BİR VİDA BORCUMUZ VARDI

Xalq artisti Zülfüqar Abbasovun əziz xatirəsinə

İnsan əzəməti hər an onun varlığının bir hissəsi olaraq düşüncələrinin qisməti qədər doğmalaşa bilir. Bu doğmalıq onun var olduğu zamanında o qədər də hiss olunmur. Çünki hər vaxt bir zaman kəsiyində onu görə bilmək istəyi bu hissi üstələmiş olur.

Bir aprel tarixinədək tanınmış rejissor, Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti Zülfüqar Abbasovla görüşmək hissi qədər doğma və əziz bir duyğunun şirinliyi tək.

Doğrusu, bir aprel tarixində səhərin alaqanlığının yenicə köksünü yardığı zamanında həyat yoldaşı Mədinə xanımdan ilk olaraq aldığım acı xəbərə bir az da inanmamaq istəsəm də, sonradan bu xəbərin həqiqət olduğunu anlaya bildim. Məhz bir aprel tarixində görkəmli rejissor, Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında bir çoxlarının əlindən tutub müqəddəs səhnənin onlar üçün sözün əsl mənasında böyük sənət məbədi olaraq sevdirən bir müəllimi hesab edilən, Xalq artisti Zülfüqar Abbasov ömrünün 82-ci ilində bu fani dünya ilə əbədi olaraq vidalaşdı. Vidalaşdı demək qədər çətin bir kəlmənin ifadə edilməsi mənim dilimdə hər an çox ağır olub. Elə bu gün də ağırdır. Zülfüqar Abbasov kimi bir şəxsiyyətin vida sözünü də demək çətindən çətin idi. Ancaq bir vida borcumuz vardı. Zülfüqar Abbasova olan vida borcu.

Zülfüqar Qulu oğlu Abbasov 3 may 1940-cı ildə Gürcüstan Respublikasının Borçalı mahalının Yuxarı Saral kəndində anadan olub. O, əsilli-köklü Qərbi Azərbaycanın Vedi və Dərələyəz mahalından olmaqla, ata babası olan dinməz Abbas XX əsrin əvvəllərində Dərələyəzdə gedən erməni gavurlarına qarşı mübarizə aparıb və o mahallarda mənfur erməni qiyamçılarının intiqamçısı olub. Elə bu səbəbdən də el arasında “dinməz Abbas” olaraq tanınıb. Erməni gavurları dinməz Abbası dəfələrlə öldürmək istəsələr də, bu arzularını reallaşdıra bilməyiblər. O, ermənilərin bu planını bildiyindən öz övladlarını da götürərək Borçalı mahalına köçüb. Elə bu səbəbdən də Zülfüqar Abbasov orta məktəbi Borçalıda bitirib. Zülfüqar Abbasov 1962-ci ildə A. S. Puşkin adına Tibilisi Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan bölməsini daha sonra isə 1966-cı ildə Bakı Teatr İnstitutunu bitirib. Teatr institutunda təhsil aldığı zaman böyük sənət müəllimləri olan Mehdi Məmmədov, Rza Sarabski, Muxlis Qənizadə və Məlik Dadaşovdan sənətin sirlərini dərindən öyrənə bilib. Zülfüqar Abbasov rejissor olaraq əmək fəaliyyətinə İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrından başlayıb. Sonradan bu fəaliyyət Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında bir müddətdən sonra isə Qazax Dövlət Dram Teatrında baş rejissor, direktor və bədii rəhbər olaraq davam etdirilib.

Qeyd etmək lazımdır ki, o, təhsil aldığı illərində Tbilisidə İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrında İsfahanlının rəhbərlik etdiyi dram dərnəyində mütəmadi olaraq iştirak edərək, 1967-68-ci illərdə İrəvan Dövlət Azərbaycan Teatrında fəaliyyət göstərərək burada C. Cabbarlının “Solğun çiçəklər” pyesində Bəhram obrazında çıxış edərək bu teatrın səhnəsində N. B. Vəzirovun “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” pyesini uğurla səhnəyə qoyub. 1968-ci ildən fasilələrlə Mingəçevir Dövlət Dram Teatrının rejissoru, 1992-ci ildən həmçinin direktoru, 1999-cu ildən isə baş rejissoru olaraq fəaliyyət göstərib. O, bu teatrın səhnəsində “Hacı Qara” (M. F. Axundzadə), “Eşq və intiqam” (S. S. Axundov), “Müfəttiş”, “Evlənmə” (N. Qoqol), “Əliqulu evlənir” (S. Rəhman), “Cavanşir”, “Şeyx Şamil” (M. Hüseyn), “Mahnı dağlarda qaldı”, “Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı” (İ. Əfəndiyev), “Şeytan nəsli” (H. Muxtarov), “Dar ağacı” (B. Vahabzadə), “Ölülər” (C. Məmmədquluzadə), “Almaz”, “Solğun çiçəklər” (C. Cabbarlı), “Vaqif” (S. Vurğun), “Ayrılmaq anı” (M. Baycıyev) və s. əsərlərini uğurla səhnəyə qoyaraq, professional Azərbaycan teatrının səhnəsində maraqlı rejissor traktofkası ilə bu gün də yaddaşlarda yaşayır. Zülfüqar Abbasovun 1982-ci ildə Akademik Zərifə xanım Əliyevanın elmi-tibbi monoqrafiyasına həsr etdiyi “Anda xəyanət” tamaşası uğurlu rejissor traktofkası olaraq yaddaşlarda maraqlı və orjinal bir səhnə təqdimatı olaraq xatırlanır.

Onun Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında yetirdiyi aktyorları hesab edilən Ella Yaqubova, Neftun Tağıyev, Vaqif Məmmədov, Mirbaba Xalilov, Akif Mirabov, Afət Əliyeva, Vaqif Kərimov, Asim Məmmədov, Şıxı Yaqubov, Əməkdar rəssam Rəfael İmamverdiyev, rəssam Yusif İmamverdiyev həmçinin Qazax Dövlət Dram Teatrından olan Saqif İskəndərov, Hacı Hacıyev, İlqar Hacıəliyev və başqaları hər zaman sənət müəllimləri olan Zülfüqar Abbasovun bir rejissor olaraq səhnə məziyyətlərindən bəhrələnərək onun sənət məktəbində yetişiblər. Bu haqda söhbət düşərkən Zülfüqar Abbasov öz xatirələrində yazırdı: “Hara tərpənsən də tamaşanın mərkəzi divarı, sütunu qeyd etmək lazımdır ki, aktyordur. Bu əlahəzrət aktyorun da yüksək biliyə sahib olması və öz rolunun mahir ifaçısı olaraq təqdim olunması üçün onu yalnız milli ruha malik rejissor yetişdirə bilər”.

Hətta onun yetirmələri haqqında söhbət düşərkən sənətkarın ən yaxın dostlarından biri hesab edilən Hacı Nərimanoğlu maraqlı bir fikir söylərək deyir: “Nə qədər aktyor tanıyıram ki, teatra gələndə dili söz tutmurdu, səhnədə ayaqları bir-birinə dolaşırdı. Zülfüqar müəllim səbr, təmkinlə onları elə öyrədirdi, sənəti elə sevdirirdi ki, tamaşalara baxanda bəzən təəccüblənməli olurduq. Bəzən pyes müəlliflərinin mətninə o qədər məharətlə, əlavələr edirdi, yerinə otuzdururdu ki, ustalığa heyrətlənməmək olmurdu. Onun yetirmələrini saymaqla bitirmək çətindir, nə olsun ki, hamısı paytaxta gəlib çıxa bilmir, layiq olduğu dəyəri ala bilmir və ali, şərəfli aktyor sənətinin ağır yükünü çiyinlərində daşıyırlar”.

Bu gün xatırlayıram ki, məhz Zülfüqar Abbasovun quruluşunda İlyas Əfəndiyevin “Mahnı dağlarda qaldı” pyesi Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında tamaşaya qoyulan uğurlu səhnə əsərlərindən biri hesab edilirdi və çox böyük sensassiyaya səbəb olmuşdur. Bu tamaşadakı Böyük bəy rolunu Milli Akademik Dram Teatrından dəvət olunan, SSRİ Xalq artisti İsmayıl Dağıstanlı ifa edirdi. Hətta tamaşadan sonra “Mingəçevir işıqları” qəzetinə müsahibə verən İsmayıl Dağıstanlı tamaşa haqqında bu sözləri deyib: “Bu tamaşa mənimçün böyük kəşf oldu. Çox istərdim ki, mənə Dövlət mükafatı Bakıda, Milli Akademik Dram Teatrda oynadığım Böyük bəy obrazına görə yox, məhz bu teatrda oynadığım obraza görə veriləydi. Bir də ki, tamaşanın rejissoru Zülfüqar Abbasov icazə versə idi Böyük bəyin evi-mülkü ilə vidalaşdığı son səhnədəki mizan-etüdü eyni quruluş kimi mən Bakıda oynadığım tamaşada da istifadə edərdim”.

Görkəmli rejissor olan Zülfüqar Abbasov Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin “Nabat xalanın çörəyi” povestini və Cəfər Cabbarlının “Sitarə” librettosunu da səhnələşdirib və bu tamaşalara da maraqlı quruluşlar verib. Onun quruluşunda Qoqolun “Evlənmə” əsəri də böyük uğurla qarşılanıb və hətta Moskvadan bu tamaşaya baxmağa gələn rejissor Yuri Smirnov belə deyib: “Mənə də bu pyesi hazırlamağı təklif etmişdilər. Amma mən cürət etmədim. İndi gördüm ki, Zülfüqar Abbasov bu pyesdəki Padkolyosnını Rusiyanın simvoluna çevirməklə əsərə dəqiq açar tapıb. Əgər Zülfüqar Qulu oğlu icazə versə mən də gedib bu tamaşanı belə hazırlayacam”.

Ardı var

Anar Burcəliyev

Teatrşünas-tənqidçi

Hürriyyət.- 2022.- 10 may.- S.14.