Güllələnmiş
generallar: Qàlib bəy Vəkilîv
Bizim işimiz
müqəddəs, hàqq işidir, bizim ölməyimizlə î məhv
îlmàyàcàq. - Qàlibiyyət yîlundà bizim qànımız hələ
çîõ töküləcək, àncàq göstərilən fədàkàrlıqlà,
vårilən qurbànlàrlà böyük idåyàlàr qàlib gəlir. Biz
ölməklə, àl qànımızà bîyànmış àzàdlıq və
bəràbərlik bàyràğını intiqàm və qàbiliyyət
irsini gələcək nəsillərə qîyulub gådirik.
Spàrtàk
Tîpîqràf-gånåràl
Ibràhim àğà Vəkilîvun qəribə tàlåyi ilə
bàğlı àõtàrışlàr àpàrıb mətbuàtdà
çıõış åtdikdən sînrà înun dîõsàn iki yàşlı
îğlu Fàris bàbà ilə dîstluğumuz bàşlàndı. Bir
nåçə dəfə görüşdükdən sînrà qîcà
mənə åtibàr ådib öz həyàt yîlundàn, gånåràl-màyîr
İbràhim àğà Usubîvdàn dànışdı. Hər dəfə
görüşəndə günàhsız îlàràq həbs ådilib əvvəl
Mîrdîviyàdà, sînrà Kàràqàndàdà în səkkiz il çəkdiyi əziyyətlərdən,
iztiràblàrdàn yànà-yànà, bir- birindən dəhşətli əhvàlàtlàr
söyləyirdi.
Eşitmişdim
ki, Fàris bàbànın kiçik qàrdàşı pîlkîvnik Qàlib bəy
Vəkilîvun 1918-ci ildə yàrànàn Milli Îrdudà böyük õidmətləri
îlub. Înu dà îtuz yåddidə həbs ådiblər. Àràbir qàrdàşı
hàqqındà sîruşurdum. Hər dəfə də î, söhbətin
yönünü dəyişir və bu bàrədə
dànışmàq istəmirdi. Yüzü hàqlàyıb, uşàq kimi
kövrək îlàn qîcànın qəlbinə dəyməyə
qıymırdım. Bir dəfə söhbəti Çingiz
Ildırımdàn sàldım. Bilirdim ki, Çingiz
Ildırımlà Qàlib bəy dîst îlublàr. Qîcà məcbur îlub ötəri
bir əhvàlàt dànışdı. Mən əl çəkməyib,
- Qàlib bəy niyə tutulub? - dåyə sîruşàndà qîcà qəmli-qəmli
üzümə bàõıb õåyli dinmədi. Bu àn divàrdàkı
sààtın səsi bizi diksindirdi. Hər ikimiz dönüb înà
bàõdıq. Əqrəblər düz în birin üstündə
dàyànmışdı. Bu gün Fàris bàbà ilə söhbətimiz
həmişəkindən dàhà çîõ îlmuşdu. Həqiqətən
înu bərk yîrmuşdum. Durub gåtmək istəyəndə qîcà əlimdən
yàpışıb:
-
Bərk yîrulmuşàm, - dådi. Qîy qàrdàşım Qàlib hàqqındà
söhbət qàlsın, înun fàciəsi çîõ uzundur. Bu, illərlə
ürəyimdə gəzdirdiyim yàràlı bir söhbətdir.
Yàzıq
görkəm àlàn qîcà üzrõàõlıq ålədi; - İncimə,
gələn şənbə-bàzàr gözləyəcəyəm...
Təəssüf
ki, Fàris bàbà mənə görüşmək
üçün vəd åtdiyi bàzàr gününə kimi
yàşàmàdı...
Sînràlàr
Qàlib bəy Vəkilîvun dîğmà qızı Låylà õànımlà bir
nåçə dəfə görüşdüm. Pådàqîæi ålmlər
dîktîru, prîfåssîr Låylà õànım Vəkilîvà M.F. Àõundîv àdınà Rus
Dili və Ədəbiyyàtı Institutundà işləyirdi.
Gånåràl
Əli àğà Şıõlinskinin înlàrdà sàõlànàn nàdir şəkilərinin
üzünü çıõàrtdıràndà, gånåràl bàbàsı Ibràhim
àğà Vəkilîv hàqqındà våriliş hàzırlàyàndà àràbir
àtàsı hàqqındà dà sîruşdum. Î dà əmisi kimi suàllàrımà
çîõ qısà càvàb vårir və nədənsə bu
mövzunun üstündən sükütlà kåçirdi.
"...Bu
gün bütün bunlàr qəribə görünür, àncàq
î illər råpråssiyà îlunànlàrın, həttà uşàqlàrı dà bəzən
öz àtà-ànàlàrının günàhkàr îlmàsınà inànır və
àçıq-àşkàr înlàrdàn üz çåvirirdilər. Bu, nə
ilə əlàqədàr idi? Qîrõàqlıqlà, yîõsà öz şəõsi
həyàtını qîrumàqlà? Bu dà vàrdı, àmmà əsàs yàlnız
kîr kîrànə, fànàtik inàm idi".
Pråfåssîr
Nikîlày Truşånkînun bu sətirlərini "Smånà"
æurnàlındà (1988,¹ 9) îõuyàndà dərhàl Låylà
õànımı õàtırlàdım. Susmàğının səbəbini
sànki bu sətirlərdə tàpmışdım. Ålə ki,
àtàsı hàqdà dànışmàğà bàşlàdı, bir dàhà
gördüm və hiss åtdim ki, Låylà õànımdàn qîrõu hissi, dîğrudàn
dà, çîõ uzàqdır. Zàràfàt dåyildi, dîğmà àtàdàn
dànışmàq, yàzmàq əlli ildən çîõ idi yàsàq
ådilmişdi. Î, håç vàõt "õàlq düşməni"
àtàsındàn üz döndərməmişdi. Nə kîr-kîrànə,
fànàtikcəsinə "ållər àtàsı Stàlinə", nə
də cəllàd M.C. Bàğırîvà özünün pənàhı
kimi pərəstiş ådə bilməmişdi. Î illərdə
incidilmiş əlli bir min "gözükölgəli"
àzərbàycànlı àiləsindən biri kimi dərdini ürəyində
çəkmişdi və bəlkə də Låylà
õànımın àğlınà gəlməzdi ki, vàõt gələcək,
àşkàrlığın, dåmîkràtiyànın
işığındà hər şåy àçıq-àydın åtiràf
ådiləcək. Bütün gümànlàr, şübhələr
ürəklərdən silinib àtılàcàq, hàqq-nàhàq öz yårini
tàpàcàq.
-
Təəssüf ki, mən àtàmı bàbàm Ibràhim àğàdàn dàhà
àz görmüşəm, - Låylà õànım söhbətinə
gånåràl bàbàsındàn bàşlàyır. - ilk dəfə àtàm Qàlib bəy
həbs ådiləndə mənim cəmisi àltı yàşım
vàrdı. Ikinci dəfə isə în üç yàşındà
idim. Înà görə də àtàm hàqqındà ànàmın söhbətlərindən
yàdımdà qàlànlàr çîõdur.
-
Bəs gånåràl bàbànız Ibràhim àğà Vəkilîv àtànız həbs
ådiləndə sizə înun hàqqındà håç nə
dànışmàyıb?
-
Yîõ, bàbàm håç vàõt îğlunun günàhsız həbs
îlunmàsı hàqqındà söhbət sàlmàzdı. Sînràlàr mənə
məlum îldu ki, bàbàm àtàmın tutulmàsını ürəyində
sàğàlmàz yàrà kimi gəzdirirmiş. Mənim kimi körpə
qız uşàğınà õàlqının, Vətəninin
rifàhı üçün çàlışàn àtàmın õidmətlərini
və înun günàhsızlığını bàşà sàlmàq
iqtidàrındà dåyilmiş. Àtàm tutlàndàn sînrà bàbàmın qəddinin
əyilməyini indi də gözüm önünə gətirəndə
kövrəlirəm. Bàbàm î àğır illərdə
qànàdlàrı qırılmış quş kimi gəzirdi.
Gånåràl-tîpîqràf
Ibràhim àğà Vəkilîvun àiləsində üç övlàd
böyüyürdü. 1866-cı il iyunun 20-də isə tàlå
bu àiləyə yågànə qız pàyı - Rənà õànımı
bəõş åtmişdi. Õîşbəõt àilənin bircə
nigàrànçılığı vàrdı: àtà müsəlmàn,
ànà isə õristiàn dininə mənsubdur. Bəs övlàdlàrı
hànsı məzhəbə qulluq åtməlidir? - suàlı àiləni
kåçilməz sədd, dibigörünməz qàrànlıq
qàrşısındà qîymuşdu.
1888-ci
ildə ànàdàn îlàn Qlåb sənətində àtànın yîlunu
såçdi. Î, hərbçi îlmàq məqsədi ilə Tiflis
kàdåt kîrpusunu müvəffəqiyyətlə bitirib Õàrkîvdàkı
üçüncü Àlåksàndr àdınà Àli Hərbi-Tåõniki
Institutà qəbul îlundu. Ikinci kursdàn sînrà Qlåb Vəkilîv
könüllü îlàràq həmin institutu tərk åtdi. Sînràlàr
Mîskvàdàkı Àlåksåyåv Hərbi Məktəbində Təhsili
dàvàm åtdirdi.
Əsrin
əvvəllərində fəhlə sinfi àyàğà qàlõıb
mütləqiyyətin rədd îlunmàsını tələb
ådirdi. Qànlı bàzàr hàdisələrindən hiddətlənən
õàlq hərəkàtı cîşmuşdu. Impåriyànın hər
yårində çàrizmin qànlı cinàyəti nifrətlə
qàrşılàndı. Bålə təlàtümlü,
qàrışıq bir dövrdə ànànın dà, àtànın dà əzàbı
înlàrà dinclik vårmirdi. Påtårburqdà təhsil àlàn böyük îğlu
Bîrisi, Mîskvàdà yunkår məktəbində îõuyàn Qlåbi də bir suàl
düşündürdü. Mən kiməm, hànsı millətə
məõsusàm? Bu izàhådilməz suàl qàrşısındà qàlàn hər
iki qàrdàş tåz-tåz àtà-ànàyà müràciət ådirdilər.
Fàris
bəy Vəkilîvun söhbətindən: - Mənim în dîqquz
yàşım tàmàm îldu. Dərs məşğələləri
ilə bəràbər Məhəmmədin dininə kåçmək
fikri də məni tərk åtmirdi. 1904-05-ci illərdəki
şəràit bu niyyətimin həyàtà kåçməsinə
kömək åtməli idi. Bədniyyətli Rus-yàpîn mühàribəsi,
õàlq kütlələri àràsındàkı inqilàbi əhvàli-ruhiyyə
çàr hökumətini bəzi libåràl qəràrlàr vårməyə
məcbur åtdi.
1904-cü
ildə "Din àzàdlığı hàqqındà mànifåst" nəşr
îlundu. Îràdà hər hànsı bir səbəbdən öz àtà-bàbà
dinindən dönmüşlərə yånidən î dinə
qàyıtmàlàrınà icàzə vårilirdi. Àdàmà ålə gəlirdi ki,
müvàfiq ərizə vårmək kifàyətdir ki, bununlà dà məsələ
həll îlunsun. Təcrübəli àdàmlàr, î cümlədən
mənim vàlidåyinlərim, Påtårburqà gəlişimin birinci ilində
pràvîslàv dinin müdàfiəçilərini bilàvàsitə
yàõınlığındà bu məsələni
qàldırmàğı məsləhət görmədilər.
Ànàmın Låv Tîlstîyà məktubundà dà bu åhtiyàt öz əksini
tàpmışdı. Õîşàgəlməz hàdisələrdən
yàõà qurtàrmàq məqsədilə mənim niyyətimin həyàtà
kåçirilməsini bir qədər ləngitməli îlduq. Înà
görə də çıõılmàz vəziyyətdə
qàlàn ànàm Yålånà Yåfimîvnà Vəkilîvà 1909-cu il màrtın 2-də
yàzıçı Låv Nikîlàyåviç Tîlstîyà məktublà
müràciət åtməli îlub.
Låv
Tîlstîyun məktubundàn sînrà Yålånà Yåfimîvnànın və Ibràhim
àğà Pàşà àğà îğlunun åvlàdlàrının
üçü də müsəlmàn dinini qəbul ådir.
Zàqàfqàziyà müftüsü Mirzə Hüsåyn əfəndi
Qàyıbzàdə bu bàrədə înlàrà rəsmi sənəd vårib
îğlànlàrının àdlàrını bålə dəyişdirir -
Bàris, Fàris, Qlåb isə Qàlib îlur.
1910-cu
ildə yunkår Qàlib bəy Vəkilîv Mîskvàdàkı Àlåksåyåv hərbi-
tåõniki məktəbini bitirib õidmətə bàşlàdı.
Birinci Dünyà mühàribəsi bàşlànàndà î, Qərb cəbhəsindəki
mühəndis àlàyındà döyüşürdü.
Mîlîdåçnıy şəhəri uğrundà gådən
döyüşlərdə göstərdiyi qəhrəmànlığà
görə pîdpîlkîvnik Qàlib bəy Vəkilîv ikinci dərəcəli
“Müqəddəs Gåîrgi” îrdåni ilə təltif îlundu. Hərbi-tåõniki
mütəõəssis kimi Qàlib bəy Vəkilîvun ən
bàşlıcà vəzifəsi düşmənin qəfil
hücum ådəcəyi kåçidlərin möhkəm
qurulmàsı, səngərlərdə piyàdà və tànk əlåyhinə
mərmilərin dəqiq yårləşdirilməsi idi.
Ardı var.
Ordu.az
Hərbi and.-2021.-3 sentyabr.-S.11.