Aİ–Ermənistan strateji tərəfdaşlığı: Cənubi Qafqazda sülh balansına yeni risklər

Ermənistan ilə Avropa İttifaqı (Aİ) arasında yeni strateji tərəfdaşlıq gündəliyinin imzalanması Cənubi Qafqazda gedən mürəkkəb geosiyasi proseslər fonunda diqqətlə təhlil edilməli olan addımdır. Bu təşəbbüs zahirən Ermənistanın siyasi və institusional inkişafına dəstək kimi təqdim edilsə də, onun Ermənistan–Azərbaycan sülh prosesi və regionda formalaşmaqda olan yeni təhlükəsizlik arxitekturasına real təsirləri ciddi suallar doğurur.

Bu fikirləri AZƏRTAC-a müsahibəsində Milli Məclisin deputatı Mehriban Vəliyeva söyləyib. Deputat bildirib ki, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam bərpa etdikdən sonra regionda davamlı sülhün təmin olunması üçün prinsipial və ardıcıl mövqe nümayiş etdirib: “Rəsmi Bakı sülh müqaviləsinin beş baza prinsipi əsasında imzalanmasını, dövlətlərarası münasibətlərin beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində tənzimlənməsini və regionun xarici müdaxilələrdən kənar, birbaşa dialoq yolu ilə sabitliyə qovuşmasını əsas hədəf kimi irəli sürüb. Bu kontekstdə Avropa İttifaqının Ermənistanla birtərəfli xarakter daşıyan strateji tərəfdaşlıq sənədi imzalamağa hazırlaşması balansı pozan amil kimi qiymətləndirilə bilər. Aİ-nin bu addımı Ermənistan cəmiyyətində və siyasi dairələrində yanlış gözləntilər formalaşdırmaq riskini daşıyır. Xüsusilə də sülh müqaviləsinin imzalanmasına yaxın mərhələdə Ermənistanın müəyyən beynəlxalq mərkəzlərdən siyasi və diplomatik dəstək aldığına dair təsəvvürlər yaranarsa, bu, İrəvanın konstruktiv mövqedən uzaqlaşmasına, vaxt udmağa və ya yeni şərtlər irəli sürməyə cəhd göstərməsinə səbəb ola bilər. Tarixi təcrübə göstərir ki, Ermənistan rəhbərliyi beynəlxalq dəstəyə arxalanaraq əvvəllər də üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməkdən yayınıb və bu, regionda gərginliyin uzanmasına gətirib çıxarıb. Avropa İttifaqının bölgədə atdığı bu cür addımların yeni münaqişə risklərini artırıb-artırmadığı sualı da aktualdır. Aİ rəsmən sülhü dəstəklədiyini bəyan etsə də, tərəflərdən biri ilə strateji tərəfdaşlıq münasibətlərini dərinləşdirməsi, xüsusilə də təhlükəsizlik və siyasi sahələri əhatə edən sənədlərin gündəmə gətirilməsi neytrallıq prinsipinə kölgə salır. Bu isə regionda etimad mühitinə zərbə vurur və sülh prosesinin həssas balansını poza bilər”.

Mehriban Vəliyeva vurğulayıb ki, sülhün əsas şərti tərəflərin öz aralarında razılığa gəlməsidir; kənar aktorların bir tərəfi açıq və ya dolayı şəkildə təşviq etməsi isə əks effekt yaradır. Avropa İttifaqının sülhə gedən yolda bu cür birtərəfli addımlar atmasının səbəbləri müxtəlif amillərlə izah oluna bilər. Bir tərəfdən, Aİ Cənubi Qafqazda geopolitik təsir imkanlarını genişləndirməyə çalışır və Ermənistanı bu strategiyada dayaq nöqtəsi kimi görür. Digər tərəfdən, daxili siyasi proseslər, müxtəlif lobbi qruplarının təsiri və regionun real geosiyasi reallıqlarının yetərincə nəzərə alınmaması Brüsselin siyasətində ziddiyyətlər yaradır. Nəticədə, sülhə töhfə verməli olan təşəbbüslər, əksinə, prosesə maneə törədən faktora çevrilir. Xüsusilə diqqətçəkən məqamlardan biri Ermənistanın avqustun 8-də ABŞ-də keçirilmiş görüşdə verdiyi öhdəliklərdir. Həmin görüşdə Ermənistan tərəfi sülh müqaviləsinin imzalanması, kommunikasiyaların açılması və qarşılıqlı ərazi bütövlüyünün tanınması ilə bağlı konkret vədlər verib. Lakin Ermənistanın əvvəlki davranışları nəzərə alındıqda, beynəlxalq siyasi dəstək artdığı halda bu öhdəliklərdən yayınmaq cəhdlərinin istisna edilmədiyi aydın görünür. Avropa İttifaqı ilə yeni strateji tərəfdaşlıq gündəliyi də məhz bu riskləri artıran amil kimi çıxış edə bilər. Azərbaycan isə prinsipial mövqeyini dəyişməz saxlayaraq, sülhün alternativinin olmadığını dəfələrlə bəyan edib. Rəsmi Bakı üçün əsas məsələ sənədlərin imzalanmasından daha çox, onların real icrası və regionda uzunmüddətli sabitliyin təmin olunmasıdır. Bu baxımdan, beynəlxalq aktorların, o cümlədən Avropa İttifaqının məsuliyyəti tərəflərdən birinə üstünlük vermək deyil, sülh prosesinə mane ola biləcək bütün addımlardan çəkinmək olmalıdır.

“Ermənistan və Avropa İttifaqı arasında imzalanması gözlənilən yeni strateji tərəfdaşlıq gündəliyi regionda sülh prosesinə birbaşa və dolayısı təsir göstərmək potensialına malikdir. Əgər bu sənəd Ermənistanı daha konstruktiv mövqeyə təşviq etməz, əksinə, ona əlavə manevr imkanları qazandırarsa, bu, sülh müqaviləsinin gecikməsinə və regionda gərginliyin yenidən artmasına zəmin yarada bilər. Cənubi Qafqazda davamlı sülh yalnız beynəlxalq hüquqa əsaslanan, balanslı və ədalətli yanaşma ilə mümkündür və bu reallıq bütün xarici aktorlar tərəfindən nəzərə alınmalıdır”, - deyə deputat fikrini yekunlaşdırıb.

Hərbi And .- 2025.- 19 dekabr (№48).- S.4.