Əzəmətli ölkə, möhtəşəm

diyar Doğma, əziz Türkiyə

əvvəli ötən sayımızda

Uzungöldən sonra, ertəsi gün Sera Gölünə yollandıq. Bu kərə də Evşən (nə gözəl ad – Evşən!-B.S.) isimli qız bizim müşayietçimiz oldu. İşini yaxşı bilən, Vətəninə xidmət etdiyini yaxşıca anlayan, həvəslə yerinə yetirən, sevincli, gülərüz qız idi. Evşən Azərbaycandan – Bakıdan olduğumuza görə bizə doğma, olduqca sayqılı yanaşırdı, Azərbaycanın Türkiyəyələ qardaşlığını vurğulayırdı. Sera Gölünün də yolunu möhtəşəm dağlar, dərələr, çaylar, gölməçələr müşayiət edirdi. Burada da sıldırım dağlar, qayalıqlar, dərələr öz çayları ilə birlikdə sıralanmışdı. Sıldırım qayalıqların başında ağaclar kök atıb daşları qucaqlamışdı, elə bil, daşların qopub haraya isə gedəcəyindən ehtiyatlanırdı. Ən maraqlılarından biri ormanlarda çoxsaylı meyvə, qoz-fındıq, incir, tut ağacları, başqa cür meyvə ağacları, dağların döşündə isə sayıbilinməz yamyaşıl çay plantasiyaları...

Burada da dincəlməkçün gözəl şərait vardı, burada da Trabzon bələdiyəsi Türkiyənin adını ucaldacaq işlərini yerinə yetirmişdi. Oradakı gölün bir sahilində dincəlmək üçün hər cür şərait yaradılmışdı. Ancaq bizim diqqətimizi gölün üst tərəfindəki cəngəllikdə olan restoran çəkdi. Restoran “Piralı” adlanırdı. Piralı ismi bizə Azərbaycandan tanış idi. “Piralı” restoranına maşın yolu yox idi. Ona görə də aradakı iki kilometr yolu piada getməli olduq. Restoran olduqca mənzərəli yerdə olmaqıyla yanaşı, həm də yüksək xidmət örnəyi, kültür göstərisi kimi yadda qaldı. Həm də bizim Azərbaycandan, Bakıdan gəldiyimizi biləndə, bizə qardaş deyə necə də doğmalıq göstərirdilər. Hər şeydən yüksək dərəcə razı qaldıq. Biz ordan çıxanda artıq qaranlıqlamışdı. Restoranın müdiri yanılmıramsa, Mehmet Altun özəl maşını ilə bizə böyük sayqı göstərərək bizi Trabzona gediş yoluna çıxartdı.

Səhəri gün Aydar Dərəsinə getdik. Burada da uca dağlar, uzun dərələr, ormanlıqlar, çaylar, göllər bir tamaşa idi. Təbiət necə də gözəl, gəzintinin təşkili necə də ürəkaçan idi. Bu gəzintilərdən sonra, bir gün Trabzonun gəzməli, görməli yerlərində olduq, Trabzon Şəhər Muzeyini gəzdik. Muzey əski zamanlara aid nesnələrlə zəngin idi. Elə nəsnələrə rast gəlmək olurdu, həmin nəsnələr olduğu kumi bizim kəndlərimizdə 60-cı illərədək işlədilirdi. Trabzonun bulvarını böyük maraqla seyr etdik. İnsanlar buraya dincəlməyə, Qara Dənizi seyr etməyə gəlmişdilər. Bələdiyələr burada hər cür şərait yaratmışdılar. Qara Dənizin ləpədöyəninə tonlarla çəkisi olan, qayadan qoparılmış daşlar döşənmişdi. Adamlar daşların üstündə oturub dənizin çərpınmalarına tamaşa edirdilər.

Sehirli, sirli mağara

Avqustun 18-də Çal Mağarasına yollandıq. Yol uzunu görməli yerləri seyr etdik. Mağaraya gedən yol dağlardan burğutək burula-burula keçirdi. Çal Mağarasına gedən yol boyu sehirli dağlar, dərələr uzanıb gedirdi. Köylərdə bol bəhrəli meyvə, qoz-fındıq ağacları, bostan bitgiləri, səbzələr, təsərrüfatın heyvançılıq da olmaqla, cürbəcür sahələri mövcud idi. Bostan bitgiləri arasında balqabaq daha çox idi. Yol dağlarda burğu kimi burula-burula bizi Çal Mağarasına aparıb çıxartdı. Buraya çoxlu sayda turistlər gəlmişdilər. Turistlər sırasında ərəblər də az deyildi. Mağaraya girdik, giriş tərəfindən başlayaraq içi çox soyuq idi. Qadınlar çox içəri keçə bilmədilər, iç tərəf çox soyuq idi, tavandan buz asılmışdı. Mağaranın tavanı 20-25 metr enində sal daşdan ibarət idi, içində nəhəng daş parçaları vardı, yanları da nəhəng daşlardan ibarət idi. Qadınlar 15-20 metr içəri keçəndən sonra soyuq lduğu üçün geri qayıtmalı oldular. Nəvələrim və Heydər müəllimlə mağaraya girdik və təxminən içi ilə 200 metrədək yol getdik. Bura çox soyuq idi, mağaranın içindən çay axırdı, tavandan buz sallanırdı, çayın yan-yörəsindəki daşlara taxta döşənmiş, yeriməkçün körpü düzəldilmişdi. Biz körpüsayaq döşənmiş bu 200 metrlik uzaqlığı körpünün üstü ilə getdik. Daha artıq getmək mümkün olmadı. Geri dönəndə bizi hənirti vurdu, elə bil, çöldə böyük istilik vardı. 5-10 dəqiqədən sonra soyuq olduğunu duyduq. Ancaq hər yanda dağların başını duman bürümüşdü. Sonra mağaranın 2-ci mərtəbəsinə qalxdıq. Burada çay və yemək evi turistlərə xidmət göstərirdi, əski ev əşyaları, cürbəcür əntiq əşyalar satılırdı, gələnlərə Çağ Mağarası haqqında bilgi verilirdi. Çağ Maçarası haqqında qısa bilgini divardakı əksinin altında yazmışdılar. Bilindiyinə görə bu mağaranın uzunluğu 25 kilometrdir. Ancaq verilən bilgiyə görə, bu yolu indiyədək gedə bilən kimsə olmayıb. Mağara, buradakı örgütçülük hər cəhətdən buraya gələnləri heyrətləndirirdi. Mağaraya gələn turistlər üçün hər cür şərait yaradılmışdı.

Yolçuluğumuzu başa vurandan sonra Trabzona qayıtmalı olduq. Oraya dəstə-dəstə gələnlər qayıtmaq üçün də maşın kirələmişdilər. Bizim dəstənin maşını qayıdıb getmişdi. Ona görə, yaxındakı kənddən maşın çağırmalı olduq. Maşın bizi Düz Köyədək apardı. Düz Köüdə çəhər tipli çoxqatlı evlər ucalırdı. Burada geniş çeşidli alqı-satqı, mədəni-məişət obyektləri, müntəzəm işləyən yolçudaşıma işləri... oranın böyük ölkənin böyük köyü olmasından soraq verirdi. Düz Köyün Trabzona işləyən otobusuna mindik. Otobus Böyükşəhər Bələdiyəsinin bağımlığında idi. Burada bir elan diqqətimi çəkdi. Yazılmışdı: “65 və aşırı yaşda olan yolçular, 7 yaşadək çocuklar gediş haqqı ödəmirlər”. 65-dən yuxarı olan iki nəfərimizdən və 7 yaşdan aşağı olan iki nəfərimizdən gediş haqqı almadılar. Bu, Türkiyə Bələdiyələrinin öz xalqlarına, Türkiyəyə gəlmiş qonaqlara göstərdiyi xidmət örnəklərindən idi.

Çal Mağarasından qayıtdıq, Trabzon şəhər bulvarına getdik. Burada da özəl təmizlik, özəl səliqə-sahman, qayda-qanun vardı. Qara Dənizin ləpədöyəninə çəkisi tonlarla ola bilən göy rəngli qaya daşları döşənmişdi. Bu özü də bizə elə Türkiyədə rastlaşdığımız başqa möcüzələrdən biri kimi etki bağışladı. Bulvarın mənzərəli, tarixi abidəsi olan, dəniz səthindən hündür və dənizə bitişik yerlərində çay evi, dincərlik düşərgəsi gözəl dincəlmə yerləridir. Qədim Trabzonun Türkiyəyə əzəmət verən qədim Samsun adlı möhtəşəm qardaşı var.

Əski Trabzondan Əski Samsuna

Trabzonda keçirdiyimiz xoş, sevincli günlərimizi davam etdirməkçün səhəri gün axşam otobusla Samsuna yola düşdük. Səhər saat 7-də oraya çatdıq. Şəhərin mərkəzində yerləşən Altay otelində yerləşdik. Otelin yiyəsi görəndə biz Azərbaycandanıq, Bakıdan gəlmişik bizə qardaş dedi, Azərbaycanla Türkiyənin qardaş olduğunu fəxrlə vurğuladı. Trabzondan sonra Samsunda belə mehriran qarşılanmamız olduqca anlamlı, anlamlı olduğu qədər də sevindirici idi. Çünki biz Türkiyədə doğma qardaşlıq münasibəti gördük və bu münasibət sözdə deyildi, əməldə idi. Oteldə yaşadığımız müddətdə bizə çox böyük sayğı göstərildi. Bu sayğını otelin təkcə rəhbərliyi deyil, işçi heyəti də göstərirdi. Oteldə təmizlik, səliqə-sahman, nizam-intizam yerli-yerindəydi. Bütün cəhətlərinə görə Türkiyənin adına münasib olan bir otel idi. Müdür başda olmaqla işçilrə də həpsi kültürlü, tərbiyəli, intizamlı adamlar idi. Onların bizləri bir qardaş olaraq qarşılaması bizim üçün çox dəyərli bir hal oldu. Şəhərə çıxdıq, Qazi Mustafa Kamal Atatürkün at üstündə ucaldan möhtəşəm heykəli yanında şəkil çəkdirdik, tər-təmiz, səliqəli bağda “Böyükşəhər bələdiyəsi” yazılmış oturacaqlarda oturub gəlib-gedənləri, buradakı mühiti müşahidə etməli olduq.

Samsunluların yeriyəndə çox qürurla, mətin addımlarla yerimələri diqqətimi çəkdi. Elə bil, bu şəhərin sakinləri, Türkiyə Vətəndaşı olmaqları ilə qürur duyurdular. O yeriş Türkiyəyə yaraşan yeriş idi. Çünki Türkiyə devləti qürurverici bir devlətdir, Türkiyə xalqı qürura layiq bir xalqdır. Bu hala hamımızın diqqətini çəkdi.

Samsunun Anıt Parkında 1928-1931 illərində yapılan və Samsunun simvoluna çevrilən Atatürk Anıtında, şahə qalxmış at üstündə əskəri geyimdə Böyük Öndər Mustafa Kamal Atatürk canlandırılır. Burada Böyük Öndərin Samsuna çıxışı və Milli Mücadilsini vurğulayan qabartma figurlar yerləşir. Atatürk Bulvarındakı İlk addım Anıtı isə Atatürkün 19 May 1919-cu ildə Milli Mücadiləni başlatmaq üzrə Samsuna çıxdığı sahədə yer alır. Əlində çələng tutan gənç qız və uçuş görünüşündə göyərçin tutan kişi heykəlləri Samsuna çıxışı simvollayan anıtı tamamlayır.

Qazi Mustafa Kamal Atatürkün bu möhtəşəm gəlişi və buna yaraşan qəbulu müşahidə etmək anı qürurverici bir an idi. Bu möhtəşəm mənzərədən ayrılmaq çətin idi. Böyük Öndərə olan sevginin sonsuzluğu diqqətimizi çəkməkdə idi.

Samsunun Bulvarında da Qara DənizinTrabzon bölgəsi boyu ləpədöyənə çəkisi tonlarla ölçülən sal daş döşənmişdi. Bu, Qara Dənizin devliyini nümayiş etdirən mənzərə idi. Samsun həm də Amazonlar məskəni kimi tanınır.

(Ardı var)

Prof.Dr. Bəhmən SULTANLI

Hürriyyət.- 2024.- 5 noyabr, №42.- S.13.