Qəlbləri fəth edən məşhur bəstəkar

Elza İbrahimovanın həyat və yaradıcılığı

Yəqin bu da dünyanın yazılmamış qanunlarındandır. Toplumlar, xalqlar zaman-zaman hansısa bir dəbin arxasınca getməkdən bezib, yorulub, özlərinə, öz köklərinə qayıtmaq ehtiyacı hiss edirlər. Zənnimcə, bizim cəmiyyətdə də hazırda bu proses gedir. Fikir verirsinizsə, müasir mahnılar daha o qədər də könül açmır. İnsanlar muğama, xalq mahnılarına və ötən dövrlərin bəstələrinə qulaq asmağa üstünlük verirlər. Yorğun ruhumuzu bitkin, bütöv, bənzərsiz və təkrarsız mahnıların ixtiyarına vermək istəyirik. Görünür elə buna görə də Elza İbrahimovanın mahnıları efirlərin “bəzəyinə” çevrilib.

...Bir neçə ilin söhbətidir. Hansısa radioyayımların biri gecənin bir aləmi Akif İslamzadənin ifasında “Bu gecə” mahnısını səsləndirmişdi. Xəyalımda sakit axan çay, yarpaqların pıçıltısı, təmiz, ulduzlu səma, bədirlənmiş ay canlanmışdı. Bir şeirə bəstələnmiş mahnı başqa bir şeirdə aydın verilən təsviri necə olduğu kimi yarada bilərmiş insanın xəyalında? Bu təsvir talesiz Mirzə Şəfi Vazehin məşhur şeirindəkinin eyni deyildimi?

Bülbülün bağrı yanıq, nəğməsi nalan bu gecə,

Bürüyüb bağçaları, bağları hicran bu gecə.

Çöl yatıb, çay uyuyub bir əbədi nəğmə ilə

Ay doğub, ayna sular nur ilə rəqsan bu gecə.

Akif oxuyurdu:

Könlümdə aylı-ulduzlu asiman var bu gecə...

Mən sənətşünas deyiləm, ona görə də qulaq asdığım ifalara, mahnılara yalnız könlümün hökmünə əsasən qiymət verirəm: bu mahnı şedevrdir - şedevr ifa, şedevr bəstə. Artıq ikinci yazımdır ki, həmin ifadan bəhs eləməli oluram və buna görə diqqətli oxucular məni qınamasınlar. Bəxtiyar Vahabzadənin Elza İbrahimovanın mahnıları haqqında hələ 1984-cü ildə yazdıqları mənim kimi qarşılarına bu gün çıxsaydı, onlar da təəccüblərini bölüşərdilər.

Bəxtiyar Vahabzadə yazır:

“Elza İbrahimova mahnı janrında lövhə ustasıdır. O, gözlə görünən dünyanın deyil, görünə bilməyən, içəridən bizi dalğalandıran hisslərin, həyəcanların, bir sözlə iç dünyamızın rəssamıdır”.

..Elza İbrahimova 1938-ci il, yanvarın 10-da anadan olub. Kiçik yaşlarından musiqiyə həvəsini və görünür, istedadını hiss edən valideynləri onu 8 saylı musiqi məktəbinə qoyurlar. Sonra Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbini, daha sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirən Elza İbrahimova Cövdət Hacıyevdən, Qara Qarayevdən dərs alır. Onun diplom işi –“Fortepiano və orkestr üçün konsert” təkcə müəllimi Qara Qarayev deyil, maestro Niyazi tərəfindən də yüksək qiymətləndirilmişdi: “Maraqlı, ancaq fortepiano fakturalı pianoçu üçün mürəkkəb əsərdir”.

Bundan sonra yaradıcı fəaliyyətə başlayan bəstəkar Qarabağ mövzusunda “Yanan laylalar”, Hüseyn Cavidin “Afət” poeması əsasında operalarının, neft sənayesinin 130 illiyinə həsr olunmuş “Neftçilər himni”nin, Şeyx Şamilin 200 illiyinə həsr olunmuş operanın, Bəxtiyar Vahabzadənin, Vahid Əzizin, Vaqif Səmədoğlunun, Rüzgar Əfəndiyevanın, Ramiz Heydərin şeirlərinə yazılmış yüzlərlə mahının müəllifidir.

Elza İbrahimova ilk mahnısını 1968-ci ildə yazıb. Bir il sonra milli radioda səslənmişdi. Məmməd Rahimin sözlərinə bəstələnmiş “Yalan ha deyil” mahnısı uğur qazandıqdan sonra ikinci mahnı - “Bakının işıqları” meydana çıxır. Elza İbrahimovanın bəstəsi ola, Şövkət Ələkbərovanın da ifası - necə olar? Mahnı, əlbəttə, böyük uğur qazanır. Elza İbrahimova mahnı bəstəkarı kimi tanınıb. Yəni onun fəaliyyətində mahnı yaradıcılığı əsas yeri tutur. O, bir müddət “Dan ulduzu” vokal-instrumental ansamblında işləyib. Mahnılarını kimlər oxumayıb? Rəşid Behbudov, Oqtay Ağayev, Flora Kərimova, Akif İslamzadə, Elmira Rəhimova, Gülağa Məmmədov, İslam Rzayev, İlhamə...

...Biz, iki əsrin qovşağında yaşamış bütöv bir nəsil Emin Sabitoğlunun, Ələkbər Tağıyevin, Elza İbrahimovanın mahnılarıyla “böyümüşük” - bunu kim dana bilər? O dövrkü gəncliyin sevimli teletamaşası olan “Səni axtarıram”dakı (rejissoru Tariyel Vəliyev, ssenari müəllifi Aslan Qəhrəmanov) “Gəl-gəl, gülüm” mahnısı kimin yadından çıxar?

Nəğmə dolu bir dünyama

göz açmışdı o gözlər.

Bir ömürlük məhəbbətdən

söz açmışdı o gözlər...

Əvəzedilməz Flora Kərimovanın hıçqırıqları dinləyicilərin hıçqırıqlarına qarışırdı.

Niyə birdən yoxa çıxdı

O bəxtəvər gülüşlər,

Niyə məni belə yıxdı,

Niyə məni belə yıxdı

O bəxtəvər gülüşlər?!

Bu isə bir az əvvəlin mahnısı idi:

Qəlbimdən uzaqlara açılı bir pəncərə,

Ayrılıqdan o yana dünya olurmu görən?

Gözlərimin önündə eşqimiz pərən-pərən...

İlk ifaçısı kimi İlhaməni tanıyırdıq. Amma mahnı Flora Kərimova üçün yazılıbmış. Sadəcə olaraq, həmin ərəfədə Flora xanım xaricə gedir və Elza İbrahimova onunçün yazdığı iki mahnını “Bilməzdim”i və “Sən yadıma düşəndə”ni başqa sənətkarlara verməli olur. Elmira Rəhimova “Sən yadıma düşəndə” mahnısını elə gözəl ifa edir ki, Flora xanım o mahnıya bir də qayıtmır.

Gül açar, dünya gülər

Aləmə nur tökülər

Sən yadıma düşəndə.

Sadə, olduqca sadə və anlaşıqlı Azərbaycan dilində yazılmış şeir Elza İbrahimovanın musiqi xalısında neçə rəngə düşüb, neçə cür bərq vurub, tapa bilərsinizmi?

Mən təzədən gələrəm

Sevmək üçün həyata...

Əli Kərimin “Qayıt” şeirinə yazılmış mahnı da elə bil həyatdan cavan köçmüş şairin özünü səsləyirdi:

Həsrətin araya atdı dağ, dərə

Sönən işıq oldun, batan səs oldun...

Və ya Akif İslamzadənin səsində bir, Gülağa Ağayevin səsində başqa rəng alan ötən günlər.

O çağlar necə də mənə haydılar,

Könlümə, gözümə şəfəq yaydılar.

Bəxtiyar Vahabzadənin “Elza İbrahimova mahnı janrında lövhə ustasıdır” fikri bəstəkarın daha bir mahnısında “Gecələr bulaq başı”nda da təsdiqi tapır.

Bulaq nəğmə dilində

gündüz gördüklərini

gecəyəmi danışır?

Fikir verirsinizsə, Elza İbrahimova bəstələmək üçün seçdiyi şerlərin misraları aydın, dəqiq və qafiyələri də yerində olur. O, qafiyəbaz şairlərin dəbdəbəli, lakin konkret məna ifadə etməyən şeirlərinə üz tutmur, həm mənası, həm də qafiyəsi yerində olan şeirlərə nəğmə bəstələyir. Görünür, bu da onun mahnılarının bitkin, dolğun təsir bağışlamasında rol oynayır.

Elza İbrahimova əl atdığı şeirin hansı mövzuda olmasından asılı olaraq, ən orijinal və ən könül oxşayan çalarda işləyir həmin bəstəni. Məsələn, yəqin mənimlə razılaşarsınız ki, bəzən bəstəkarlar vətən haqqında mahnıları yalnız bu mövzuya da müraciət etdiyini nümayiş etdirmək xatirinə yazır. Ona görə də mahnı nə qulaqları oxşayır, nə də sonradan yadda qalıb, zümzümə olunmur. Elza İbrahimovanın “Ey Vətən” mahnısı isə vətənə təmiz, səmimi, ülvi sevgi çağırtısıdır. Təsadüfi deyil ki, bu mahnı dahi Rəşid Behbudovun ifasında dünyanı gəzib, odlar yurduna sevgi himni kimi konsertlərin yekununda səslənib.

Nəğmə dolu bir ürəyəm,

Torpağına baş əyərəm

Ey Vətən...

Bir anamdan,

bir də səndən

bu dünyada

doya bilmirəm

Ey Vətən!..

... 2008-ci ildə Elza İbrahimovanın 70 yaşı tamam olanda Xalq artisti adını hələ onda aldı. “Yanan laylaların” səhnələşdirilməsi haqqında Mədəniyyət Nazirliyinin 1993-cü il qərarını isə, bəstəkarın qardaşı Çingiz İbrahimovun dediyimi kimi, “arxivdə toz basıb”.

Çingiz müəllim bizimlə söhbətində bacısının mənzillə bağlı arzusunun gerçəkləşdiyini bildirmişdi. Lakin “15 il gözləyəndən sonra ev alan bacısının 20 illik həsrətinin göyərmədiyini” demişdi.

“Ramiz Heydərin yubileyində Elza İbrahimova özü səhnədə bu operanın dörd səhnəsini ifa elədi” deyərək, bəstəkarın heç olmasa bununla öz istəyini reallaşmasını təmin etmək istədiyinə işarə vurmuşdu. Üstəlik, qeyd eləmişdi ki, nazirliyin sözügedən qərarının həyata keçirilməsinə mane olanlar var.

“Mətbuatı izləsəniz, Elza xanımın haqqındakı yazıları oxusanız, onların kim olduğunu bilərsiniz”.

O zaman Elza İbrahimovanın özüylə əlaqə saxlasaq da, sevimli bəstəkarımızla geniş söhbət etməyə müvəffəq ola bilmədik. Xəstə olduğunu bildirən Elza xanım könlümüzü sındırmaq istəmədi: “sonra danışarıq, yaxşımı?”.

”Neynək, təki sağlıq olsun” demişdim. Amma.., əcəl imkan vermədi… Elza xanım dünyasını dəyişdi…

Məkanı cənnət olsun…

Təqdim etdi: Məmməd Mirzəliyev

Hürriyyət.- 2019.- 18-19 iyul.- S.14.