Dünya şöhrətli geoloq və bacarıqlı elm
təşkilatçısı – akademik
Mirəli Qaşqay
Akademik Mirəli
Qaşqay ölkəmizdə
mineralogiya-geokimya və
petrologiya-metollogeniya elmi
məktəblərinin əsasını
qoyanlardan biri olub. Alim Azərbaycanın bir çox bölgələrində geniş
geoloji tədqiqat işləri aparıb, filiz və qeyri-filiz
faydalı qazıntı
yataqlarının geologiyasını
və mineralogiyasını
hərtərəfli öyrənib.
Onun bir çox əsərləri, o cümlədən
“Dünya alunit yataqlarının tədqiqi”
ikicildlik əsəri ölkə geoloq-mineroloqlarının
masaüstü kitabına
çevrilib.
Yanvarın
7-si dünya şöhrətli
geoloq, geologiya-mineralogiya
elmləri doktoru, Əməkdar elm xadimi, akademik Mirəli Qaşqayın doğum günüdür. O, 1907-ci ildə Gəncə şəhərində anadan
olub. 1912-ci ildə Gəncə gimnaziyasında
oxuyub, 1924-cü ildə
Azərbaycan Politexnik İnstitutunun (indiki Azərbaycan Texniki Universiteti) geoloji-kəşfiyyat
fakültəsinə qəbul
olub, 1930-cu ildə Zəylik alunit yatağının geoloji-kəşfiyyat
işlərinə rəhbərlik
edib, 1930-1935-ci illərdə
SSRİ Elmlər Akademiyasının
(EA) Petroqrafiya İnstitutunun
(Sankt-Peterburq) aspiranturasında
təhsil alıb. Moskva şəhərində SSRİ Elmlər
Akademiyası Geologiya Elmləri İnstitutunun ixtisas komissiyasının iclasında “İstisu
mineral bulaqlarının geoloji-petroqrafik
və geokimyəvi səciyyəsi” mövzusunda
namizədlik dissertasiyası
müdafiə edib.
Akademik Mirəli
Qaşqay filiz əmələgəlmə proseslərinin
bir sıra fundamental problemlərini həll edib. O, nəinki görkəmli
alim, həm də bacarıqlı elm təşkilatçısı idi.
Mirəli Qaşqay 1938-ci ildə
Geologiya İnstitutunun
təsisçilərindən biri olub. Onun təşəbbüsü və
köməyi ilə Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki Bakı Dövlət Universiteti) geoloji-coğrafiya
fakültəsi, petroqrafiya,
mineralogiya və kristalloqrafiya kafedrası, geologiya və faydalı qazıntılar
muzeyi yaradılıb.
Uzun illər ərzində o, Geologiya İnstitutunda filiz yataqlarının geokimyası və mineralokimyası şöbəsinə
rəhbərlik edib və böyük bir məktəb yaradıb.
Mirəli Qaşqay 1942-ci ildə “Azərbaycanın əsas və ultrahəssas süxurları sahəsində
mineraloji-petroqrafik tədqiqatlar”
mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə
edib. O, 1945-ci ildə Azərbaycan
Elmlər Akademiyasının
(EA) həqiqi üzvü
və birinci akademik-katibi vəzifəsinə
seçilib, 1946-cı ildə
Azərbaycan Dövlət
Universitetinin professoru olub.
Görkəmli alim Britaniya, İrlandiya və ABŞ mineralogiya cəmiyyətlərinin
həqiqi üzvü seçilib. O, 1967-ci ildə
sovet nümayəndə
heyətinin tərkibində
Paquoş Sülh Konfransının işində
iştirak edib. Onun “Yeraltı sərvətlərin
vəhşicəsinə istismarı
haqqında” və “Ərəb şərqi və onun təbii
sərvətləri” mövzularında
çıxışları o dövrün tərəqqipərvər
dairələrində böyük
marağa səbəb
olub.
Mirəli Qaşqayın Yer elmləri sahəsindəki
xidmətləri xaricdə
geniş qeyd edilib. Onun elmi əsərləri
İngiltərə, İspaniya,
Bolqarıstan, ABŞ, Yaponiya,
Kanada və başqa ölkələrdə
çap olunub, adı görkəmli alim kimi bir
çox ölkələrin
ensiklopediya və məlumat kitablarına
(“Kim kimdir” – Avstriya,
“Kim kimdir” – ABŞ, Çikaqo)
daxil edilib.
Alim Azərbaycanın hidrokimyəvi
rayonlaşdırılmasının əsas prinsiplərini işləyib hazırlayıb
və respublikanın bütün ərazisi üzrə beş
min metrədək dərinlik
istiliyinin yayılma qanunauyğunluqlarını əks
etdirən orijinal “Azərbaycanın geotermik xəritəsi”ni tərtib
edib. Onun “Zəylik yatağında alunitləşmə və
kaolinləşmə”, “Azərbaycanın
əsas və ultrahəssas süxurları”,
“Azərbaycanın mineral qaynaqları”,
“Tərtər çayının
yuxarı axarının
geologiyası”, “Şuşa
rayonunun geoloji-petroqrafik
xarakteristikası, mineral qaynaqları
və faydalı qazıntıları”, “Listve-nitlər,
onların genezisi və təsnifatı” və başqa fundamental əsərləri keçmiş
SSRİ-də və bir çox xarici ölkələrdə
yaxşı məlum idi. Alim yeddicildlik “Azərbaycan
geologiyası” nəşrinin
tərtibatçılarından biri olub.
Akademik Mirəli
Qaşqayın rəhbərliyi
altında geologiya elminin müxtəlif istiqamətləri üzrə
60 namizədlik və
10-dan çox doktorluq
dissertasiyası müdafiə
edilib. Mirəli Qaşqay keçmiş
Sovet İttifaqında
Ümumittifaq Mineralogiya
Cəmiyyətinin fəxri
və həqiqi, Lvov Geologiya Cəmiyyətinin,
SSRİ Elmlər Akademiyası
Yer Elmləri Bölməsinin nəzdindəki
Petroqrafiya Komitəsinin
üzvü seçilib.
O, “Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası” baş redaksiyasının, Terminologiya
Komitəsinin, “Sovet geologiyası” və “Azərbaycan SSR EA-nın Xəbərləri” (Yer elmləri seriyası) jurnallarının redaksiya
heyətinin üzvü
olub.
Görkəmli alim iki dəfə
(1945-1962-ci, 1967-1974-cü illərdə) Azərbaycan EA-nın akademik-katibi seçilib.
Tanınmış geoloq Mirəli
Qaşqay 1977-ci il aprelin 23-də Bakı şəhərində
vəfat edib, Fəxri xiyabanda
dəfn olunub.
Hərbi
And.- 2020.- 10 yanvar.- S.20.