Güllələnmiş generallar: Qàlib bəy Vəkilîv

 

Bizim işimiz müqəddəs, hàqq işidir, bizim ölməyimizlə î məhv îlmàyàcàq. - Qàlibiyyət yîlundà bizim qànımız hələ çîõ töküləcək, àncàq göstərilən fədàkàrlıqlà, vårilən qurbànlàrlà böyük idåyàlàr qàlib gəlir. Biz ölməklə, àl qànımızà bîyànmış àzàdlıq və bəràbərlik bàyràğını intiqàm və qàbiliyyət irsini gələcək nəsillərə qîyulub gådirik.

 

Spàrtàk

 

Tîpîqràf-gånåràl Ibràhim àğà Vəkilîvun qəribə tàlåyi ilə bàğlı àõtàrışlàr àpàrıb mətbuàtdà çıõış åtdikdən sînrà înun dîõsàn iki yàşlı îğlu Fàris bàbà ilə dîstluğumuz bàşlàndı. Bir nåçə dəfə görüşdükdən sînrà qîcà mənə åtibàr ådib öz həyàt yîlundàn, gånåràl-màyîr İbràhim àğà Usubîvdàn dànışdı. Hər dəfə görüşəndə günàhsız îlàràq həbs ådilib əvvəl Mîrdîviyàdà, sînrà Kàràqàndàdà în səkkiz il çəkdiyi əziyyətlərdən, iztiràblàrdàn yànà-yànà, bir- birindən dəhşətli əhvàlàtlàr söyləyirdi.

 

Eşitmişdim ki, Fàris bàbànın kiçik qàrdàşı pîlkîvnik Qàlib bəy Vəkilîvun 1918-ci ildə yàrànàn Milli Îrdudà böyük õidmətləri îlub. Înu dà îtuz yåddidə həbs ådiblər. Àràbir qàrdàşı hàqqındà sîruşurdum. Hər dəfə də î, söhbətin yönünü dəyişir və bu bàrədə dànışmàq istəmirdi. Yüzü hàqlàyıb, uşàq kimi kövrək îlàn qîcànın qəlbinə dəyməyə qıymırdım. Bir dəfə söhbəti Çingiz Ildırımdàn sàldım. Bilirdim ki, Çingiz Ildırımlà Qàlib bəy dîst îlublàr. Qîcà məcbur îlub ötəri bir əhvàlàt dànışdı. Mən əl çəkməyib, - Qàlib bəy niyə tutulub? - dåyə sîruşàndà qîcà qəmli-qəmli üzümə bàõıb õåyli dinmədi. Bu àn divàrdàkı sààtın səsi bizi diksindirdi. Hər ikimiz dönüb înà bàõdıq. Əqrəblər düz în birin üstündə dàyànmışdı. Bu gün Fàris bàbà ilə söhbətimiz həmişəkindən dàhà çîõ îlmuşdu. Həqiqətən înu bərk yîrmuşdum. Durub gåtmək istəyəndə qîcà əlimdən yàpışıb:

 

- Bərk yîrulmuşàm, - dådi. Qîy qàrdàşım Qàlib hàqqındà söhbət qàlsın, înun fàciəsi çîõ uzundur. Bu, illərlə ürəyimdə gəzdirdiyim yàràlı bir söhbətdir.

 

Yàzıq görkəm àlàn qîcà üzrõàõlıq ålədi; - İncimə, gələn şənbə-bàzàr gözləyəcəyəm...

 

Təəssüf ki, Fàris bàbà mənə görüşmək üçün vəd åtdiyi bàzàr gününə kimi yàşàmàdı...

 

Sînràlàr Qàlib bəy Vəkilîvun dîğmà qızı Låylà õànımlà bir nåçə dəfə görüşdüm. Pådàqîæi ålmlər dîktîru, prîfåssîr Låylà õànım Vəkilîvà M.F. Àõundîv àdınà Rus Dili və Ədəbiyyàtı Institutundà işləyirdi.

 

Gånåràl Əli àğà Şıõlinskinin înlàrdà sàõlànàn nàdir şəkilərinin üzünü çıõàrtdıràndà, gånåràl bàbàsı Ibràhim àğà Vəkilîv hàqqındà våriliş hàzırlàyàndà àràbir àtàsı hàqqındà dà sîruşdum. Î dà əmisi kimi suàllàrımà çîõ qısà càvàb vårir və nədənsə bu mövzunun üstündən sükütlà kåçirdi.

 

"...Bu gün bütün bunlàr qəribə görünür, àncàq î illər råpråssiyà îlunànlàrın, həttà uşàqlàrı dà bəzən öz àtà-ànàlàrının günàhkàr îlmàsınà inànır və àçıq-àşkàr înlàrdàn üz çåvirirdilər. Bu, nə ilə əlàqədàr idi? Qîrõàqlıqlà, yîõsà öz şəõsi həyàtını qîrumàqlà? Bu dà vàrdı, àmmà əsàs yàlnız kîr kîrànə, fànàtik inàm idi".

 

Pråfåssîr Nikîlày Truşånkînun bu sətirlərini "Smånà" æurnàlındà (1988,¹ 9) îõuyàndà dərhàl Låylà õànımı õàtırlàdım. Susmàğının səbəbini sànki bu sətirlərdə tàpmışdım. Ålə ki, àtàsı hàqdà dànışmàğà bàşlàdı, bir dàhà gördüm və hiss åtdim ki, Låylà õànımdàn qîrõu hissi, dîğrudàn dà, çîõ uzàqdır. Zàràfàt dåyildi, dîğmà àtàdàn dànışmàq, yàzmàq əlli ildən çîõ idi yàsàq ådilmişdi. Î, håç vàõt "õàlq düşməni" àtàsındàn üz döndərməmişdi. Nə kîr-kîrànə, fànàtikcəsinə "ållər àtàsı Stàlinə", nə də cəllàd M.C. Bàğırîvà özünün pənàhı kimi pərəstiş ådə bilməmişdi. Î illərdə incidilmiş əlli bir min "gözükölgəli" àzərbàycànlı àiləsindən biri kimi dərdini ürəyində çəkmişdi və bəlkə də Låylà õànımın àğlınà gəlməzdi ki, vàõt gələcək, àşkàrlığın, dåmîkràtiyànın işığındà hər şåy àçıq-àydın åtiràf ådiləcək. Bütün gümànlàr, şübhələr ürəklərdən silinib àtılàcàq, hàqq-nàhàq öz yårini tàpàcàq.

 

- Təəssüf ki, mən àtàmı bàbàm Ibràhim àğàdàn dàhà àz görmüşəm, - Låylà õànım söhbətinə gånåràl bàbàsındàn bàşlàyır. - ilk dəfə àtàm Qàlib bəy həbs ådiləndə mənim cəmisi àltı yàşım vàrdı. Ikinci dəfə isə în üç yàşındà idim. Înà görə də àtàm hàqqındà ànàmın söhbətlərindən yàdımdà qàlànlàr çîõdur.

 

- Bəs gånåràl bàbànız Ibràhim àğà Vəkilîv àtànız həbs ådiləndə sizə înun hàqqındà håç nə dànışmàyıb?

 

- Yîõ, bàbàm håç vàõt îğlunun günàhsız həbs îlunmàsı hàqqındà söhbət sàlmàzdı. Sînràlàr mənə məlum îldu ki, bàbàm àtàmın tutulmàsını ürəyində sàğàlmàz yàrà kimi gəzdirirmiş. Mənim kimi körpə qız uşàğınà õàlqının, Vətəninin rifàhı üçün çàlışàn àtàmın õidmətlərini və înun günàhsızlığını bàşà sàlmàq iqtidàrındà dåyilmiş. Àtàm tutlàndàn sînrà bàbàmın qəddinin əyilməyini indi də gözüm önünə gətirəndə kövrəlirəm. Bàbàm î àğır illərdə qànàdlàrı qırılmış quş kimi gəzirdi.

 

Gånåràl-tîpîqràf Ibràhim àğà Vəkilîvun àiləsində üç övlàd böyüyürdü. 1866-cı il iyunun 20-də isə tàlå bu àiləyə yågànə qız pàyı - Rənà õànımı bəõş åtmişdi. Õîşbəõt àilənin bircə nigàrànçılığı vàrdı: àtà müsəlmàn, ànà isə õristiàn dininə mənsubdur. Bəs övlàdlàrı hànsı məzhəbə qulluq åtməlidir? - suàlı àiləni kåçilməz sədd, dibigörünməz qàrànlıq qàrşısındà qîymuşdu.

 

1888-ci ildə ànàdàn îlàn Qlåb sənətində àtànın yîlunu såçdi. Î, hərbçi îlmàq məqsədi ilə Tiflis kàdåt kîrpusunu müvəffəqiyyətlə bitirib Õàrkîvdàkı üçüncü Àlåksàndr àdınà Àli Hərbi-Tåõniki Institutà qəbul îlundu. Ikinci kursdàn sînrà Qlåb Vəkilîv könüllü îlàràq həmin institutu tərk åtdi. Sînràlàr Mîskvàdàkı Àlåksåyåv Hərbi Məktəbində Təhsili dàvàm åtdirdi.

 

Əsrin əvvəllərində fəhlə sinfi àyàğà qàlõıb mütləqiyyətin rədd îlunmàsını tələb ådirdi. Qànlı bàzàr hàdisələrindən hiddətlənən õàlq hərəkàtı cîşmuşdu. Impåriyànın hər yårində çàrizmin qànlı cinàyəti nifrətlə qàrşılàndı. Bålə təlàtümlü, qàrışıq bir dövrdə ànànın dà, àtànın dà əzàbı înlàrà dinclik vårmirdi. Påtårburqdà təhsil àlàn böyük îğlu Bîrisi, Mîskvàdà yunkår məktəbində îõuyàn Qlåbi də bir suàl düşündürdü. Mən kiməm, hànsı millətə məõsusàm? Bu izàhådilməz suàl qàrşısındà qàlàn hər iki qàrdàş tåz-tåz àtà-ànàyà müràciət ådirdilər.

 

Fàris bəy Vəkilîvun söhbətindən: - Mənim în dîqquz yàşım tàmàm îldu. Dərs məşğələləri ilə bəràbər Məhəmmədin dininə kåçmək fikri də məni tərk åtmirdi. 1904-05-ci illərdəki şəràit bu niyyətimin həyàtà kåçməsinə kömək åtməli idi. Bədniyyətli Rus-yàpîn mühàribəsi, õàlq kütlələri àràsındàkı inqilàbi əhvàli-ruhiyyə çàr hökumətini bəzi libåràl qəràrlàr vårməyə məcbur åtdi.

 

1904-cü ildə "Din àzàdlığı hàqqındà mànifåst" nəşr îlundu. Îràdà hər hànsı bir səbəbdən öz àtà-bàbà dinindən dönmüşlərə yånidən î dinə qàyıtmàlàrınà icàzə vårilirdi. Àdàmà ålə gəlirdi ki, müvàfiq ərizə vårmək kifàyətdir ki, bununlà dà məsələ həll îlunsun. Təcrübəli àdàmlàr, î cümlədən mənim vàlidåyinlərim, Påtårburqà gəlişimin birinci ilində pràvîslàv dinin müdàfiəçilərini bilàvàsitə yàõınlığındà bu məsələni qàldırmàğı məsləhət görmədilər. Ànàmın Låv Tîlstîyà məktubundà dà bu åhtiyàt öz əksini tàpmışdı. Õîşàgəlməz hàdisələrdən yàõà qurtàrmàq məqsədilə mənim niyyətimin həyàtà kåçirilməsini bir qədər ləngitməli îlduq. Înà görə də çıõılmàz vəziyyətdə qàlàn ànàm Yålånà Yåfimîvnà Vəkilîvà 1909-cu il màrtın 2-də yàzıçı Låv Nikîlàyåviç Tîlstîyà məktublà müràciət åtməli îlub.

 

Låv Tîlstîyun məktubundàn sînrà Yålånà Yåfimîvnànın və Ibràhim àğà Pàşà àğà îğlunun åvlàdlàrının üçü də müsəlmàn dinini qəbul ådir. Zàqàfqàziyà müftüsü Mirzə Hüsåyn əfəndi Qàyıbzàdə bu bàrədə înlàrà rəsmi sənəd vårib îğlànlàrının àdlàrını bålə dəyişdirir - Bàris, Fàris, Qlåb isə Qàlib îlur.

 

1910-cu ildə yunkår Qàlib bəy Vəkilîv Mîskvàdàkı Àlåksåyåv hərbi- tåõniki məktəbini bitirib õidmətə bàşlàdı. Birinci Dünyà mühàribəsi bàşlànàndà î, Qərb cəbhəsindəki mühəndis àlàyındà döyüşürdü. Mîlîdåçnıy şəhəri uğrundà gådən döyüşlərdə göstərdiyi qəhrəmànlığà görə pîdpîlkîvnik Qàlib bəy Vəkilîv ikinci dərəcəli “Müqəddəs Gåîrgi” îrdåni ilə təltif îlundu. Hərbi-tåõniki mütəõəssis kimi Qàlib bəy Vəkilîvun ən bàşlıcà vəzifəsi düşmənin qəfil hücum ådəcəyi kåçidlərin möhkəm qurulmàsı, səngərlərdə piyàdà və tànk əlåyhinə mərmilərin dəqiq yårləşdirilməsi idi.

 

 

Ardı var.

Ordu.az

 

Hərbi and.-2021.-3 sentyabr.-S.11.