"Kapitan israrla "Mənim komanda məntəqəmə
atəş açın..." dedi..."
Kim nə deyir-desin, qəhrəmanlıq dastanlarımızda xarakteri qəhrəmanlaşdırma qüdrəti var...
Uşaqlıqda qəhrəmanlıq dastanlarını da
həvəslə oxumuşuq. Qəhrəmanları
sevmişik. Səmimiyyətlə etiraf edək
ki, könlümüzdən o qəhrəmanlara oxşamaq da
keçib. O dastanları bizdən on illər əvvəl
oxuyanların, eşidənlərin bəzilərinin
özünün də qəhrəmanlaşdığı
haqqında eşitmişik, oxumuşuq...
Müharibə
talelərə susayır...
Müharibə
mərmi, güllə səsləridi, fəryaddı, nalədi...
Müharibə
evlər dağıdır, ocaqlar söndürür, kəndləri,
şəhərləri xarabalığa çevirir...
Böyük Vətən müharibəsindən, qəhrəmanlıqlardan,
qəhrəmanlardan atam-anam da danışardı, müəllimlərim
də. İsmayıl Sayılov ad-soyadı yaddaşıma
belə hopmuşdu. Sonralar onun haqqında
yazılanları da maraqla, sevgilərlə (qınayanım
olmasa deyərdim ki, belə maraqda həm də zəngilanlılıq
amili də olub) oxudum. Şair kimi sevdiyim
İsmayıl Sayılovu həm də qəhrəman kimi
sevdim. Tələbəlik illərində
Mehdi Hüseynin "Dörd yüz on altı" əsərini
də oxumuşdum. Orda bir məqam məni
qürurlandırmışdı - həm qəhrəmana
görə qürurlanmışdım, həm də bu qəhrəmanlığı
olduqca gözəl bədii biçimdə verən
yazıçıya görə: "Ukraynalı serjant Babenko
İsmayıl Sayılov haqqında şüar
yaratmışdır: "Əgər siz İsmayıl
Sayılovu görmək istəyirsinizsə, ön cəbhəyə
gedin". "İsmayıl Sayılov bizimlədirsə,
qələbə də bizimlədir" deyən əsgərlərin
həmyerlimizə, azərbaycanlı zabitə sevgisi mənim də
könlümü telləndirirdi, mənim də ürəyimi
dağa döndərirdi. Aradan illər keçəndən
sonra döyüşçülərin "zampalit"
Sayılova, "əsgər atası" kimi tanınan kapitan
İsmayıl Sayılova sevgisinin başlıca mahiyyətini əhatəli
şəkildə dərk etdim: Vətənə sevgi,
döyüşçüyə sevgi, hərbi rütbəyə
sevgi, özünəhörmət əsasında
qarşıdakına sevgi... Bu amillər 2020-ci ilin
sentyabrın 27-də başlayan Vətən müharibəsində
də qələbə tezisi kimi yaşanıldı, Zəfərdən
sonra bu səviyyədə də xatırlanmaqdadır...
Zəngilanın Bartaz kəndində anadan olmuşdu
İsmayıl Məşədi Cəbrayıl oğlu. 1901-ci ildə.
Gecə kursunda təhsil almışdı; əməyə,
zəhmətə alışa-alışa oxumaq, həm də
yaxşı oxumaq - ata tövsiyəsi də beləydi,
özünün istəyi də. Sonra
ümumtəhsil məktəbi. Sonra partiyanın
yoluyla getmək. O dövrün ideoloji şüarları
oxuduğu məktəblərin də, o məktəblərin
müəllimlərinin də az qala
salavatına çevrilmiş
şüarlarındanıydı. İstəsən də, istəməsən
də dövran şahlıq edirdi...
Oxudu İsmayıl. Təkcə bu şüara görə
deyil, həm də öz düşüncələrinin,
dünyaduyumunun tələbiylə oxudu. O da komsomol
sıralarına, sonra - 1927-ci ildə partiya sıralarına
daxil oldu. O illərdə savadlıların həm də siyasi
fəallığı diqqəti çəkirdi (Sovet hökuməti
bu baxımdan arı misallı hökumət idi). Cəbrayıl rayon partiya komitəsinin göndərişi
ilə Gəncədə partiya məktəbində təhsil
aldı, dövrün siyasi baxımdan püxtələşmiş
(və etibarlı!) kadrı oldu. Cəbrayıl
rayon partiya komitəsində şöbə müdiri və Zəngilan
rayon torpaq şöbəsində müdir vəzifəsində
işlədi.
1934-cü ildə Bakı Ali Partiya Məktəbini
bitirdikdən sonra Ağcabədi rayon partiya Komitəsində
şöbə müdiri vəzifəsinə göndərildi.
1936-1941-ci illərdə rəhbər partiya və
dövlət işlərində fəaliyyətini
Naxçıvan MSSR-də davam etdirdi. 1936-1938-ci illərdə
Culfa Payon Partiya Komitəsində şöbə müdiri,
Naxçıvan MSSR üzrə Tədarük Müvəkkilliyinin
müdiri işlədi. 1938-ci ilin avqust ayında
Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Soveti yanında İncəsənət
işləri idarəsinin rəisi vəzifəsinə irəli
çəkildi..
Müharibə
başladı...
Vətəndaş İsmayıl Sayılovun, partiya
orqanlarının işçisi İsmayıl Sayılovun,
şair İsmayıl Sayılovun ürəyi onu
döyüşlərə çəkirdi. Şair kəlamını
şairlər daha tez eşidir, daha həssaslıqla eşidir.
Dostu Səməd Vurğunun
Bilsin ana
torpaq, eşitsin Vətən,
Müsəlləh
əsgərəm mən də bu gündən, -
poetik
monoloqu rəhbər partiya işçisi və istedadlı
şair İsmayıl Sayılovun da ürəyinin
döyüntülərinə qarışdı.
Döyüşlərə getdi İsmayıl Sayılov
40 yaşında.
1941-ci il dekabrın 30-u. Kerç yarımadasına
hücum əməliyyatında iştirak etmək
üçün suları buz bağlamış Azov dənizinin
üstüylə döyüşə qoşulurdu batalyon...
1942-ci ilin yanvarın 2-də Kerç şəhərindən
Feodosi istiqamətində irəlilədilər. Ayın
sonlarına kimi Rusok Çuqul kəndində yeraltı
karxanalarda müdafiə mövqeyi qurdular. Sonra Semqolodus. Sonra Marqut kəndi. Batalyon ön
xətdəki qoşun hissələrimizi ərzaqla təmin edəcəkdi.
Kapitan İsmayıl Sayılov həm batalyonun
komandiri, həm də komissarı idi.
Digər
hərbi hissələrlə koordinasiya şəklində may
ayının 14-nə kimi döyüşə-döyüşə
Kerç şəhərinə çatdılar.
Komandanlığın əmri ilə təpəliklərdə
müdafiə mövqeyi tutdular...
Kapitan İsmayıl Sayılov müxtəlif
döyüşlərdə iştirak etdi. Özü də
döyüşdü, sözü də; əsgərlər
onun tarixə söykənən söhbətlərini maraqla
dinləyir, şeirlərini döyüş əzminə, qələbə
ruhuna üzərrik bilirdi...
Kapitan İsmayıl Sayılov Tbilisi şəhərində
siyası işçilər hazırlayan qısa müddətli
kursu müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra
1943-cü ilin mart ayında 416-cı atıcı diviziyanın
1368-ci alayının sərəncamına göndərildi. Birinci batalyon
komandirinin siyasi işlər üzrə komandir müavini təyin
olundu. Döyüşlərdə göstərdiyi
igidliyi və qəhrəmanlığı ilə adını
əbədi olaraq tarixə yazdı.
Ruh həmişə sıradadı, yəni
döyüşə hazırdı. Kapitan İsmayıl
Sayılov döyüşürdü,
döyüşçüləri döyüşə
ruhlandırırdı. Təkcə
söhbətləri, siyasi hazırlığıyla deyil, həm
də ruhu tərpədən şeirləri ilə. Cəbhədə
cəbhədən uzaqlarda qalanlara ünvanladığı
"Cəbhə səni gözləyir" şeirlər
kitabı da, bu şeirlərin niyə
yazıldığının, harda
yazıldığının poetik, bədii təqdimi olan
şeirlər kitabı şairin ürəyinin döyüntüləriydi,
ruhunun Vətənə poetik, bədii hesabatıydı...
1368-ci alay avqustun 18-də səhər tezdən
hücuma keçdi. Bir saatlıq top atəşindən sonra alay Taqanroqun şimal-şərqində Matveyev
Kurqan rayonunda Mius çayını keçərək Saur qəbiri
adı ilə məşhur olan təpəyə doğru irəlilədi....
Alayın birinci batalyonun
döyüşçüləri Nosovka kəndi üzərinə
hücuma keçdi və axşam saat 5-də həmin kəndi
düşməndən azad etdi. Bu
döyüşdə polkun şəxsi heyəti, xüsusilə
birinci batalyon və onun siyasi rəhbəri İsmayıl
Sayılov xüsusilə fərqləndi.
Kapitan İsmayıl Sayılov igid zabit olub,
qayğıkeş zabit olub, duyumlu zabit olub. Ona görə
də belə bir insan haqqında deyilənləri tarixlə kəlmələşmə
bilirik. Tarix kapitan İsmayıl Sayılov
haqqında daha nə deyir? Belə
yaşayırdı, belə yazıb-yaradırdı, belə
döyüşürdü. Qəhrəman
olmaq üçün döyüşmürdü, qəhrəmanlıqla
döyüşürdü. Qəhrəmanlıqla
da həlak oldu. 1943-cü ilin oktyabr
ayının 14-də Melitopol şəhərinin azad edilməsində
onların batalyonu da iştirak edəcəkdi. Birinci batalyon 155, 8 şərti adlı təpəni
almalıydı. Alay komandirinin siyasi hissə
üzrə müavini, mayor Mirəli Əliyev kapitan
İsmayıl Sayılova batalyonda qalmağı
tapşırır. İsmayıl bu
tapşırığa əməl etmək istəmir,
batalyonun qərargahında qalmağı müavini
Ağamoğlan Rzayevə həvalə edib döyüşə
hazırlaşır. Böyük
döyüş əməliyyatı səhər saat 5-də
başlayır.
Kapitan İsmayıl Sayılov döyüşdə
öldürülmüş rota komandirinin də vəzifələrini
yerinə yetirir.
Döyüş şəraiti gərginləşdiyi
anlarda öyrənirlər ki, almanlar Sovet
döyüşçülərinin paltarında batalyonun
cinahlarında cəmləşib. Bu o demək idi ki,
batalyon mühasirədədir. Kapitan İsmayıl
Sayılov ciddi şəkildə xahiş edirdi ki, onların
olduğu yerə toplardan atəş açılsın; o da
kapitan Qastello kimi xahiş edirdi ki, düşmənlərin məhv
edilməsi üçün yeganə çarə kimi
onların üzərinə top atəşləri
açılsın.
"...Mayor
həyəcanlı halda trubkanı kənara
atdı. Onu podpolkovnik götürdü.
Trubkada Sayılovun olduqca zəif, lakin aydın səsi
eşidildi: - Sizdən xahiş edirəm, mənim, mənim
komanda məntəqəmə atəş açın. Almanlar lap yaxındadır. Mühasirəyə
düşmüşük. Xahiş edirəm
tələsin. Əgər bizdən bir nəfər
öləcəksə, onlardan azı 40 nəfər öləcəkdir.
Hamımızı atəşə tutun. Rota onsuz da mühasirədən çıxa bilməyəcəkdir.
Rica edirəm, rica edirəm atəş açın"...
Toplardan
şiddətli atəşlər açıldı...
Kapitan İsmayıl Sayılov mərdliklə, qəhrəmanlıqla
həlak oldu.
Ölümündən sonra "Birinci dərəcəli Vətən
müharibəsi" ordeni ilə təltif edildi...
Şair-döyüşçü (o,
döyüşçü olmamışdan əvvəl
şair idi) İsmayıl Sayılov həmişə ehtiramla
xatırlanacaq.
Ermənilik Zəngilanda da həyatın
gedişatını dəyişdi. 1993-cü ilin oktyabrın son
günündə ruhu sarsılmışdı igid zabitin,
2020-ci ilin oktyabrında isə ruhunun
qırışığı açıldı - Zəngilanı,
Bartazı işğaldan azad edildi...
Sağ
olsaydı yazardı ki:
İlin-günün
bu vaxtı
Açıldı yazım mənim.
Qələbəyə
kökləndi
Sədəfli sazım mənim.
Azərbaycan
əsgəri,
Sizin əllərinizlə
İşğal
məngənəsindən
Çıxdı Bartazım mənim!..
Vətən müharibəsində
şanlı Zəfərimiz İsmayıl Sayılovun da
narahat, gileyli ruhunu sevindirdi. İndi ölməz və unudulmaz
qəhrəman, istedadlı şair İsmayıl Sayılovun
ruhu doğma torpağı Zəngilanın, dünyaya göz
açdığı Bartazın göylərində
dolaşır. Tezliklə Böyük Qayıdış
Zəngilanı da əhatələyəcək, o torpaqlarda da
quruculuq işləri vüsət alacaq. Biz onda
şair-döyüşçü, ictimai və partiya xadimi
İsmayıl Sayılovun ruhuna da
gözaydınlığı verəcəyik.
Bayram
MƏMMƏDOV
Ehtiyatda
olan polkovnik-leytenant, Əməkdar müəllim
Hərbi And.- 2021.- 23 aprel.- S.8-9.