Dağ şəraitində hücum əməliyyatı necə aparılmalıdır?

Xatırladaq ki, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri qarşısında duran birinci tapşırıq işğal altında olan ərazilərin azad edilməsidir. İşğal altında olan ərazilər isə əsasən dağlıq ərazilərdir. Dağlıq ərazilərin xüsusiyyətləri və onların qoşunların fəaliyyətlərinə təsiri diqqət yetirilməli olan ən vacib məsələlərdən biridir.

Əvvəlki məqalədə dağlıq ərazidə hücum döyüşünün təşkilinin və hücumun hazırlığının xüsusiyyətlərini araşdırdıq. Bu məqalədə isə dağlarda hücumun aparılması və hücumda vacib döyüş elementlərindən biri olan ön dəstənin döyüşünün təşkilinin xüsusiyyətləri barədə araşdırma aparacağıq.

Dağlarda hücumun aparılması

Dağlıq Qarabağın işğal olunmuş rayonlarda hücum zamanı əsas fəaliyyətlər yol qovşaqları, dağ aşırımları və keçidləri, yaşayış məntəqələri və digər vacib obyektlər uğrunda mübarizədən ibarət olacaq. Hücum zamanı canlı qüvvə və texnikanın keçidlərdə yığılmasına yol verməmək, iri qüvvələri dar keçidlərə və dərələrə toplamamaq, eləcə də hücum edən qoşunların cinahlarını düşmənin yandan keçmə qüvvələrinin mümkün zərbələrindən qorumaq vacibdir.

Yüksək dağlıq ərazidə əlçatmaz istiqamətlərdə qoşunlarımız düşmənlə bilavasitə təmas vəziyyətindən hücuma keçməlidir. Amma tankların və digər döyüş maşınlarının hərəkətləri mümkün olan ərazidə ‒ dərinlikdən irəliləyərək hücuma keçmək olar. Bəzi istiqamətlərdə hər iki üsulun birləşdirilməsi də mümkündür. Hücuma keçmə üsulu vəziyyət qiymətləndirilməsi zamanı müəyyən ediləcək.

Qoşunların hücuma keçmə vaxtları da müxtəlif ola bilər: müxtəlif istiqamətlərdə eyni vaxtda hücuma keçmək olar, hər istiqamətdə müxtəlif vaxtlarda əsas qüvvələrlə hücum etmək olar, bəzi istiqamətlərdə müxtəlif vaxtlarda əvvəlcə ancaq ön dəstələrlə, sonra isə əsas qüvvələrlə hücum yerinə yetirilə bilər. Hücumda qoşunların fəaliyyətində əsas məsələ düşmən qruplaşmasının cinahına və arxasına zərbələr endirmək və bu zərbələri tam qarşılıqlı əlaqə şəraitində həyata keçirməkdir.

Əsas hücum qüvvələrinin öz tapşırıqlarını yerinə yetirməsi üçün əvvəl düşmənin himayə qüvvələri məhv edilməlidir. Düşmənin himayə qüvvələrinin darmadağın edilməsi isə bizim ön dəstələrimiz tərəfindən keçidlərin, aşırımların tutulması ilə yerinə yetiriləcək. Ön dəstələr taktiki hava desantları ilə qarşılıqlı əlaqədə olmaqla düşmənin himayə qüvvələrini məhv etməli, bununla da əsas qüvvələrin açılmasını və döyüşə girməsini təmin etməlidir.

Korpusun və briqadaların əsas qüvvələri ön dəstələrin arxasınca irəliləməli, istənilən zaman açılmağa və onların səylərini artırmağa hazır vəziyyətdə olmalıdırlar. Bu zaman əsas məsələlərdən biri də odur ki, düşmənin himayə qüvvələrinə imkan verilməsin ki, özünün hazırlanmış müdafiə hüdudlarına geri çəkilsin, geri çəkilmə marşrut və keçidlərini dağıtsın, bununla da bizim qoşunların irəliləməsini ləngitsin və ya ümumiyyətlə dayandırsın.

Korpusun əsas zərbə istiqamətində düşmən müdafiəsinin yarılması iki sahədə yerinə yetirilərsə hücum sahəsinin eni adi şəraitlərdə olduğundan kiçik ola bilər. Hücum sahəsinin eni ərazinin imkanlarından, vəziyyət qiymətləndirilməsinin nəticələrindən, tərəflərin döyüş imkanlarından asılı olacaq.

Hücumun atəş hazırlığı müxtəlif istiqamətlərdə müxtəlif vaxtlarda başlaya bilər. Qoşunların cəmləşmə rayonlarının həmlə həddindən məsafəsi, relyefin xüsusiyyətləri, hədəflərin xarakteri, döyüş tapşırıqlarının xüsusiyyətləri, qoşunların hərəkət qabiliyyəti və digər faktorlar əsasında qərargah əsasandırılmış hesablar aparmalı və atəş hazırlığını planlaşdırmalıdır.

Birinci eşelon briqadalarının qüvvələri düşmənə atəşlə zərər vurulmasının nəticələrindən istifadə edərək, onun üzərinə yollar boyu, dağ silsilələrində və digər keçilə bilən yerlərdə çox sürətlə həmlələr etməlidir. Qüvvələrin öndən hücumu ilə düşmən mövqelərini ötüb keçmələr və dövrələmələr uyğunlaşdırılmalıdır. Hücum qüvvələri düşmənin dayaq məntəqələrini, hakim yüksəklikləri ələ keçirməli və cəsarətlə düşmən müdafiəsinin dərinliyinə girməlidir.

Düşmənin ehtiyat qüvvələrinin darmadağın edilməsi birinci eşelon briqadalarının zərbələri ilə yerinə yetirilməlidir. Düşmənin, yeni gələn ehtiyat qüvvələri və geri çəkilən bölmələr tərəfindən dərinlikdəki müdafiə hüdudlarını tutmaq və əldə saxlamaq cəhdləri aviasiya zərbələri və ön dəstə, yandan keçmə dəstələri və taktiki hava desantlarının qabaqlayıcı fəaliyyətləri ilə pozulmalıdır.

Hücum zamanı, əsasən də vadilərə və dağ yaylalarına giriş zamanı, birinci eşelon briqadaları düşmənin əks həmlələrini və əks zərbələrini dəf etməyə daim hazır olmalıdır.

İkinci eşelonları və ehtiyatları hər ərazidə döyüşə salmaq olmaz, onları dağ silsilələrini dəf edərək vadilərə və düzənlik əraziyə çıxmaqla əsas istiqamətlərdə döyüşə salmağı planlaşdırmaq lazımdır. Əgər düzənlik əraziyə çıxana qədər səylərin artırılması vacib olarsa, onların döyüşə girmələrini əlverişli istiqamətlərdən, birinci eşelon briqadalarının cinahlarından və ya qoşunların döyüş düzülüşləri üzərindən aşmaqla yerinə yetirmək olar. Ərazi şəraitləri imkan verdikdə isə düşmənin cinahlarını yandan keçərək dərinlikdən onun arxasına çıxmaqla ikinci eşelonları və ehtiyatları döyüşə salmaq lazımdır.

Qarabağ müharibəsinin ilk mərhələsinin təcrübəsinə görə, hücuma keçən briqadaların birinci eşelonları hücumu inkişaf etdirərək imkan daxilində dayaq məntəqələrinə qarşı öndən hücum etməkdən qaçmalı, uzana bilən döyüşlərə cəlb olunmamalı, düşmənin planlı surətdə geri çəkilməsinə, irəliləməsinə və ehtiyatların əks həmlə və əks zərbələr üçün açılmasına imkan verməyərək sürətlə düşmən müdafiəsinin dərinliyinə girməlidirlər.

Düşmənin planlı geri çəkilməsi zamanı bölmələr bacardıqca tez düşmən arxasına keçməyə can ataraq qətiyyətli təqibə keçməlidirlər. Təqib zamanı qoşunların əsas fəaliyyət üsulu öndən təqib olmalıdır. Eyni zamanda yandan keçmə dəstələri və taktiki hava desantları da əsas qüvvələrlə mütləq qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərməlidir.

Düşmən, bizim qoşunların hücumunun inkişafını ləngitməyə çalışaraq, əks həmlə və əks zərbələr endirəcək. Buna görə əsasən də manevr imkanları olan vadi və dağ yaylalarında qarşılaşma döyüşləri tez-tez baş verəcək. Amma qarşılaşma döyüşləri bilavasitə dağlarda da baş verə bilər. Qarşılaşma döyüşləri ayrı-ayrı təcrid olunmuş istiqamətlərdə məhdud ərazidə olacaq. Bu döyüşlərə kompleks yanaşma olmalıdır, odur ki, onlara vahid əməliyyat niyyətində baxmaq vacibdir.

Korpusun hücum əməliyyatında düşmənin mühasirəyə alınması ən əsas nəticələrdən biri olmalıdır. Bu zaman qoşunlar əsas istiqamətlərdə qəti hücumlar etməli, taktiki hava desantları və yandan keçmə dəstələri düşmən müdafiəsinin arxasında yerləşən aşırımlar, dağ keçidləri və yol qovşaqları zonalarında tətbiq edilməlidir. Bütün bu fəaliyyətlər düşmən ehtiyatlarının gəlməsini və düşmənin geri çəkilməsini mümkün qədər əngəlləməlidir. Düşmən mühasirəyə alındıqda iki cəbhə yaradılmalıdır: mühasirənin xarici cəbhəsi və daxili cəbhəsi. Mühasirənin xarici cəbhəsi ‒ reyd dəstələrinin və qoşunların istiqamətlər üzrə sürətlə düşmən cinahına və arxasına çıxması hesabına yaradılacaq. Mühasirənin daxili cəbhəsi isə əsas dağ kommunikasiyalarını əhatə edən ayrı-ayrı istiqamətlər üzrə yardılmalıdır.

Düşmən mühasirəyə alındıqdan sonra, onun qruplaşmasını parçalayıb, cinah zərbələri endirməklə hissə-hissə məhv etmək və nəticədə düşməni bütövlükdə darmadağın etmək lazımdır.

Hücumun inkişafı zamanı əsas diqqəti ona yönəltmək vacibdir ki, düşmənin yandan keçmə dəstələrinin və əks həmlə qüvvələrinin mümkün zərbələrindən cinahlarımız qorunsun. Bu məqsədlə cinahlardan, o cümlədən PUA-lar və helikopterlərlə kəşfiyyat aparılmalı, atəş zərbələri planlaşdırılmalı və döyüş vəziyyətinin bütün şəraitləri üçün ehtiyatların fəaliyyətləri nəzərdə tutulmalıdır.

Hücumda ön dəstənin döyüşünün təşkili

Komandir hücuma ümumi qərar qəbul edərkən ön dəstənin tətbiq olunmasını mütləq nəzərdə tutmalıdır. Bununla əsas qüvvələr öz tapşırıqlarını daha az qüvvə və vasitə ilə yerinə yetirəcək, eyni zamanda çox vaxt itkisinə yol verilməyəcək. Ön dəstəni göndərən komandir, onun fəaliyyətini bilavasitə təşkil etməli və ona rəhbərlik etməlidir.

Ön dəstənin tətbiqinə qərar verən komandir, onun yerinə yetirməli olduğu tapşırıqları dəqiq müəyyən etməlidir. Dağlıq ərazidə fəaliyyətlər əsasən istiqamətlər üzrə olduğuna görə, hansı ön dəstənin hansı istiqamətdə fəaliyyət göstərəcəyinə əvvəldən qərar verilməlidir. Düşmənin müdafiə xəttini keçərkən və əsas qüvvələrdən ayrıldıqdan sonra ön dəstənin birinci eşelon bölmələri ilə qarşılıqlı əlaqə sualları dəqiq işənməlidir. Vacib məsələlərdən biri də odur ki, taktiki hava desantı tətbiq edilərsə, ön dəstənin onunla qarşılıqlı əlaqə qaydası müəyyən edilməlidir. Ön dəstənin fəaliyyəti mütləq artilleriya və aviasiya tərəfindən təmin edilməli və bu təminatın qaydaları göstərilməlidir. Ön dəstənin əsas qüvvələrdən ayrılması vacib mərhələlərdən biridir. Bu mərhələni təmin edərkən tüstülərin və yandırıcı maddələrin tətbiq etmə qaydası təyin edilməlidir. Ön dəstə fəaliyyətə başlamazdan əvvəl çıxış vəziyyətini tutmalıdır, komandir isə öz qərarında bu çıxış vəziyyətinin tutulması qaydasını təyin etməlidir. Ön dəstə öz bölmələrimiz üzərindən aşarkən onun irəliləmə qaydaları və istiqamətini də komandir göstərməlidir.

Əgər komandir ön dəstənin tətbiqi üzrə vaxtında qərar verməsə, ön dəstə ilə birinci eşelon bölmələri, eləcə də qonşuların ön dəstələri arasında hərtərəfli və dolğun qarşılıqlı əlaqə yaradılmayacaq, əsas qüvvələrdən ayrı fəaliyyət göstərmək üçün vacib olan maddi vəsaitləri və silahları tam hazırlaya bilməyəcək, şəxsi heyət isə qarşıdakı fəaliyyətlərə tam hazır olmayacaq.

Ön dəstəyə tapşırıq verərkən ona zolaq yox, ancaq fəaliyyət istiqamətləri, müxtəlif dərinlikdə ələ keçirməli olduğu 1, 2 və ya 3 obyekti müəyyən etmək məqsədəuyğundur.

Ön dəstənin fəaliyyətləri təşkil olunarkən hər şeyin komandir tərəfindən yerinə yetirilməsi mümkün deyil. Burada ön dəstənin fəaliyyətinin təşkil edilməsi və onun hazırlanması üzrə qərargahın da çox vacib rolu var.

Komandirin ön dəstənin tətbiqinə dair dolğun və dəqiq qərar verməsi üçün qərargah lazım olan bütün məlumatları vaxtında toplamalıdır.

Qərargah zabitləri vaxtında ön dəstənin təşkili üzrə sərəncamları işləyib hazırlamalı və onun fəaliyyətini hərtərəfli planlaşdırmalıdırlar.

Səməndər Məmmədov

Hərbi And.- 2020.- 4 dekabr- S. 23.