Türkiyə- Azərbaycan: Əməkdaşlıq uğurla davam etdirilir

Türkiyə prezidenti Abdullah Gülün ölkəmizə səfəri zamanı imzalanan strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Müqavilə tarixi əhəmiyyətli sənəd olmaqla, dostluq, qardaşlıq münasibətlərinin inkişafında mühüm rol oynayacaq

İllərdən bəri davam edən, qarşılıqlı dostluq və əməkdaşlığa əsaslanan Türkiyə- Azərbaycan münasibətləri yüksələn xətlə davam edir.

Hər iki dövlət başçılarının, rəsmi nümayəndələrinin Bakı və Ankaraya davamlı səfərləri, ölkələrarası siyasi, iqtisadi, diplomatik əlaqələrin möhkəmlənməsini intensivləşdirən imzalanmış sazişlər, sənədlər, verilən bəyanatlar əməkdaşlığın yeni mərhələ üzrə genişlənməsini təmin edir. Türkiyə prezidenti Abdullah Gülün Azərbaycana növbəti səfəri də bu baxımdan diqqətçəkəndir.

Səfər ərəfəsi mətbuata verdiyi müsahibəsində, Prezident İlham Əliyevlə təkbətək və geniş formatda keçirilən görüşlər zamanı bir daha vurğulandı ki, dünya siyasəti çərçivəsində, regional müstəvidə Türkiyə ilə Azərbaycan arasında dostluq, qardaşlıq münasibətləri bütün sahələr üzrə inkişaf edir, çox gözəl nəticələr əldə olunur. Abdullah Gül “Biz ildə bir dəfə, yaxud bir neçə ildə bir dəfə biri- birimizə gedib gəlməməliyik. Biz ildə bir neçə dəfə görüşmək imkanı yaratmalıyıq” söyləməklə vurğulayır ki, bu səfərlərin Cənubi Qafqazda sabitliyin yaranması üçün böyük əhəmiyyəti var və bölgə dövlətlərinin iqtisadi inkişafı üçün vacibdir.

Türkiyə və Azərbaycan dövlət başçılarının qarşılıqlı səfərlərini diqqətlə izləyən siyasətçilərin bildirdiyi kimi, dünya hadisələri zamanı baş verən problemlərin həllinə operativ yanaşma Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində öz əksini tapır. Xalqlarımız arasında əməkdaşlığın möhkəmlənməsini bütün türk dünyasının birliyi kimi qiymətləndirən Prezident İlham Əliyev “Tez-tez görüşməyimizin, vaxtaşırı müzakirələr aparmağımızın həm xalqlarımız üçün böyük faydası olacaq, həm də bütün bölgədə hər kəs görəcəkdir ki, Türkiyə ilə Azərbaycan daim hər sahədə çiyin-çiyinədir” söyləməklə bir daha bəyan edir ki, hər iki dövlət arasındakı səmimiyyət təkcə iqtisadi inkişafa deyil, həyatın bütün sahələrinin tərəqqisinə xidmət edir.

Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində enerji, neft-qaz sahəsindəki əməkdaşlığın böyük, şərəfli tarixi var və böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin hazırladığı neft strategiyasının uğurlu həllində etibarlı tərəfdaş kimi Türkiyənin də xidmətləri danılmazdır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum neft-qaz kəmərləri uğurla fəaliyyət göstərir. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi bu mühüm layihələr bölgədəki vəziyyətə müsbət təsir göstərir, eyni zamanda gələcək, çoxtərəfli regional əməkdaşlıq üçün də mühüm şərt kimi mövcuddur.

Bir fakta nəzər salaq. Cari ilin yarım ilində Bakı -Tbilisi-Ceyhan vasitəsilə 18 milyon ton neft ixrac olunub. İyul ayından isə Bakı -Tbilisi-Ceyhan vasitəsilə Türkmənistan neftinin nəqlinə başlanıb. İyulun 21-də ötürmə gücü gündə 1,2 milyon barrel olan kəmərlə ən böyük həcmdə- 1 milyon 57 min barrel xam neftin nəqli uğur kimi göstərilir. Bakı-Tbilisi- Ərzurum qaz kəməri ilə təbii qazın nəqlində də eyni irəliləyiş hiss olunur. Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarının Avropanın enerji təhlükəsizliyindəki əhəmiyyətinin bütün səviyyələrdə etiraf olunması Azərbaycan -Türkiyə münasibətlərinin möhkəmlənməsi, eyni zamanda dünya siyasətinə güclənən təsiri kimi qiymətləndirilir.

Türkiyə -Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə müsbət təsir edən ölkələrarası investisiya mübadiləsi də yüksələn xətlə inkişaf edir. “Azərbaycan şirkətlərinin Türkiyəyə qoyduqları sərmayələrdən böyük məmnunluq duyuruq” söyləyən A.Gül türkiyəli iş adamlarının Azərbaycandakı biznes fəaliyyətlərini əməkdaşlığın genişlənməsinə imkan yaradan başlıca amil kimi qiymətləndirir.

İqtisadi inkişafını gücləndirməklə maliyyə imkanlarını artıran Azərbaycan artıq investisiya yatıran dövlət kimi diqqəti cəlb edir. Maraqlıdır ki, Türkiyə ilə əməkdaşlığı bütün istiqamətlər üzrə genişləndirən Azərbaycan sərmayə qoyuluşunun həcminin artırılmasında da ilk növbədə dost ölkə ilə iş birliyinə üstünlük verir. Türkiyədə gerçəkləşdirilən sərmayə proqramına əsasən, ARDNŞ “SOCAR-Turcaz” alyansı tərkibində Türkiyə bazarının 40 faizinə malik, ən iri neft-kimya müəssisəsi olan, “Petkim” şirkətinin idarəçiliyini həyata keçirir. Kimya məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan “Petkim”in xammalla fasiləsiz və etibarlı təchizatı məqsədilə “ SOCAR-TURCAZ” Birgə Müəssisəsi neft-kimya kompleksinin Türkiyədə yerləşən istehsalat ərazisində yeni Ege Neft Emalı Zavodunun tikintisini planlaşdırır. Hazırda Türkiyə ehtiyacı olan kimya məhsullarının 70 faizini idxal edirsə, Ege NEZ-nun istismarından sonra bu rəqəm 30 faizədək azalacaq.

Neft-qaz kəmərlərinin davamı kimi qiymətləndirilən nəqliyyat layihəsi də əhəmiyyəti ilə diqqəti cəlb edir. Türkiyəni Azərbaycanla, eyni zamanda Avropanı Asiya ilə birləşdirəcək Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolunun çəkilməsi ilə layihədə iştirak edən tərəfdaşların siyasi və iqtisadi maraqlarının təmin olunması Bakı görüşlərində də diqqətə çatdırıldı. Həmin layihənin əhəmiyyəti barədə Azərbaycanda keçirilən Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolunun inşası layihəsi üzrə Koordinasiya Şurasının IX iclasında daha ətraflı müzakilərə aparılmış, 2007-ci ildə imzalanmış hökumətlərarası sazişin şərtlərinin yerinə yetirilməsi üzrə tikinti işləri müzakirə olunmuşdur. 2012-ci ildə istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulan BTQ ilə Çin, London da daxil olmaqla iki qitə dövlətlərinin marağına uyğun yüklərin daşınması təmin olunacaq. İlk illərdə dəmiryolu ilə 1 milyon sərnişinin və 5 milyon ton yükün daşınması nəzərdə tutulursa, sonrakı dövrlərdə bu göstərici müvafiq olaraq sərnişin daşınması 5 milyona , yüklərin nəqli isə 17 milyon tona çatdırılacaq.

Qlobal layihələrin beynəlxalq əhəmiyyətini, bölgədəki vəziyyətə təsirini gələcək regional əməkdaşlıq üçün vacib hesab edən ekspertlərin qeyd etdiyi kimi bu dövlətlər arasında imzalanan müqavilələr bölgə ölkələrinin gələcək əməkdaşlığı, strateji tərəfdaşlıq üçün sağlam mühit yaradır.

Görüş zamanı Prezident İlham Əliyevin və həmkarı Abdullah Gülün “Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası arasında strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Müqavilə” imzalaması bu baxımdan çox əhəmiyyətli və faydalıdır.

Müzakirələr zamanı Ermənistan- Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələlərinə də toxunulub. Münaqişənin həlli ilə bağlı beynəlxalq səviyyələrdə aparılan bütün danışıqlarda Azərbaycanın yanında olduğunu bəyan edən Türkiyənin dəyişilməyən mövqeyinə sadiq qaldığını bildirən Abdullah Gül vurğulayır ki, imzalanan strateji tərəfdaşlıq və qardaşlıq yardımı haqqında Müqavilə Azərbaycanla həmrəyliyin bariz nümunəsidir. Azərbaycanın Ermənistan tərəfindən işğala məruz qaldığını bildirən Türkiyə prezidenti “ Əslində bütün dünya bu həqiqəti görməlidir” çağırışı ilə beynəlxalq ictimaiyyəti, qüdrətli dövlətləri ikili siyasətə son qoymağa çağırır: “ Uzun illərdir, 18 ildir ki, dünya bu problemə kifayət qədər diqqət yetirmədi. Ümid edirik ki, artıq bunun da zamanı gəlib çatmışdır və bütün məsələlər Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll ediləcəkdir.” Münaqişənin dondurulmuş şəkildə saxlanılmasının mühüm problemlər yaradacığını söyləyən, BMT , AŞPA , Avropa Parlamentinin, ATƏT-in, İslam Konfransı Təşkilatının məsələnin həlli bağlı qəbul etdikləri çoxsaylı qərar və qətnamələrini bir daha xatırladan qonaq region ölkələri, Cənubi Qafqaz respublikaları ilə tarixi əlaqələri olan dövlətləri münaqişənin sülh və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin edən beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində həllinə yardım üçün fəal olmağa çağırdı.

Türk xalqının Azərbaycana isti münasibətinin daimi olduğunu bildirən A.Gül “ Mən bütün azərbaycanlı qardaşlarıma Türkiyənin daim Azərbaycanın yanında olduğunu, həmrəy olduğunu və olmaqda davam edəcəyini bir də buradan bəyan etmək istəyirəm.”

Məlum olduğu kimi Ermənistan -Türkiyə sərhədlərinin açılması ilə əlaqədar Sürix protokolu hələki real həllini tapmayıb. Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını işğaldan azad etməyənə qədər sərhədlərin açılmayacağını rəsmi şəkildə bildirən Türkiyə əvvəlki mövqeyində qalır.

Cari ilin sentyabr ayında NATO çərçivəsində Ermənistanda keçiriləcək təlimlərlə bağlı Türkiyə- Ermənistan sərhədlərinin açılması ehtimalına münasibətini “ Bəzən siz görürsünüz, açıq müzakirə edirik. Bəzən də sizin görmədiyiniz- diplomatiya belədir, böyük problemlər, çox mühüm problemlər belə həll olunur-səssiz, amma qətiyyətli fəaliyyətlə həll olunur” sözləri ilə bildirən A.Gül bir daha bəyan edir ki, Ermənistanın da bölgə ilə normal münasibətlər yarada bilməsi üçün hər şeydən əvvəl Qarabağ problemini, Qafqazın sabitlik və əməkdaşlıq bölgəsinə çevrilməsi üçün bütün problemləri sülh şəraitində müzakirə və həll etməyimiz vacibdir: “ BMT-nin tanıdığı sərhədlərin hər hansı şəkildə başqa bir ölkə tərəfindən işğalı nə beynəlxalq hüquq tərəfindən qəbul edilə, nə də hər hansı şəkildə müsbət qarşılana bilər.”

Münaqişənin həllinə bu cür yanaşma Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan dəfələrlə bəyan etmişdir ki, Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan kənarda heç bir statusuna Azərbaycan heç vaxt öz razılığını verməyəcək və beynəlxalq hüquq normaları bu mövqeyi müdafiə edir” bəyanatına daim hiss olunan daha bir dost dəstəyinin nümunəsidir.

Maraqlı keçən görüşdə türk dünyasının həmrəyliyinə təsir imkanları artan Türkiyə -Azərbaycan birliyini şərtləndirən amillər bir daha səsləndirildi. Ötən il Naxçıvanda keçirilən zirvə görüşünü xatırladan dövlət başçıları bildirdilər ki, türkdilli xalqların əməkdaşlığının genişləndirilməsi bütünlükdə bölgə üçün siyasi sabitlik, iqtisadi inkişaf vəd edir. Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi türk xalqları arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi bizim strateji xəttimizdir. Bu siyasətin uğurla davam etdirilməsi üçün öndərlərin- Mustafa Kamal Atatürkün və ümummilli lider Heydər Əliyevin tövsiyə etdikləri yolda uğurla addımlayacaqlarına inamlarını ifadə etdilər. Bildirildi ki, Türkdilli Dövlətlərin Parlament Assambleyasının, Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurasının yaradılması, yaxın zamanlarda Türkiyədə keçiriləcək türkdilli ölkələrin dövlət başçılarının növbəti zirvə toplantısı, Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə deyilsə belə ənənənin davam etdirilməsi eyni köklərə, eyni taleyə malik xalqların əsrələrdən bəri yaşanan milli-mənəvi dəyərlərə sadiqlik rəmzidir. Bu həmrəylik yolunda türk dünyasına Türkiyə- Azərbaycan birliyi bələdçilik edir.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2010.- 18 avqust.- S. 3.