şəfa, Müşfiqin yaşamaq sevgisini hamıdan yaxşı sən anlatmısan...”

Gülnar Səma müstəqillik dövrü poemalarını incələyir, onların məziyyətlərini, əhatə etdiyi dövrü və özündə ehtiva etdiyi mövzuları səlis bir şəkildə xronikalaşdırır, bəzən tapdığı cizgilərlə müəlliflərin özünü də heyrətə salır. “Nəriman Həsənzadənin “Nuru Paşa” poeması”, “Fikrət Qocanın çağdaş dövrdə yazdığı poemaları”, “Zəlimxan Yaqubun “Yunus Əmrə dastanı”, “Zəlimxan Yaqubun “Hüseyn Saraçlı dastanı”, “Yusif Nəğməkarın “Çanaqqala” poeması”, “Məmməd İlqarın “Qaratel” poemasının məziyyətləri”, “Elxan Zalın “Anıt məzar dastanı”, “Elçin İsgəndərzadənin poemaları”, “Barat Vüsalın “Aldədə” poeması”, “Musa Ələkbərlinin “Mübarizlik dərsi” kimi yazılarda oxucular dediyimin təsdiqini tapacaqlar.

Kitabda Gülnarın öz müasirləri olan gənclərin yaradıcılığına bələdçi olacaq yazıları da yer alır. Bu yazılardan hər hansı birini oxumaq, həmin imza ilə artıq ilkin tanışlıq deməkdir. Həmçinin, onun nə yazdığı, nədən yazdığı, şeirlərindəki labirintlərin yolları Gülnarın təqdimatında mükəmməldir. “Arzu Hüseynin içində yaşayan məsumluq”,

“Nuranə Nurun “Yoxluğuna və sağlığına”, “Şahanə nağıl”, “Emin Piri “Tanrının kölgəsi”ndə”, “Elməddin Nicata məktub”, “Faiq Hüseynbəyli yaradıcılığının çalarları”, “Ruslan Dostəlinin gənclik hesabatı” kimi təəssürat yazıları ədəbi gəncliyimizin portretinin ştrixləridir...

Bir də kitabda Gülnarın “Ulduz” jurnalında apardığı müzakirələr var. Bu ədəbi müzakirəni dövrümüz üçün sevincli hadisə sayıram. Jurnalın redaktoru Qulu Ağsəs bu layihəni başlatmaqla gənclərin bir-birinə olan münasibətini, bir-birinin yaradıcılığını necə qiymətləndirmələrini aşkarlamamızda yeni cığır açdı...

Utanaraq qeyd edirəm ki, kitabda mənim “Poçtalyona məktub”um haqqında da yazı var. Mənim uyğunsuz qafiyələrimə daim irad tutan Gülnar Səmaya həmişə cavabım bu olur: “Mən şeiri düzəltmirəm, şeir məni düzəldir”. Amma hərdən onun iradlarının qarşısında da utandığım olub...

Hər uğurun uğurumuzdur, Gülnar Səma! Sənin zəhmətin çağdaş ədəbiyyatımızın gündəlik həyat tərzinə çevrilsin...Amin!

Şəfa Vəli

Hərbi And.- 2019.- 12 aprel.- S.16.