Ölümcül sirr: Radioelektron müharibə Rusiya-Ukrayna müharibəsini formalaşdırır

Ukraynanın döyüş meydanlarında cib telefonunu işə salmaq kimi sadə hərəkət ölümcül artilleriya yağışına səbəb ola bilər. Bu, radioelektron müharibədir (REM), Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsinin kritik, lakin əsasən görünməz aspektidir. Hərbi komandirlər sirləri açaraq əməliyyatları təhlükə altına atacaqlarından qorxaraq, bunu müzakirə etməkdən çox çəkinirlər.

REM texnologiyası düşməni tapmaq, sıradan çıxarmaq və aldatmaq və öldürücü zərbələri yönəltmək üçün rabitə, naviqasiya və bələdçilik sistemlərini hədəfləyir. Bu vasitələr artilleriya, döyüş təyyarələri, qanadlı raketlər, PUA və s. kimi silahları sıradan çıxara bilər. Hərbçilər bundan öz qüvvələrini qorumaq üçün də istifadə edirlər.

Bu, Rusiyanın açıq-aşkar üstünlüyə malik olduğu düşünülən sahədir. Bununla belə, Rusiya REM-inin şücaəti müharibənin ilkin mərhələlərində Ukraynanın paytaxtı Kiyevin ələ keçirilməsinin xaotik uğursuzluğunda demək olar ki, görünmürdü .

Bu, Ukraynanın şərqindəki şiddətli döyüşlərdə daha çox önə çıxdı, burada daha qısa, müdafiəsi daha asan təchizat xətləri Rusiyaya REM vasitələrini döyüş meydanına yaxınlaşdırmağa imkan verdi.

Ukrayna PUA ustalarından ibarət kəşfiyyat qrupu olan Aerorozvidkanın rəsmisi deyir ki, ruslar sistemlərinin çata bildiyi hər şeyi sıradan çıxarırlar: “Onların üstünlük təşkil etdiyini söyləyə bilmərik, amma bizə çox mane olurlar”

Ukraynalı kəşfiyyat rəsmisi kəşfiyyat səylərini və komandirlərin qoşunlarla əlaqəsini kəsməkdən söhbət gedəndə Rusiya təhlükəsini “olduqca ciddi” adlandırıb. O, Rusiyanın Ukraynanın düşmənin yerini müəyyən etmək və birbaşa artilleriya atəşinə tutmaq üçün istifadə etdiyi PUA-ların GPS qəbuledicilərinin sıradan çıxarılmasının “təmas xəttində” xüsusilə intensiv olduğunu bildirib.

Ukrayna Rusiyanın REM cəhdlərinə qarşı mübarizədə müəyyən uğurlar əldə edib. Kiyev mühüm avadanlıq hissələrini ələ keçirib, bəzilərini məhv edib.

Ukraynanın REM qabiliyyətini qiymətləndirmək çətindir. Təhlilçilər onun Rusiyanın Krımı ələ keçirməsi və Ukraynanın şərqində separatçı üsyanı qızışdırması ilə 2014-cü ildən bu yana nəzərəçarpacaq dərəcədə yaxşılaşdığını deyir. Ancaq uğursuzluqlar var. Ötən həftə Rusiya Ukraynanın cənub-şərqindəki Dneprovske şəhərindəki radioelektron kəşfiyyat mərkəzini məhv etdiyini iddia etdi. İddianı müstəqil şəkildə təsdiqləmək mümkün olmadı və Ukrayna rəsmiləri şərh sorğusuna cavab vermədi.

Ukrayna həmçinin ABŞ və digər NATO üzvlərinin texnologiya və kəşfiyyat məlumatlarından səmərəli istifadə edib. Bu cür məlumatlar Ukraynaya “Moskva” döyüş kreyserini batırmağa kömək etdi. Müttəfiq peyklər və müşahidə təyyarələri milyarder İlon Maskın “Starlink” peyk rabitə şəbəkəsi kimi yaxınlıqdakı səmadan kömək edir .

REM-in üç əsas elementi var: araşdırma, hücum və qoruma. Birincisi, kəşfiyyat məlumatları düşmənin elektron siqnallarının yerini müəyyən etməklə toplanır. Hücum zamanı sistemlə düşmən sistemlərini, o cümlədən radio və mobil telefon rabitəsini, hava hücumundan müdafiə və artilleriya radarlarını sıradan çıxarır.

Ukrayna 2014 və 2015-ci illərdə Rusiya qüvvələri tərəfindən üstələnəndə REM haqqında ağır dərslər aldı. Ruslar həmin vaxt səmadan PUA-larla döyüş başlıqlarını sıradan çıxardılar, psixoloji əməliyyatlar üçün mobil telefon şəbəkələrinə daxil oldular və Ukrayna müdafiəsini məhv etdilər.

Ukraynalı zabitlərdən biri deyir ki, rus döyüşçülərinin komandirinə anasının adı ilə zəng edilib, zəngin ortasında onun geolokasiyasını təyin ediblər və onu dəqiq raketlərlə öldürüblər.

ABŞ Suriyada Rusiyanın REM sistemləri ilə üzləşib, burada rəqiblər vətəndaş müharibəsində əks tərəfləri dəstəkləyirdilər. Rusiyanın qabaqcıl sistemləri ABŞ-ın Havadan Xəbərdarlıq və Nəzarət Sistemlərini və ya AWACS təyyarələrini, döyüş sahəsi komandirlərinin “gözlərini və qulaqlarını”, həmçinin qanadlı raketləri və casus peyklərini sıradan çıxarmaq üçün nəzərdə tutulub.

Ukrayna rəsmiləri deyirlər ki, onların REM imkanları 2015-ci ildən bəri köklü surətdə yaxşılaşıb. Onlara taktiki üstünlük üçün şifrələnmiş ABŞ və Türkiyə rabitə vasitələrinin istifadəsi daxildir. Ukrayna o qədər inkişaf edib ki, artıq texnologiyasının bir hissəsini ixrac edir.

Rusiya Finlandiyadan Qara dənizə qədər ərazilərdə GPS sıradan çıxarma ilə məşğuldur. Finlandiyanın regional aviadaşıyıcılarından biri olan “Transaviabaltica” bir həftə ərzində bir marşrut üzrə uçuşları ləğv etməli oldu.

Ancaq müharibənin ilk günlərində Rusiyanın REM-dən istifadəsi gözləniləndən daha az təsirli və geniş idi. Görünür, Moskva hava üstünlüyü əldə etmək üçün kifayət qədər radar və zenit bölmələrindən yox, əsasən təyyarələrdən istifadə edib.

Bəzi analitiklər hesab edir ki, rus komandirləri bölmələrin ələ keçiriləcəyindən qorxaraq sistemləri geridə qoyublar. Ən azı ikisi ələ keçirilib. Bunlardan biri “Krasuxa-4” idi. ABŞ Ordusunun məlumat bazasında onun peyk siqnallarını, eləcə də müşahidə radarlarını və radarla idarə olunan silahları 160 kilometr çox məsafədən sıradan çıxarmaq üçün nəzərdə tutulduğu deyilir. Digəri PUA-ların idarəedici sistemlərini və radio ilə idarə olunan partlayıcı qurğuları sıradan çıxara bilən daha təkmil “Borisoglebsk-2” sistemidir.

Rusiya münaqişənin əvvəlində REM istifadəsini də məhdudlaşdırmış ola bilər, çünki zəif təlim keçmiş və ya zəif motivasiya edilmiş texniklərin onu düzgün idarə edə bilməyəcəyindən narahat idi. Rabitə problemləri bir çox rus qoşunlarının kənar şəxslər tərəfindən asanlıqla izlənilən təhlükəsiz açıq radio kanallarında danışması ilə aydın görünürdü.

İndi Rusiyanın REM aktivlərinin nə qədər üstünlük təmin edə biləcəyi bəlli deyil. Ukrayna qüvvələri indi müharibənin əvvəlindən daha çox cəmləşib və bu, onları hədəfə almağı asanlaşdıra bilər. Təxminən 1000 hərbçidən ibarət hər bir qrupda REM bölməsi olmalıdır. Pentaqon 110 belə qrupun Ukraynada olduğunu bildirir.

Kreml həmçinin kəşfiyyat, hədəf seçmə, sıradan çıxarma və mobil telefonların dinləməsi üçün istifadə etdiyi 1000-dən çox kiçik, çoxfunksiyalı “Orlan-10” PUA-larına sahib olduğunu deyir.

ABŞ və İngiltərə Ukraynanı REM vasitələri ilə təmin edir, lakin bunun nə qədər kömək etdiyi bəlli deyil. Heç bir ölkə təfərrüatları təqdim etməyib. Hər iki tərəfin digərinin PUA-larını sıradan çıxara bilməsi döyüşlərdə həlledici rol oynayan artilleriya üçün çox vacibdir.

Maskın “Starlink”i sübut edilmiş bir aktivdir. Onun 2200-dən çox aşağı orbitli peykləri Ukraynanın 150.000-dən çox yerüstü stansiyasını genişzolaqlı internetlə təmin edir. Bu əlaqələri kəsmək Rusiya üçün problemdir. Yerin aşağı orbitində fırlanan peykləri bağlamaq geostasionar peyklərdən qat-qat çətindir.

Asif Cəfərov

Ordu.az

Hərbi And.- 2022.- 17 iyun.- S.16.