Şeirləri
əbədi canlı Səyavuş Sərxanlı
Yeniyetməlik
çağları insan ömrünün , bəlkə
də, ən uca zirvəsidir. Yaratdıqları
baxımından deyil,
düşündükləri, hiss
etdikləri, görmək istədikləri baxımından . İnsan Yer kürəsini
öz oxundan
çıxarıb istədiyi səmtə fırlatmaq gücü hiss edir özündə. Qarşısnda tab edib dayana
biləcək gücündə elə bir
maneə düşünə bilmir.
Özünün
düşündüklərini yaradıb qura
biləcək bir güc
sahibi olduğunu düşünür.
Hamı
kimi mən də o
hissləri yaşamışam. Orta məktəbin 5-6-cı siniflərində
şeirlər yazmağa
başlamışdım.Bilmirəm, bu
istək, bu hiss, bu duyğu məndə hardan
yaranmışdı?!Üçüncü-dördüncü
siniflərdə oxuyanda kiril
əlifbası ilə oxumaqda
əziyyət çəkən babam
Səttar Zeynalxanoğlu üçün
dəfəlrlə oxuduğum “Koroğlu” dastanı, yoxsa,
ana nənəm Gülüdən eşitdiyim nağıl, bayatı və el nəğmələrinin təsirindən?!
Orta
məktəbin son siniflərində dünya ədəbiyyatı
nümunələri ilə tanış olmağa
başladım. “Martin İden” i oxuyandan
sonra özümdə tükənməz bir qüvvə hiss etdim.Ona görə də özüm
üçün nadir
nümunələr hesab etdiyim
seirlərindən bir neçəsini “Ulduz” jurnalına göndərdim. (Özüm oradan
başladım ki,ilk şeirlərim o jurnalda çıxandan sonra rayon qəzetində
şeirlərimin dərci üçün
maneələrlə qarşılaşmayım)
Bir
neçə gündən sonra
mənə redaksiyadan cavab
məktubu gəldi.Min bir maraqla
həmin yığcam məktubu oxumağa
başladım. (Həmin məktub indi
də arxivimdə qalır),şeirlərlə bağlı xeyli tərif və xoş
sözlər yazılmışdı.Onun ardınca isə bir cümlə yazılıb imza
qoyulmuşdu:
“Çox oxu, çox düşün, az yaz!”
İmza:
Çox hörmətlə Səyavuş
Sərxanlı.
Mən Səyavuş Sərxalı
imzası ilə ilk dəfə orada tanış oldum.Ola bilsin ki, o
vaxta qədər qəzet, jurnal
səhifələrində də onun
imzasına çox rast
gəlmişəm, ancaq ilk
dəfə yadımda qalan onunla
qiyabi ünsiyyətim belə
başladı.
Ali
məktəbə daxil olandan
sonra bir
yaradıcı tələbə, eyni zamanda bir poeziya
həvəskarı kimi qəzet və jurnallarda dərc olunan
şairlərin şeirlərini müntəzəm oxumağa başladım.
İkinci kursda oxuyanda bizimlə bir otaqda qalan
əmim Nəbi Zeynalovun qrup
yoldaşı, məndən bir kurs yuxarıda oxuyan, indi NDPU-nun dosenti
Xanəli Kərimli oxumaq üçün
APİ-nin Naxçıvan filialından
ayrılıb, Bakıya APİ-də oxumağa
gəlmək istədi.
Bir neçə gün
keçəndən sonra dərsdən
çıxıb evə gəldim.Qapını açıb stolun üstündə Xanəlinin arxası
yazılmış şəklini və şəklin yanında
cildi açıq şəkildə qoyulmuş bir kitab gördüm.Kitabın cildinin
ağ vərəqində bir
beyt Əliağa Vahid,
Puşkinin , “Doğrudan
da,
vicdanı təmiz olmayan yazıqdır”
kəlamını, onun ardınca isə :
Yersiz boşalandan, yersiz dolandan,
Yerində
kövrəklik, sərtlik gözləmə.
Çörəyi
dizinin üstdə olandan,
Kişilik
gözləmə, mərdlik gözləmə.
Səyavuş
Sərxanlı 15.IX.1971 misralarını oxudum
.
Səyavuş Sərxalını ikinci dəfə dərindən həmin misralarla tanıdım, bildim
ki, atalar sözü kimi
işlənən bu sətirlərin
müəllifi sıradan bir insan deyil, kimdirsə,
misraları dillər əzbəri olub,
başqalarına nümunə göstərilən bir şəxsiyyətdir. Heç bilməzdim ki, bu misraları yazan müəllifin bunu yazanda 33-34 yaşı olub.
Səyavuş
Sərxanlı ilə üçüncü
görüşüm yetmişinci
illərin sonunda , hələ “Ulduz” jurnalında şöbə müdiri işlədiyi vaxta
təsadüf etdi.
Rayondan
şəhərə gələndə şeirlərimi
təqdim etmək üçün “Ulduz” jurnalının redaksiyasına getdim. Poeziya
şöbəsinin müdirinə müraciət etməyi
məsləhət gördülər.
İlk
dəfə olaraq hələ on il əvvəl imzası
mənə cavab məktublarından
tanış olan Səyavuş
Sərxanlı ilə görüşüb,
darısqal otağında qarşı-qarşıya oturduq.
Təqdim
etdiyim şeirləri nəzərdən keçirib iki misranı ucadan oxudu:
“Qış
papağın çıxarıbdı asırım,
Yaxasını
külək açıb çaşırın.”
Sonra mənə “çaşır”
deyəndə nəyi nəzərdə tutduğumu
soruşdu.Mənim yığcam izahımdan sonra
bu söz
vasitəsilə hər ikimizin
düşündüklərimizin eyni olduğu qənaətinə gəldi və bizim dostluğumuz elə
həmin gundən, elə həmin söhbətdən
başladı.
Ondan bir neçə ay sonra bəyəndiyi
şeirlərdən biri həmin jurnalda çap olundu.
Elə ilk
tanışlığımızdan onun isti münasibəti, səmimi
davranışı , sadəliyi , görüşdüyü
müəllifə qayğısı, redaksiyaya
təqdim etdiyi yazılara verdiyi
obyektiv qiymət onu bir şairdən çox,
bir insan kimi mənim gözümdə ucalardan
ucalara qaldırdı və bizim aramızda səmimi dostluq
münasibəti yarandı.
Tez-tez olmasa da, arabir
şəhərdə görüşər, hal-əhval
tutardıq.
O “Açıq söz”
qəzetində işləyəndə (90-cı
illərdə) təkcə onun xatirinə
həmin qəzeti alıb oxuyar,
gündəlik hadisələrdən hali
olardım.Səyavuş Sərxanlının
təşəbbüsü ilə həmin qəzetin bir səhifəsi yeni
yazılan şeir və hekayələrin nəşrinə həsr
olunardı.
Bir
dəfə qəzeti alıb oxuyanda
ədəbiyyat səhifəsində verilən şəkil
diqqətimi cəlb etdi.
Şəkildəki eynilə mənə bənzəyirdi.
Səhifəni oxumağa
başladım.Səklin yanında mənim şeirlərim verilmişdi. Səyavuşa zəng vurub mənə aid olan (əslində çəkdirdiyim fotodan o qədər də
seçilməyən) həmin şəkli haradan
aldığı ilə maraqlandım. O bununla bağlı kiçik
bir epizod
danışdı: “Ədəbiyyat səhifəsini
hazırlayanda digər müəlliflərin şəkli olduğu halda, sənin şeirini şəkilsiz verə bilmədim, ona gör də həmin
şəkli səni təsəvvürümdə
canlandırıb gördüyüm kimi çəkdim.
Mən
Səyavuş Sərxanlının rəssamlıq
qabiliyyətinə heyran qaldım. Ən
azından yazdığı şeirlər qədər mükəmməl
bir rəsm əsərdi.
Onun özü haqqında, həyatı ilə
bağlı danışdığı hadisələri
qələmə alıb toplasan,
bəlkə də, qalın bir kitaba çevrilər. Söyləyirdi
ki, Pribaltikada
Azərbaycan poeziya günlərində iştirak edərkən (1976) bir
jurnalist mənə yaxınlaşıb
müsahibə götürmək istədiyini bildirdi.Mən ona çatdırdım ki,
burda adlı-sanlı Azərbaycan şair və yazıçıları çoxdur, onların arasından məni seçib, məndən müsahibə
götürməyiniz normal alınmaz.Siz
mümkünsə, müsahibəni məndən yaşlı olan şairlərdən götürün.
O
təəccüblə mənə baxıb dedi:
-Mən
sizi yaxşı anlayıram.Ancaq onlar rus dilində elə
danışırlar ki, ruslardan
seçilmirlər.Ancaq Siz danışanda
danışığınızdan azəbaycanlı olduğunuz o dəqiqə
özünü büruzə verir.
Buna
görə də mən məcbur qalıb müsahibə
verməyə razı oldum.
Gözəl şair,
qələmi iti publisist,
1971-ci ildən AYB və AJB-nin üzvü, “Qızıl qələm” (1977), “Ümumittifaq N.Ostrovski”
(1980), “Məmməd Araz” (1980),
“Nəcəf Nəcəfov (2000) mükafatları laureatı
Səyavuş Sərxanlı 1942-ci il
fevralın 28-də Şəmkir rayonunun
Sərxanlı kəndində anadan olub.
Nizami
adına Şəmkir şəhər orta
məktəbini qızıl medalla bitirib və elə həmin il
, Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna daxil olub. Lakin ürəyi poetik duyğularla coşub-daşan
Səyavuş könüllü olaraq tibb təhsilindən
uzaqlaşıb.Qəlbinin istəyi ilə
sənədlərini ADU-nun filologiya fakültəsinin jurnalistika
şöbəsinə verib qəbul olunur (1963) və oranı əla
qiymətlərlə başa vurur (1967).
Ədəbi
fəaliyyətə orta
məktəbdə oxuduğu
illərdən başlamış və hələ şagird olarkən şeirləri
“Qırmızı Şəmkir” adlı rayon
qəzetində çap edilmişdir.
Özü
söyləyirdi ki, Tibb
İnstitutunu atıb getmişdim
rayona.Bir yerdə durub
dayana bilmirdim, iş yerimi tez-tez dəyişirdim, qəlbim bulaq kimi
çağlayırdı.Şeirlərimi mərkəzi
mətbuatda çap etdirmək üçün yollar
axtarırdım. Düşünüb-daşındım
və Xalq şairi
Nəbi Xəzriyə geniş bir məktub yazıb şeirlərimi də
əlavə edib ona
göndərdim. Bir müddət
qulağım səsdə qaldı. Bir gün rayonda işdən
qayıdanda xəbər verdilər ki,
şeirlərim Nəbi Xəzrinin təqdimatı ilə
“Azərbaycan gəncləri” qəzetində çap
olunub. Sevincdən necə
qışqırdımsa......O hissi
sözlə ifade etmək qeyri-mümkündr.
Qəzeti
tapıb oxudum, gördüm
ki, N.Xəzrinin yığcam
təqdimatından sonra”Cığır” və “Səslədi
məni ” şeirlərim nümunə kimi
çap edilib”.
“Azərbaycan
yazıçıları (XX-XXI yüzillikdə)” kitabında Nebi Xəzrinin bu
təqdimatının
“Azərbaycan
gəncləri” qəzetinin 1961-ci il
nömrəsində dərc olunduğu qeyd olunur. Lakin
N.Xəzriyə ünvanladığı məktubda yazır:
“Mənim 20 yaşım bu yaxınlarda, fevral ayının 28-də tamam
olmuşdur”.
Deməli,
Səyavuş Sərxanlının N.Xəzrinin
təqdimatı ilə çıxan şeirləri 1963-cü
ildə, o institutun birinci kursunda oxuyanda dərc olunmuşdur.Bu
xəbəri eşidəndə isə Tələbə İnşaat dəstəsinin üzvü
kimi rayonda
çalışırmış.
Şair
9 şeir kitabı,5 tərcümə
əsərinin müəllifidir. 1968-ci ildə nəşr olunan “Qayit” adlı ilk kitabı “Gənclik” nəşriyyatında
çap olunmuşdur.
Kitaba daxil edilən
“Ayaqlar-Addımlar” şeirində yazılır:
“Ömür nur
çeşməsi-
Coşub axacaq...
Bir arzu səsidir hər addım səsi,
Vicdandan kənara bir
addım atmaq,
Ömrün
alçalması, ləkələnməsi.
Şair şeirində
insanları vicdanlı olmağa çağırır,
vicdandan kənara atılan addımları insanlığın
alçalması, ləkələnməsi kimi qəbul edir.
Doğrudan da, bu gün
də belədir, bütün qanunlardan, qaydalardan öndə
duran vicdandır! Vicdandan kənar bir addım atılırsa,
bütün insanlığı nizamlayıb qoruyan qayda və
tələblərin əleyhinə addım atmış hesab
olunur.
Səyavuş
Sərxanlının yaradıcılığı
çoxşaxəlidir. Onun şeirlərində ana,
Vətən,sevgi, təbiət və insani duyğular ilk
sırada dayanır.
Şair anası
Səadət xanıma həsr etdiyi “Ana” şeirində
yazır:
Vuruldum Vətənə
ana adında
Ömrümün
gecəsi, gündüzü ana.
Həyat dediyimiz
kainatın da,
İlk sözü
anadı, son sözü ana.
Və onun ardınca
həm ona, həm də anasına ana olan Vətən
haqqında “Vətən, səslə oğlunu” şeirində
yazır:
Ağacınam-ayaq
üstə, yuxusuz,
Əlacınam-
qadağasız, qorxusuz
Leylacınam-duya
bilməz duyğusuz,
Möhtacınam-yüz
sınaqsız, sorğusuz,
Neyə tutum,
göydən asım yolunu,
Vətən, var ol,
Vətən ,
səslə olğlunu!
O, “İnsan”
şeirində dünya ilə insanı
qarşı-qarşıya qoyur, göstərir ki,
sevərək gəldiyin , min bir məhəbbətlə
könül verdiyin dünya son anda sənə dönük
çıxır, verdiyini geri alan insanlar kimi...
Bir bənddə iki
qütb qarşılaşır- bütün varını
insanların qarşısına süfrə kimi açan
və son anda bütün verdiklərini insanın özü
qarışıq geri istəyən hərdəmxəyal
insanlara bənzəyən dünya...
Kimi sevdik, gördük
yüklü qatardı,
Səbrimizi
çaldı-çapdı apardı.
Qayğıların
qaysağını qopardı .
Soyuq istək,
İsti talan olmaya,
İnsan odur, oxşamaya
dünyaya,
Verdiyini geri alan olmaya...
O, ömrünün
çoxunu şəhərdə yaşasa da, qəlbində
bir kənd həsrəti,doğma yurd sevgisi bütün
sevgilərdən öndə dayanırdı. Ona görə də
1978-ci ildə yazdığı şeirlərindən
birində deyirdi:
Qardaş
kürəyidi, bacı nəfəsi,
Məndən
öncə uçur harayı, səsi,
Qoy böyük
şəhərlər qürrələnməsin,
Hamısının
atası, anası kənddir.
Səyavuş
Sərxanlı təmənnasız insan idi. Ona yad baxan, onu
sevməyənləri də sevməyi bacarırdı. Bu
duyğuları “Sevənlər, sevməyənlər”
şeirində daha gözəl ifadə edib:
Ey məni
sevənlər,
ey sevməyənlər,
Sizi
düşünürəm, qurbanam sizə.
Dalımca yaxşı
söz, pis söz deyənlər,
Qəlbimi
döşərəm qədəminizə.
Şair böyük
ürəyə sahib bir insan idi. O özünə olan
haqsızlığı insan düşüncəsinin kallığı
kimi qəbul edirdi. İnanırdı ki, xəbis, xain insanlar
da nə vaxtsa kamilləşəcək və onlar da insanlara
sevgi gözü ilə baxmağı öyrənəcəklər.
Şair oxucularını da bütün pislikləri
unutmağa, bu əməl sahiblərini
bağışlamağa çağırırdı. O,“Unut
getsin” şeirində yazırdı:
Yüz yol yanıb
oxşasan da sən neyə,
Nə torpağa yiyə sənsən, nə göyə,
Bəsdir, ürək, qan ağlama qəm deyə-
Unut getsin,
unut getsin hər şeyi!
Kim görübdü
göz yaşından pay olsun?
Eldi gəlir, toy olsun, ya
vay olsun,
Yaşa getsin , hər
nə olur, qoy olsun,
Unut getsin,
unut getsin hər şeyi!
Səyavuş Sərxanlının dünyagörüşü o
qədər zəngin , kamil və
hərtərəfli idi ki,
qarşılaşdığı pisliklərə insanların
səhvi kimi yanaşırdı. Düşünürdü ki,
gec-tez hər bir insan öz səhvini
anlayıb, doğru yol
seçməyi bacaracaq – “Allah
yolu”na qayıdacaqdır!
Şair dünyaya gəlib gedən hər kəsin günün birində unudulacağını bir həyati qanun kimi qəbul edirdi. Ancaq ona da inanırdı ki, unudulmayan, insanların
qəlbinə yol tapan,
onları həm ağlatmağı, həm
güldürməyi bacaran, sevindirə
bilmək gücünə sahib olan şeirlərin altında olan
imzalar da ,
şeirlər kimi hər an
oxunacaq və heç
zaman unudulmayacaq.
Buna görə də “Məni sorusan olsa” şeirində
yazırdı:
Məni
xatırlayan,
Soruşan olsa-
Üzüm
ellərədir,
Ünvanım-
şeir.
Kim məni
tapanda pərişan olsa ,
Özümə tutduğum divanım-şeir.
Gecikən sevginin gizli ahları
O yaslar,
o toylar- düyünlər-
şeir.
Dostların
səhvləri öz günahlarım,
Açılan,
açılmaz düyünlər – şeir.
Səyavuş
Sərxanlının arzusu, əməli,
qəmi, kədəri – hər nəyi varsa
öz əksini şeirlərində
tapıb. Özü kimi
seirləri də səmimi, saf, təmiz,
qəlbə yaxındır.
Mənim 1993-cü ildə çap
olunan “Üyüt, ömür dəyirmanı” kitabıma
Səyavuş Sərxanlı “Bütün
böyük oğullar
kənddə doğulur, səhərdə
ölməyə gəlir” sərlövhəli ön
söz yazmışdı. Ancaq
mən Səyavuş Sərxanlının timsalında
yəqinləşdirdim ki, kənddə doğulub
şəhərə gələn oğulların hamısı
bura ölməyə gəlmir,
yüksək qabiliyyəti, istedadı olanlar
əbədiyyətə qovuşmağa,
əbədiyaşarlıq qazanmağa
gəlir,eynən SƏYAVUŞ SƏRXANLI kimi.
29
iyun 2020
Sərdar
Zeynal
Filologiya
üzrə elmlər doktoru
Hürriyyət.-
2020.- 2-3 iyul.- S. 13.