XX əsr müsəlman aləminin gözünün ağı-qarası

Müasirləri dahi Azərbaycan bəstəkarı, görkəmli yazıçı, publisist, ictimai xadim, türk dünyasının milli iftixarı Üzeyir Hacıbəyovu məhz belə dəyərləndirmişlər.

Sentyabrın 18-də anadan olmasının 125 illiyi geniş qeyd ediləcək Üzeyir Hacıbəyovu xalqımıza sevdirən onun təkcə bənzərsiz musiqili komediyaları, bəstələri, operaları deyil, həm də millətin intibahına xidmət edən publisistikası, cəmiyyətdəki mənfilikləri incə yumorla tənqid edən felyetonları, 4-5 sətirlə böyük mənalar ifadə edən miniatürləridir. Tədqiqatçıların yazdığı kimi, 1920-ci ilə qədər publisist Üzeyir bəy bəstəkar və yazıçı Üzeyir bəylə çiyin-çiyinə getsə də, XX əsrin birinci onilliyində publisist Üzeyir bəy bəstəkar Üzeyir bəyi üstələmişdir.

Üzeyir Hacıbəyovun jurnalistlik fəaliyyəti “Molla Nəsrədin” jurnalı, “Kaspi”, “Həyat”, “İrşad”, “Tərcüman” və dövrün digər qəzet və dərgiləri ilə sıx bağlı olmuşdur. 1919-cu ildə Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan parlamentinin orqanı olan “Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru vəzifəsini daşımışdır.

Bu dahi şəxsiyyətin publisistik yazılarının, məqalələrinin və felyetonlarının əsasında ictimai maraq, millətin tərəqqisinə mane olan mənfiliklərin açıq, yaxud sətiraltı tənqidi dayanır. “Molla Nəsrəddin”in ruhu duyulan felyetonlarının əsas “qəhrəmanları” dilimizi korlayanlar, təhsilə biganə yanaşanlar, “millət-millət” deyib boşboğazlıq edənlər, “məbləğpərəstlər”, özlərini “intelligent” hesab edib deputat seçilməyə can atanlar, idarələrdə əyləşib adamları get-gələ salan bürokratlar, xalqın əl-ayağına dolaşanlardır.

Üzeyir bəyin jurnalistikasında diqqəti daha çox cəlb edən doğma dilimizə münasibətdir. O, qəzetçilərdən sadə, xalq dilində yazmağı tələb və xahiş edirdi:

“Gəlin öz dilimizdə yazıb, danışaq. Yəni qəzeti o dillə yazaq ki, savadlı da başa düşsün, savadsız da.”

Ümumiyyətlə, Üzeyir Hacıbəyovun publisistikasında mətbuat məsələlərinə geniş yer verilir. O, 90 il əvvəl sanki Azərbaycanın bugünkü müxalifətini nəzərdə tutaraq yazırdı:

“Mətbuatın vəzifeyi-müqədəsəsinə ehtiram nəzərilə baxanlar hürriyyəti-mətbuat və azadiyyi-kəlamın mənayi həqiqisinə layiqincə vaqif olub, qəzet sütunlarını öz şəxsi mənfəətinə alət etmək təşəbbüsündən hər vaxt imtina etməlidirlər.”

Dahi sənətkarın “Hürriyyəti-kəlam” felyetonundan daha bir ibrətamiz misal:

“Qəzeti həlim aşının qazanı bilib, ələ gələni içinə doldurmağa və ağzına gələni yazdırmağa hürriyyəti-mətbuat deməzlər. İndi baxın görün, hürriyyəti-mətbuat nəyə deyərlər.”

Üzeyir Hacıbəyov kimi milli ruhlu bir sənətkarın erməni şovinizminə münasibəti aydındır:

“Canişin həzrətlərinin dəftərxanasını aldadan erməni daşnaksütyunları olubdur. Erməniləri aldadan isə onların ürəklərini özünə paytaxt etmiş şeytani-rəcim olubdur.”

Dahi sənətkar felyetonlarından birində boşboğazları tənqid atəşinə tutaraq yazırdı:

“Bir yazı qaydası bu cürədir: biz gərək çalışaq, vuruşaq, səy edək, himmət edək, qeyrət edək, vuraq, yıxaq ki, bəlkə irəli gedək. Amma mənim ağlımca, biz gərək iş görək, iş görək, iş görək! Boş-boş danışmayaq, danışmayaq, danışmayaq. Vəssalam, namə tamam.”

Üzeyir bəydən gətirdiyimiz misallar bu günümüz üçün necə də aktualdır!

Son olaraq qeyd edək ki, görkəmli bəstəkar, dahi qələm ustası Üzeyir Hacıbəyov 1948-ci ildə 63 yaşında həyatının və yaradıcılığının ən parlaq çağında Bakıda vəfat etmiş, Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.

Ruhun şad olsun, Üzeyir bəy!

Telman Qafar

İki sahil.- 2010.- 18 sentyabr.- S. 6.