Müstəqil dövlətçiliyimiz və Ana dili

Hər bir xalqın həyatında mühüm rol oynayan faktorlardan biri, bəlkə də başlıcası dildir.

Dil həm psixologiyadır, həm də mədəniyyətdir. Milləti birləşdirən, onun tarixin “dağıdıcı” sınaqlarından keçməsində, özgürlüyünün qorunub saxlanmasında və gələcək nəslə ötürülməsində, şübhəsiz ki, milli dilin rolu əvəzedilməzdir. Bütün xalqlarda olduğu kimi, Azərbaycan xalqının da dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir.

Azərbaycan Respublikasında Ana dilimizin istifadəsinin genişlənməsinə, ümumilikdə, bu sahəyə xüsusi qayğı əsasən vətənini canından çox sevən müdrik dövlət xadimi Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsindən sonra geniş vüsət almışdır. XX əsrin ikinci yarısında Azərbaycan dilinin hərtərəfli inkişafı, ümumişlək dilə, dövlət dilinə çevrilməsi, diplomatiya aləminə yol açması, dünyanın böyük dövlətlərinin və beynəlxalq təşkilatların kürsülərində səslənməsi bilavasitə Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Belə ki, 1969-cu il iyulun 14-də Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin plenumunda Heydər Əlirza oğlu Əliyevin respublikaya rəhbər seçilməsi ilə xalqımızın tarixində keyfiyyətcə yeni mərhələ başlandı. Ulu öndərin hakimiyyətə gəlməsi ilə Azərbaycanda dövlət idarəçiliyində yeni nəfəs, yeni iş metodu, ciddi nizam-intizam yaradıldı. Azərbaycan xalqı ümummilli liderin ətrafında sıx birləşərək nəhəng problemləri həll etməyə başladı.

Heydər Əliyevin hakimiyyətdə olduğu 1969-1982-ci illərdə əldə ediləsi mümkün olmayan nailiyyətlər öz gerçəkliyini tapdı. Bu dövrdə xalqın həyatında əsaslı dönüş yarandı. İlk növbədə təhsil, mədəniyyət, incəsənət, milli mənəvi dəyərlərin qorunması və inkişaf etdirilməsi qarşıya məqsəd kimi qoyuldu. Sənaye obyektlərinin sayı artırıldı, məhsul istehsalının həcmi yüksəldi, kənd təsərrüfatı sahəsində sürətli inkişaf əldə edildi. Bir sözlə, bütün sahələr üzrə misli görünməmiş uğurlar qazanıldı. Böyük tarixi şəxsiyyətin 1969-1982-ci illərdə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrə nəzər saldıqda diqqət çəkən ən vacib və zəruri məqamlardan biri də hələ o vaxt bugünkü müstəqilliyin təməlinin yaradılması sahəsindəki fəaliyyətidir. Kommunist rejiminin sərt qaydalarına baxmayaraq xalqımızın tarixi, mədəniyyəti, incəsənəti, mənəviyyatı ilə bağlı məsələlər ətraflı şəkildə müzakirə olunmuş və milli tərəqqiyə yönələn mühüm əhəmiyyətli qərarlar qəbul olunmuşdur.

O dövrdə ölkədə milli dillərin sıxışdırılması siyasətinin yeridildiyi bir zamanda ulu öndər Ana dilinin - Azərbaycan dilinin inkişafına xüsusi diqqət yetirirdi. Lakin hər bir xalqın milli mənəvi dəyərlərinin yaradılması və inkişaf etdirilməsində Ana dilinin müstəsna rol oynadığını deyən türk dünyasının lideri Heydər Əliyev Azərbaycan dilinin daha da zənginləşdirilməsi, dövlət dili statusunun qorunması sahəsində bir-birinin ardınca mühüm əhəmiyyət kəsb edən tədbirlər həyata keçirirdi. Ana dilində dərsliklərin və kitabların nəşrinin genişləndirilməsi, dilçi alimlərə qayğı göstərilməsi belə tədbirlərdən idi. Ötən əsrin 70-ci illərinin ortalarından başlayaraq milli dillərin sıxışdırılması tədricən gücləndirilirdi. O vaxt “Vahid sovet xalqı”, “vahid dil” siyasəti nəinki geniş təbliğ olunur, hətta güclü şəkildə tətbiq edilirdi. Kommunist ideologiyasının hakim olduğu bir dövrdə milli dil məsələsinin ortaya atılması tutduğu vəzifədən asılı olmayaraq hər bir şəxs üçün bir növ tale məsələsi ola bilərdi. Hətta bu məsələ bir çox xalqların siyasi xadimləri üçün faciə ilə nəticələnmişdi. Bütün bunlara baxmayaraq, ümummilli lider Heydər Əliyev Ana dilinin inkişafına qətiyyətlə çalışırdı. Ulu öndər Sovet rejiminin tüğyan etdiyi bir vaxtda deyirdi ki, Konstitusiya vətəndaşlara təhsil hüququ vermişdir. Bu hüquq Ana dilində oxumaq imkanı ilə təmin olunur. Beləliklə, SSRİ Konstitusiyası qəbul edildikdən sonra müttəfiq respublikaların Konstitusiya layihələri dərc olunaraq ümumxalq müzakirəsinə verildi. Azərbaycan Konstitusiyası layihəsinin ümumxalq müzakirəsinin yekunlarına həsr olunmuş iclasda ulu öndər Heydər Əliyev qətiyyətlə bildirmişdir: “Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir”. Bu təklif yekdilliklə qəbul edildi və Azərbaycan SSR-də dövlət dili Azərbaycan dili oldu.

Təəssüflər olsun ki, müstəqillik əldə etdikdən sonra hakimiyyətə gələn və idarəetmədə naşı olan dairələr Ana dilimiz və milli kimliyimizlə bağlı ümummilli maraqlarımıza zidd olan siyasət yürüdürdülər. Lakin 1993-cü ilin iyununda hakimiyyətə gələn və Milli Məclisin sədri kimi fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyev “Azərbaycan dili” və ya “Türk dili” məsələsini 1995-ci ilin oktyabr, noyabr aylarında xalqın müzakirəsinə verdi. Müzakirələrdə ziyalılarla yanaşı, sadə xalq kütlələri də iştirak etdi. Qızğın mübahisələrdən sonra 1995-ci ilin 12 noyabrında Milli Məclisdə böyük mütəfəkkir müdrikliyi ilə ulu öndər Heydər Əliyev müzakirələrə yekun vurdu.

Nəhayət, bu məsələ Azərbaycan Konstitusiyasının 21-ci maddəsində öz əksini belə tapdı: “Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir”. Beləliklə, Ana dilimiz, mənəviyyatımız, milli mənəvi dəyərlərimiz özümüzə qaytarıldı, adət-ənənələrimiz qorundu, inkişaf etdirildi. Azərbaycan müstəqil dövlət kimi Avropaya və dünya birliyinə inteqrasiya yolunda inamla irəlilədi, beynəlxalq münasibətlər sisteminin fəal üzvlərindən birinə çevrildi. Daima xalqı dilini sevməyə, ona milli varlıq kimi yanaşmağa sövq edən ümummilli lider Heydər Əliyev xalqın formalaşmasında, yaşamasında Ana dilinin rolunu yüksək qiymətləndirərək deyirdi: “Bütün xalqlarda olduğu kimi, Azərbaycan xalqının Ana dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir... İnkişaf etmiş zəngin dil mədəniyyətinə malik olan xalq əyilməzdir, ölməzdir, böyük gələcəyə malikdir. Ona görə də xalqımıza ulu babalardan miras qalmış bu ən qiymətli milli sərvəti hər bir Azərbaycan övladı göz bəbəyi kimi qorumalı, daim qayğı ilə əhatə etməlidir. Bu, onun müqəddəs vətəndaşlıq borcudur”.

Konstitusiya ilə yanaşı, ulu öndərin imzaladığı “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” 18 iyun 2001-ci il tarixli, 506 saylı fərman, “Azərbaycan Respublikası Dövlət Dil Komissiyasının tərkibinin təsdiq edilməsi haqqında” 4 iyul 2001-ci il tarixli, 76 nömrəli sərəncam, “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” 9 avqust 2001-ci il tarixli, 552 nömrəli sərəncam və nəhayət, 2003-cü il yanvarın 2-də qüvvəyə minmiş “Azərbaycan Respublikasının dövlət dili haqqında” qanun ölkəmizdə dil siyasəti və dil quruculuğunun mükəmməl konsepsiyasını, onun uzunmüddətli strategiyasını və aydın proqramını verən tarixi qanunvericilik aktlarıdır. Bu sənədlərin hazırlanmasında böyük tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyevin yüksək intellekti, zəngin dövlətçilik təcrübəsi, yenilməz məntiqi, vətəndaşlıq qeyrəti, Ana dilinə misilsiz məhəbbəti mühüm rol oynayıb.

Azərbaycan dilinin inkişafı, onun tətbiqi sahəsinin genişləndirilməsi və yabançı təsirlərdən qorunması, habelə bu dilin saflığı, təmizliyi istiqamətində Heydər Əliyevin yeritdiyi siyasət bu gün onun siyasi kursunun layiqli davamçısı möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Belə ki, “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 12 yanvar, 2004 - cü il tarixli sərəncamı imzalanmışdır. Ana dilimizə göstərilən xüsusi qayğı baxımından “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 12 yanvar 2004-cü il fərmanı xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu zamandan etibarən hər il avqust ayının 1-də Ana dili günü kimi qeyd olunur. Artıq kompyuter proqramlarının ana dilimizə tərcüməsi prosesi də başa çatmaq üzrədir. Bu yaxınlarda dövlət başçısının sərəncamı ilə kinoteatrlarda Azərbaycan dilinin tətbiqi ilə bağlı verdiyi qərar müstəqil Azərbaycanın hərtərəfli inkişafı davam etdikcə Ana dilimizin də buna paralel olaraq tərəqqi edəcəyinin ən böyük təsdiqidir.

İki sahil.- 2011.- 6 aprel.-S.17.