800 bölümü keçən “Ata
ocağı”nın yazarı:
“Serialı ona görə
bitirmirik ki...”
Kulis.az “Ata ocağı”, “Qaynana”,
“İmtahan” kimi məşhur serialların ssenaristi Valeh Əhmədovla
müsahibəni təqdim edir.
- Valeh bəy, yerli serial industriyasının yaranma prosesi xarici teleserialların qadağan olunması və dövlət tərəfindən bu sahəyə maliyyənin ayrılması ilə başladı. Serial ssenaristi kimi fəaliyyətə başlayanda riskləri nəzərə aldınızmı? Çünki insanlar peşəkar serialları görmüşdülər və sizin üçün asan olmamalıydı.
- Əlbəttə, nəzərə alırdıq. “Xəzər” telekanalında ilk serial təcrübəmiz “Aramızda qalsın” oldu. Çox böyük məsuliyyətimiz vardı. Hətta serial başlamamışdan əvvəl kifayət qədər məbləğ xərclənmişdi dekorlara, işıqlara, geyimlərə, avadanlıqlara. Serial komediya janrında olduğundan azca rahatlığımız var idi. Çünki zarafat yazmaq qabiliyyətimiz vardı. Amma uzun müddətli serial məsələsi olduğuna görə çox narahat idik. İlk təcrübəmiz Türkiyənin “Çocuklar duymasın” serialının adaptasiyası oldu. Sadəcə 14 seriyaya qədər onların xarakterlərindən, hadisələrindən yola çıxdıq. İlk seriyalarda 90 faiz uyarlama vardısa, sonrakı bölümlərdə faiz azalmağa doğru getdi. 14 bölümdən sonra isə sırf öz ssenarilərimizi yazırdıq. Artıq serial fərqli format almağa başladı. Adaptə olan seriyalarda və öz yazdığımız seriyalarda heç bir reytinq və ya auditoriya itkisi yaşamadıq. 14 seriyadan əlavə 186 seriya öz ssenarimiz əsasında çəkildi. Ümumilikdə 200 seriya yayımlandı. Bir mövsüm sonra da “Qaynana” serialı ilə başladıq. Hətta bir şeyi deyim. Olurdu ki, “Aramızda qalsın” serialının efir vaxtları dəyişirdi. Bu da böyük bir riskdir serial üçün. Bununla belə reytinqdə itkisini görmürdük. Gecə saatlarında da, təkrar – təkrar yayımlansa da insanlar baxırdılar.
- Gəlir gətirdimi serial?
- Bununla bağlı istehsalçı, yəni telekanal məşğul olur. Biz həmişə serialın bədii hissəsi ilə məşğuluq. Lakin onu bilirəm ki, kanal çox məmnun idi. Çox böyük ajiotaj var idi yaxşı mənada. Yadıma gəlir ki, bizim reklam departamentinin əməkdaşları ilk seriyalar yayımlanandan sonra tort hədiyyə etmişdilər, reytinqlər yüksək olduğu üçün. “Xəzər”də yüksək reytinqi adətən “Xəzər xəbər” alırdı. Və bizim fəaliyyətimizlə yeni bir dalğa açıldı. Serial dalğası. Bir müddətdən sonra sloqan ortaya çıxdı: Ailənizin serial ünvanı. İnsanlar izləyirdilər, sevirdilər. Küçədə aktyorlarımızın ətrafına yığışırdılar. Bizim üçün də seriallarımızın populyarlaşması gözlənilməz oldu. Bu qədər bum olacağını gözləmirdik.
- Azərbaycan kinosunun zəif nöqtələrindən biri ssenaridir. Amma belə başa düşürəm ki, serialda bu problem o qədər də yoxdur. Uzun ömürlü, baxılan seriallarımız var. Öz təcrübənizdən çıxış edərək deyə bilərsinizmi, Azərbaycanda peşəkar ssenaristlərin formalaşması
üçün hansı şərtlər tələb olunur?
-
Yaxşı ssenaristin yetişdirilməsi üçün
uğurlu ssenaristlərin, istehsalçıların təcrübələrini
öyrənmək lazımdır. Peşəkar
ssenaristlərdən master-klasslar almaq mümkün olsa, bu, 3-0,
4-0 öndə olmaq deməkdir. Ssenarist
olmaq istəyənlərin özündən də təşəbbüs
gəlməlidir. Yəni öyrənməyə,
təkmilləşməyə meylli olmalıdır. Peşəkar dərslər almaq bir tərəfə,
əgər uğurlar qazanmışıqsa bu, tənbəl
olmamağımızın hesabınadır. Praktikadan əlavə biz Avropa, dünya filmlərinə
baxırıq, təhlil edirik, araşdırırıq, trend
olan mövzuları nəzərə alırıq. Mütaliə edirik. Qısaca desək,
təcrübəli insanların təcrübəsindən
yararlanmaq, əsla arxayın olmamaq, öz üzərində
işləmək lazımdır.
- Həm də Azərbaycan
reallığını bilmək lazımdır, deyilmi?
- Bəli.
Tamamilə doğrudur. Gündəmi
izləmək lazımdır. Bir də təhsildən
başqa iş praktikası da önəmlidir. Misal
üçün, nəzəri oturub danışmaqla
yanaşı praktiki master klasslar daha faydalı olar, insan daha
sürətli inkişaf edər. Nəzəri
biliklərlə praktika bir arada olmalıdır. Misal üçün internetdə ödənişli
əsaslarla Skorseze kimi bir çox peşəkarların nəzəri-praktiki
onlayn master-klassları var.
- Siz kino sahəsində də işləmisiz.
Niyə kino ssenarisi serial ssenarisindən geri
qalır? Bir fikriniz varmı bununla
bağlı?
- Məncə,
sənaye formalaşmalıdır. Azərbaycanda
istər komediya istərsə də dram janrında uğurlu
filmlər var, sadəcə, düzgün strategiya qurub
tamaşaçıları ora cəlb edə bilmirik. Bu da həmin keyfiyyətli filmlərin
istehsalçılarını növbəti filmləri çəkməsi
üçün motivasiya etmir. Kinoteatra
çıxacaq filmlər məhz tamaşaçının
izləyəcəyi məhsullar olmalıdır. Və
bunu öncədən 10-15 qərəzsiz, obyektiv mütəxəssis
film yayımlamadan qabaq mövzuya baxmalı, treylerini, tizerini
izləməli, fərqli təkliflər irəli sürməli
və sonra bu kinoteatra buraxılmalıdır. Seanslar
da bu rəylərdən sonra ədalətli şəkildə
təyin olunmalıdır. Çünki əldə
olan tamaşaçı kütləsini qaçırtmaq,
küsdürmək olmaz. Sponsorlar da keyfiyyətli
işlərdə görünmək istəyəcəklər.
Amma bizdə, bəzən layiq olmayan filmin
seansları daha çox olur, nəinki keyfiyyətli filmlərin.
Bu da öz təsirini göstərir. Sənaye strategiyasının düzgün
qurulmaması pis filmlərin ortaya çıxmasına səbəb
olur. Serial isə televiziyada
yayımlanır deyə, tamaşaçı buna görə
maşına minib yol qət eləmir, bilet almır. Kanallarda uğurlu seriallar çəkilir, onlar
arasında ədalətli rəqabət var. Ona görə də,
ən ideal işi ortaya qoymağa çalışırlar.
Tamaşaçı kütləsi kinoteatrlardan fərqli
olaraq azalmır, əksinə, gündən-günə
artır. Uğursuz, bəzən efir
doldurmaq xatirinə çəkilən azsaylı işlər də
olur. Amma ümidvaram ki, zamanla bu işlərdə
də keyfiyyətə önəm veriləcək.
İndi rəqəmsal platformaların ortaya
çıxması kinoteatrlara bir az da zərbə
oldu.
- Azərbaycanda serial sənayesinin
hansı şərtləri artıq formalaşıb və
hansılar formalaşmayıb?
-
Düşünürəm ki, serialların Azərbaycanda
özünəməxsusluğu var. Braziliya serialından izlədiyi
bir şeyi tamaşaçı yerli serialda görmək istəmir.
Elə mövzular var ki, özüm də
onları yazmaqdan ehtiyat edirəm və yəqin, yazmaram da.
Məsələn, məktəbli
uşaqların sevgisi. Azərbaycan
tamaşaçısı bunu Braziliya, Türkiyə, Rusiya
seralında normal qəbul edir, amma bizdə bunun qəbul
olunması çətindir. Bu tipli onlarla
misal var. Düşünürəm ki, tamaşaçı onu
izləməz. Azərbaycan
serialının artıq öz formatı var, qəbul etdiyi
mövzular var. Nələrə diqqət etməliyik? Əgər bu, sənayedirsə, qazancı
olmalıdır. Qazanc sistem halına
düşməlidir. Amma qazanc olsun deyə,
necə gəldi film, serial çəkmək olmaz. Çox istəyirəm ki, serial, kino sənayemizdə
gəlir daha yüksək olsun. Maddiyyatdan
asılı olan, keyfiyyət baxımından bəzi
çatışmazlıqları da birdəfəlik aradan
qaldıraq. Ümidvaram ki, bu, çox
yaxın zamanlarda baş verəcək. Çünki,
qeyd etdiyim kimi, hər il ötən ilkindən
daha yaxşı olur.
- Mövzuları nəyə əsasən,
necə seçirsiz, araşdırma metodlarınız nədir?
-
Ssenarinin önəmli məqamlarından biri araşdırmadır.
Hansı mövzu daha çox gündəm ola
bilər, insanlara təsir edə bilər onu seçirik. Biz insanlara əsasən duyğularla təsir edirik.
Sevgi duyğusu, ananın övladına
bağlılıq duyğusu və s. Həm də
müşahidə edirik ətrafımızda baş verən
hadisələri. Xəbərləri izləyirik.
Nəticədə ortaya təxminən on
başlıq çıxır. Məsələn,
ata ilə oğul nə üstündə mübahisə edir?
Sənət seçimi, evlənəcəyi qadın... Yaxud oğul evlənib, ata yenə onun həyatına
müdaxilə edir. Bu tipli mövzuları
araşdırırıq, hansı daha çoxluq təşkil
edir, onun üzərinə gedirik. Yəni insanların
fikrini nəzərə alaraq... Amma bir şey də
var; biz özümüz də serialda münasibət, mövqe
ortaya qoymağa çalışırıq. Məsələn, çox ailə qəbul etməz
ki, vəfat etmiş oğlunun arvadı yenidən ailə
qursun. Bu, normalda qəbul olunmur. Amma biz bu motivi veririk və bir nümunə olmağa
çalışırıq. Göstəririk
ki, əslində, burda katastrofik, pis nəsə yoxdur. İnsandır, yenidən ailə qura bilər.
- Youtube-da saysız
tamaşaçı rəyləri gəlir seriallara. Bu rəyləri
araşdırırsınızmı, hesablaşırsınızmı
onlarla? Və oradakı fikirlər keyfiyyətə
kömək edirmi?
- Bizim
ssenari qrupumuz “Qələm” adlanır. Komandaya
bir ssenarist götürəndə çox sınaqdan
keçiririk. Yəni onun perspektivi nə qədərdir.
Proqnoz qoyuruq ki, uzun məsafəli gedə bilər
ya yox. Adam var ki, bir dialoqundan bilmişəm
ki, bu, uzun müddət davam edə bilməyəcək. Bəzən də baxıram ki, dialoqu daha
yaxşı yazır, yaxud hadisə axtarmağı daha
yaxşıdır. Amma bizim ssenaritslər
universaldır. Hər şeyi bacarır.
Türkiyədə ixtisaslaşma var. Bizdə də
gələcəkdə belə olmasını istərdim.
Biri araşdırma aparır, digəri dialoq
yazır, digəri hadisə. Qrupun üzvləri
bizdə işə başlamadan öncə
standartlarımızı öyrənir. Onlara
izah edirik ki, bu cür qaydalarla işləmək
lazımdır. Mənim bir prinsipim var.
Sonradan oxudum ki, Kurosavanın da belə bir prinsipi
varmış. Bizim serialların heç birində intihar
ola bilməz. İntihara cəhd var, amma
intihar aktı ola bilməz. Bizim
üçün insan həyatı çox önəmlidir.
Ssenari qrupu da bu istiqamətdə işləməyə
başlayır ki, nələr olar, nələr olmaz. Mövzuların seçimi də onlardan gəlir.
Beş il, on il işləyən ssenaristlər
var. Prinsiplərimizdən biri də odur ki, hər kəsin
fikir bildirmək haqqı var və biz bunu dinləməliyik.
İstər on il işləyən ssenarist
beş il işləyənə, istərsə də dünən
gələn ssenarist ən təcrübəli ssenaristə
fikir bildirə bilər. Sualınıza gəldikdə,
bu məhsul tamaşaçının məhsulu olduğundan
onların fikirləri mütləq araşdırılır və
Youtube bunun üçün ən gözəl imkandır.
Bəzən, olur ki, tamaşaçı həddən
artıq israr edir, biz də bir müddət sonra hadisələrə
müdaxilə etməyə başlayırıq. Amma bizim işimizdə belə bir qayda var ki,
tamaşaçı arzusuna çatdısa, demək, serial
bitdi. Tamaşaçı yazır ki, filan
personajlar niyə ayrıldı, qovuşsunlar. Onun istəyi normaldır, amma biz
razılaşmırıq. Əlbəttə,
sevinirik ki, təsir edir. Misal
üçün, yazırdılar, Elman xarakterini tutsunlar, onu
çıxardın artıq. Mənfi qəhrəmansız
serial ola bilməz axı. Yəni
kommentlərin arasında fərq qoyuruq, bilirik ki, harda
müdaxilə lazımdır, harda yox.
- Seriallarda xarakterlərin hər
birinin öz tərzi, intonasiyası var. Necə işləyirsiz
bunu?
- Bunu
aktyorlar setdə rejissorlarla çalışırlar. Amma bizim rejissor və prodüser komandamızla məsləhətləşmələrimiz
olur. Sezon başlamadan öncə xarakterlərin
formalaşması məsələsi var. Hazırda növbəti
mövsüm üçün bu işləri
görürük. Serialın izlənməsi
üçün bir çox amillər var. Onlardan əsasları
uğurlu xarakter və onun başına gələcək hadisələrdir.
Hər xarakterə real insan kimi
yanaşırıq. Onun bioqrafiyası,
danışığı, yaşadığı mühit,
ümumi xarakteri haqda üç səhifəlik pasport
yazırıq və uzun illərdir bərabər
çalışdığımız peşəkar rejissor
komandasıyla müzakirələr aparırıq. Geyimi-filanı necə olacaq, variantlar təklif edirik.
Və onların öhdəsinə
buraxırıq. Olur ki, çəkiliş
prosesində Nazim, Şəfiqə obrazına rejissor elə
bir cəhət əlavə edir ki, ona etiraz etmirik.
- “Ata ocağı” dörd
ildir gedir. Bölümləri
800-ü ötüb. Niyə bitrimirsiz?
-
Türkiyədə belə bir qayda var ki, reytinq qazanmış
bir serialı bağlamaq məntiqsizlikdir. İnsanlar
izləyir, mövzu tükənməyib, rejissor prodüser heyətinin
enerjisi var. Bu günə qədər sağ olsun həm
tamaşaçılarımız həm də peşəkar
insanlar, işlərimiz çoxluq tərəfindən qəbul
olunub. “Həyat Sən nə qəribəsən”, “Bir Ailəm
var”, “Cehizsiz gəlinlər”, “İmtahan” və s. Amma növbəti
layihəmiz belə reytinq verəcəkmi? Qəbul
olunacaqmı? Qarantiya yoxdur. Bir məsələni də deyim. Bu serialla bağlı bizə sevilən sənətkarlar
da zəng edirlər, müsbət fikirlər bildirirlər, təkliflər
də edirlər, məsləhət də verirlər. Yəni “Ata ocağı” insanların baxa biləcəyi
məhsula çevrilib. Bəzi adamlar deyirlər,
seriala baxdığımızı hiss eləmirik,
baxırıq ki, görək, Nazim kişinin evində nə
var, nə yox? Serial artıq ailələrin
bir hissəsinə çevrilib.
- Əvvəlcədən
yazdığınız bölümlərdə sonradan dəyişiklik
olunurmu?
- Dəyişiklik
olmayacaq deyə hökm yoxdur. Amma xarakterləri
analiz edirik və proqnoz veririk ki, bir xarakter bizə nə qədər
hadisə verə bilər? 10-15 gün buna
gedir. Yeni sezonda 7-8 xarakter qoşulacaqsa,
öncə müzakirələr aparırıq ki, bu xarakterlər
kimlər olacaq? Bəzən
özümüz də dəyərli sənətkarlarımızla
vidalaşmaq məcburiyyətində qaldığımıza
görə üzülürük. Deyirik,
sizin xarakter bizə hadisə vermir, sizi sevirlər, getdiyinizə
görə bizi qınayacaqlar, amma hadisə tapa bilmirik. O
xarakter ömrünü başa vurur. Təbii
ki, peşəkarlarla işlədiyimizə görə, həmişə
qarşılıqlı anlaşma olur. Xarakterlər
də var ki, uzunmüddətli hadisələr vəd edir.
- Gününüzün necə
saatını buna həsr edirsiniz?
- Bizim
işə başlama və bitmə saatımız yoxdur. Kabinetdə, evdə, məkanlarda, virtualda – hər
yerdə işləyirik. Pandemiyada evdən
işləmə məsələsi çıxdı. Bizim komanda illər öncədən buna hazır
idi. “Vatsap” qrupu açdıq. İşdəki işimiz bitəndən sonra evdə
işləyirik. Metroda, yolda bir hadisə
görsək, axşam 9-da, 10-da hərə bir ideya atır.
- Yorucu olmur?
-
Zövqü olmasa yorucu olar. Bəzən gecə
3-də durub bütün sutkanı işləyirik.
- Normal yaşamırsız ki?
- Serial
sektorunun qaydasıdır bu. Hətta Türkiyədə
zarafatla belə deyim eşitmişdim ki,
şaxtaçılıq sektorundan sonra serial sektoru ikinci ən
ağır sahədir.
- “Ata ocağı”nın
uğurunun əsas şərtləri nədir?
- Ailə
faktoru. Serialda mövzular yenilənir,
bütün ailələrdəki reallıqları əks
etdirməyə çalışırıq. Mühafizəkar atanın çölə meylli
qızı var. Oğlu ilə peşə seçimində
fikri üst üstə düşmür. Ana
obrazı atanın narazılığını bilsə də,
uşaqlarını qoruyur. Ailələrdəki
problemləri araşdırmaqla yanaşı təxəyyül
də qatırıq. Düşünürəm ki, nəinki
“Ata ocağı”nın, digər
seriallarımızın da uğurunun əsas səbəblərindən
biri uzun illərdir bərabər
çalışdığımız komanda
anlaşmasıdır. Rüfət Şahbazov,
Amiran Babayev və digər dostlarımız həm peşəkardırlar,
həm də gözəl komanda yığıblar. Hekayədən
başlayan iş, komanda idarəçiliyi,
gözəl kastinq, quruluş, oyun, montajda ruh qorunaraq davam
etdirilir. Heç kəs öz eqosunu ortaya qoymur.
İmprovizələr müəyyən çərçivə
daxilində olur. Yəni səhnənin əsas
fikri dəyişmir. Amma hamı - rejissor, aktyor,
montajçı, rəssam və s. işin keyfiyyətli
olması üçün çəkiliş və montaj mərhələsində
fikirlər irəli sürür. İşin
keyfiyyətinə yaxşı təsir edən hər yeni fikir
qəbuldur.
- Əcnəbi serialların
yenidən kanallarda yayımlanması yerli serialların reytinqinə
təsir göstərdimi?
- Qərar
çıxanda narahat olduq. Sizə bir şey
deyim, biz reytinq araşdırmaları da edirik ki, hansı
mövzu tutur, hansı tutmur. Təkcə
reytinq verən bölümü yox, onun uğurunu təmin edən,
həmin hadisəyə gətirən öncəki iki
bölümü də araşdırırıq. Növbəti mövzularımızı buna əsasən
qururuq. O vaxt türk, hind serialları ciddi reytinq verirdi. Yayımı dayandırılandan sonra sektor
inkişaf etdi, bizim seriallar yüksək reytinqlər əldə
etdi. Bu qərar çıxanda məyus
olduq ki, yenə də əvvəlki dövr başladı.
Amma artıq bu seriallar reytinq baxımından bizə
yaxın belə düşə bilmir.
- Serial sənayesinin inkişafı ilə
bağlı hansı arzularınız var?
- İstəyərəm, yerli seriallarımız
dünya arenasına çıxsın, yarışlarda
iştirak etsin. Azərbaycanda bunun üçün yetərincə
potensial var. Bizim coğrafiya maraqlıdır. Biz doğulan kimi
üç-dörd mədəniyyəti öyrənirik.
Mövzu rəngarəngliyimiz var. Biz “Həyat sən nə Qəribəsən”
və “Bir ailəm var” serialına başlamadan öncə,
ümumiyyətlə, dram seriallarına başlayanda Türkiyəyə
praktikaya getdik. Bir çox populyar günlük və həftəlik
serialların setində olduq. Orda xüsusi dörd-beş mərtəbəli
binalar var - sırf çəkiliş üçün. Xəstəxana,
polis şöbəsi, məhkəmə, ofis, restoran eyni
binadadır və burda çəkiliş edirlər. Pandemiyada
xəstəxana səhnələrini çəkməkdə
çətinlik çəkdik. Gələcəkdə Azərbaycanda
da belə hazır binalar olsa, işimiz bir az da asanlaşar,
sektorumuz daha da inkişaf edər. Allahın köməyi ilə
buna da ümid edirəm ki, çox yaxın zamanlarda beynəlxalq
uğurlara da imza atacağıq.
Hürriyyət.- 2021.- 8-9 iyul.-
S.14.