Qarın qanatdığı yaddaş,
qırx doqquzuncu zərbə, qətl edilən sevgi
Bəşər tarixinin ən qanlı faciələrindən
olan Xocalı soyqırımından 29 il ötür. Lent.az
“Əsir düşərgəsi” layihəsindən Xocalı
soyqırımına həsr olunmuş hekayələrdən
birini təqdim edir.
***
Dönüb geri baxdı. Evləri
yanırdı.
Bayaqdan anlamadığı bir təlaş
içində ata anasına qısılıb camaatla
ayaqlaşmağa çalışan 6 yaşlı Siracın
hönkürtüsü Yaşarı ildırım kimi vurdu:
- Evimiz yanır, evimiz yanır!
Üzü meşəyə baxan ikimərtəbəli
evi bürümüş alovu canında hiss etdi.
Evi təzəcə tikib tamamlamışdı,
hələ heç çəkdiyi əziyyətin
yorğunluğu canından çıxmamışdı. Səidə
hələ bu evi ürəyi istədiyi kimi bəzəyə
bilməmişdi.
Əgər hər tərəfdən
şaqqıldayan silah səsləri olmasaydı, Yaşar indicə
Siraca qoşulub hönkürəcəkdi...
Qabarlı əlləri ilə Siracı sinəsinə
sıxdı:
- Atan sənə bundan da böyük, bundan da qəşəng
ev tikəcək!
- Evimiz yanır, evimiz...
- Bizim yenə evimiz olacaq, bala...
Yaşar ölümlə üz-üzə
dayandığı bir vaxtda bu sözlərlə Siracı
ovutmalı idi. O, yaxşı bilirdi ki, evi olmayan
uşağın keçmişi yoxdur, bu günü
qaranlıq, gələcəyi zülmətdir...
Elə buna görə də oğlu dünyaya
gələn kimi ata yurdunun yaxınlığında ev tikməyə
başlamışdı. Yaşar evin böyüyü idi,
dörd qardaşı, iki bacısı var idi.
Ata-anası hər dəfə “hara tələsirsən”
soruşanda Yaşar cavab verməyə sıxılır, təklikdə
isə Səidəyə deyirdi: “İstəyirəm oğlum
öz evində böyüsün. Bir kişi üçün
bu, çox vacibdir. Həm də qardaşlarım bir azdan ailə
quracaqlar...”
İndi həmin sözlər Yaşarın
qulağında Siracın hönkürtüsü ilə bərabər
cingildəyirdi...
...Evin divarları qalxırdı. Yaşar
axşamlar işdən gələn kimi ustalara qoşulub
daş daşıyır, palçıq qatır, taxta
yonurdu...
Sirac qışqırırdı: “Evimiz
yanır, evimiz!”
Səidə hər ikisinin çiynindən
yapışıb silkələdi:
- Gedək, aralı düşərik... Evi sən
tikmişdin, Yaşar. Bu müsibətdən sağ
çıxsaq, yenə tikəcəksən...
- Hə, ağlama, oğlum, bizim yenə evimiz
olacaq. Atan yenə sənə ev tikəcək...
Qara bata-bata, üzüyuxarı qalxdılar.
Ətrafda hamı bir-birinə qarışıb
qışqırırdı. Xocalılılar ermənilərin
qəfil hücumundan qaçıb, Kətik meşəsinə
üz tutmuşdular. Hamı gecə ilə evindən
hövlnak çıxıb qaçmışdı. İndi
od tutub yanan evləri geriyə yollarının, meşədən
atılan güllələr isə qarşıda gedəcək
yerlərinin olmamasından xəbər verirdi. Erməni hərbi
birləşmələri ilə Rusiyanın 366-cı
motoatıcı alayı Xocalını zirehli texnika ilə atəşə
tutmuşdular. Aeroporta od vurmuşdular, şəhər
başdan-ayağa yanırdı. Camaat alovun içindən
çıxıb, tankların üstünə
qaçırdı. İnsanların yarısı Kətik
meşəsinə, yarısı isə Qarqar
çayının sahili boyunca qaçırdı...
Yaşar atasını kürəyinə
alıb, Qarqar çayını keçirtdi. Yola davam edəndə
Şahmalı kişi getməyəcəyini dedi:
- Namiqsiz
bir addım da atmaram!
- Namiq gəlib
bizə qoşulacaq, gedək... – Faiq atasını yola gətirməyə
çalışdı.
- Yox,
getmirəm!
Şahmalı
kişi 50 ilə yaxın idi ki, Xocalıda
müəllimlik edirdi. Beş oğlunun ikisi
Moskvada, ikisi isə Xocalıda yaşayırdı.
Müharibə başlayandan evin sonbeşiyi, Gəncə
Texnologiya Universitetinin II kurs tələbəsi Faiq də ali təhsilini yarımçıq qoyub,
Xocalıya qayıtmışdı. İndi hər
üçü - Yaşar da, Namiq də, Faiq də növbə
ilə postlarda dayanırdı. Ermənilər
şəhərə hücum edəndə Yaşar evə gəlib
ailəsini çıxarmışdı, Namiq isə başqa
postda idi. Ondan xəbər
çıxmamışdı.
Namiq yeni evlənmişdi. Yaxınlarda ata
olacaqdı. Hər ehtimala qarşı həyat
yoldaşını Xocalıdan çıxarmışdı.
Təranə hamiləliyinin son aylarını Ağcabədidə
yaşayırdı...
Soyuq gecədə Qarqar çayının buz
kimi suyunda islanıb, qarlı meşəyə qaçan
adamların içində qızları Zemfira ilə Kəmaləyə
də rast gəldilər. Zemfira əri Sabir və üç
uşağı ilə, yeni ailə quran Kəmalə isə həyat
yoldaşı Namiqlə gəlib Şahmalıgilə
qoşuldular. Bütün ailə Namiqi gözləyir,
adamlardan onu soruşurdu.
Qarqarın soyuq suyunda islandıqları
üçün titrəyirdilər. Yola davam etmək lazım
idi. Qərara gəldilər ki, hamı birlikdə getməsin.
Dəstələrə ayrılıb, hərə
bir istiqamətə üz tutsun, qarşıda birləşsinlər.
Ölümün üstünə
qaçdıqlarını bilirdilər. Bu gecədən
qurtuluş yox idi. Bəlkə də, böyük ailənin
üzvləri bir-birlərinin ölümünü görməmək
üçün bu qərarı vermişdi...
Yaşar ailəsi ilə 70 nəfərlik bir dəstədə
idi. Qardaşı Faiqlə qayınatası Cəmil də
onlarla idi. Meşə ilə
üzüyuxarı irəliləyirdilər. Xeyli qalxmışdılar ki, atəş
açıldı. Yıxılıb
üzüaşağı yuvarlandılar...
Yaşar ətrafında sinif yoldaşı Xuramanı
gördü.
Xuraman iki övladını
qucaqlamışdı, qardaşı Rövşən də
yanında idi. Yaşar isə tək idi.
Ətrafda ailəsindən heç kim yox
idi. Dəstədən xeyli adam
yaralanmış, neçəsi də həlak olmuşdu. Ermənilər dayanmadan atırdılar deyə,
Yaşar başını qaldırıb ətrafa baxa bilmirdi.
Əlindən yalnız o gəlirdi ki, kol-kosun
arasında gizlənib, atəşin kəsməsini gözləsin.
Bir az sonra atəş səsi kəsildi. Yaşar gizləndiyi yerdən çıxıb,
üzü yuxarı qalxaraq, meşəyə səpələnən
insanların arasında ailə üzvlərini axtardı.
Nə Səidə, nə Sirac, nə də Faiq adamların
arasında yox idi. Var gücü ilə
çağırdı:
- Faiq! Səidə!
Sirac! Harada...
Atəş səsi Yaşarın səsini kəsdi. Arxası
üstə yıxılıb, üzüaşağı
yuvarlandı. Əlini atıb bir şeydən
yapışmaq istəyir, amma hər dəfə də əli
boşa keçir, çətinliklə qalxdığı
yolu sürətlə aşağı enirdi. Beləcə, adamlardan xeyli aralı düşdü.
Ətraf yenə də yaralı və meyitlərlə
dolu idi. Ölənlərin biri də yad
deyildi. Tanış, qohum, qonşu, sinif yoldaşı…
Atəş səsi kəsilən kimi Yaşar yenidən
yuxarı qalxdı. Yeganə övladının heç
olmasa meyitini tapıb, özü ilə aparmalı idi. Başqa uşaqların meyitlərini də
çevirib üzünə baxırdı. Siracı hətta böyüklərin də
arasında axtarırdı. O isə yox idi...
Yaşar
lap uzaqdan meyitlərin arasında dolaşıb, onların
içində doğmalarını axtaran bir qadın
gördü. Bu, Səidə idi.
Qarşılaşanda hər ikisinin bir-birinə verdiyi sual eyni
oldu:
- Sirac
hanı?!
Səidə tamam əldən düşmüş,
paltarları kol-kosa ilişib cırılmışdı. Qarın
içində ayaqyalın titrəyirdi.
Yaşar paltosunu çıxardıb, əynindəki
jileti cırdı. Donmuş əlləri ilə çətinliklə
ikiyə böldüyü yun jiletini Səidənin
ayaqlarına doladı. O qədər də etibarlı
“ayaqqabı” alınmamışdı, amma meşədən
çıxmağa, bəlkə də, kömək edərdi.
Bir-birini tapandan sonra bir neçə dəqiqə
əvvəl olduğu kimi, “bu, axırımızdır” deyə
düşünmürdülər. İndi
onlar bir-birindən güc alıb, qarın içində
addımlayır, Siracı axtarırdılar. Əmin idilər ki, Sirac yaşayır. Onlar əvvəlcə
Siracı tapacaq, sonra bu lənətlənmiş gecədən
xilas olub, özlərinə ev tikəcəkdilər.
Axı Yaşar Siraca söz vermişdi...
İkisi də bir təpənin ətəyində oturub,
donmamaq üçün ayaqlarını dayanmadan yerə
döyürdülər. Dan yeri sökülürdü. Ətrafdan atəş səsləri, insan
çığırtıları, ah-nalə eşidilirdi.
Səidə əminliklə deyirdi:
- Birinci dəfə
bizə atəş açanda Sirac əmisinin qucağında
idi, yəqin, onunla bir yerdədir.
Yaşar
təsdiqləyirdi:
- Hə,
Faiq Siracı bir dəqiqə də gözündən kənara
qoymaz. İndi onun yanındadır...
Hava işıqlaşanda qarın üstündə xeyli
qan ləkəsi var idi. Ayaq izlərindən bilinirdi ki,
üzüaşağı gedənlər olub. Yaşarla Səidə üzüaşağı
qayıtdı. Xocalılardan üç nəfər
də onlarla idi. Bir az gedəndən
sonra bir təpənin arxasından iki nəfər
göründü. Adamlar əvvəlcə gizləndilər,
sonra isə çağırdlar:
- Bu tərəfə
gəlin, Ağdama yol buradan gedir…
Yaşar
şübhələndi:
- Bu
adamlar bizimkilər deyil. Səslərindən hiss eləyirəm.
Qorxub qaçan adam səsinə
oxşamır. Getməyək, ermənilərdir!
Kamil isə
etiraz etdi:
- Erməninin
nəyinə lazımdı bizə yol göstərsin? Erməni olsaydı, hərəmizə bir güllə
vurub öldürərdi. Daha bizi niyə
çağırsın?! Görmürsən nə qədər
adamı öldürüblər...
Belə vəziyyətlərdə insan nicat
tapacağına bütün varlığı ilə inanmaq
istəyir. İnanmaq istəyir ki, xilas olmaq mümkündür.
İnanmaq istəyir ki, çıxış yolu lap
yaxınlıqdadır…
Kamilə
inanıb, bir az irəliləmişdilər
ki, erməni hərbçiləri hər tərəfdən
üstlərinə gəldi. Yenə qaçmağa
başladılar, yenə pərən-pərən
düşdülər…
Amma nə qədər qaçdılarsa da, xeyri
olmadı.
Meşə ağ paltarlı desant dəstəsi
ilə dolmuşdu. Yaşarı da onlar tutdu… Yaşar
çırpınıb, ətrafda Səidəni
axtarırdı ki, başına kisə keçirtdilər:
-
Düşün qabağımıza! Kim qaçmağa cəhd
etsə, yerindəcə güllələnəcək!
***
Ana ürəyi heç vaxt yanılmaz. Üzüaşağı
yuvarlananda Sirac doğrudan da Faiqin qucağında idi. Faiq aşağı yuvarlananda Siracı
qucağında bərk-bərk tutmuş, əlindən
çıxmağa, yaralanmağa qoymamışdı. Səidənin atası Cəmil də onlarla idi.
Üçü birlikdə meşədən
çıxmağa yol axtarırdılar. Evdən
çıxanda Sirac ayaqqabısını da geyinməyə
macal tapmamışdı. Buna görə də
Faiq onu qucağından yerə qoymurdu. Əmisinin
boynundan bərk-bərk yapışan Siracın gözü hər
yerdə atasını axtarırdı…
Ətraf üst-başı, üz-gözü qan
içində olan insanlarla dolu idi. Sirac ilk dəfə idi
ki, insan ölümü görürdü. Meyitlər uşağa çox qorxulu
görünürdü. Gözləri
böyümüşdü. Faiq onu
qucaqlayıb, tez-tez “qorxma, əmi qurban” deyirdi.
Vüsalə Məmmədova
Hərbi And.- 2021.- 27 avqust.- S.11