İslam dini insanlara mənəvi saflıq aşılayır

Bu gün yas mərasimlərində tüğyan edən israfçılıq mənəvi dəyərlərə ziddir

Azərbaycanda dini və milli dözümlülüyün çox böyük və şərəfli bir tarixi var. Son vaxtlar tolerant ölkə kimi diqqəti cəlb edən Azərbaycanda sivilizasiyalararası dialoqun gücləndirilməsinə böyük töhfə verən beynəlxalq konfransların keçirilməsi ölkəmizdə dini və milli zəmində vəziyyətin yüksək olmasına nümunədir. Avropa ilə Asiya arasında körpü olan Azərbaycanda müxtəlif dinlərin, millətlərin bir ailə kimi yaşaması, 2009-cu ildə Bakının İslam Mədəniyyətinin paytaxtı elan olunması, Azərbaycan xalqının milli mənəvi dəyərlərinə sədaqət duyğusu bütün insanlarla dostluq, qardaşlıq, səmimiyyət prinsiplərinə əsaslanır.

“Azərbaycan Avropa və Asiya, xristian və müsəlman dünyası ilə əlaqələrin inkişafı işinə daha da böyük töhfə verəcəkdir” söyləyən Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi ölkəmizdə bütün azadlıqlar mövcud olduğu kimi dini azadlıqlar da tam şəkildə təmin edilir. Son illər məscid və məbədlərin, ziyarətgahların təmirinə diqqətin artırılması, sinaqoqların, ölkəmizdə məskunlaşan katolikosların dini etiqadlarını həyata keçirmələri üçün kilsənin istifadəyə verilməsi tolerantlığın nümunəsidir.

“Bir dinin təbii olması üçün onun ağıla, texnikaya, elmə və məntiqə uyğun gəlməsi lazımdır.” Türk dünyasının öndərlərindən olan M.K.Atatürkün söylədiyi kimi, əgər İslam dini ağıla, məntiqə uyğun olmasaydı, mükəmməl və son din olmazdı. Eyni fikirləri daha dolğun ifadə etməklə milli mənəvi dəyərlərimizə sədaqətin sonsuzluğunu bildirən ümummilli lider Heydər Əliyevin təbirincə deyilsə, İslam dini həmişə insanları saflığa, ülvi mənəviyyata dəvət etmişdir. Din bir vicdan məsələsidir. Hər kəs vicdanının səsini eşitməkdə sərbəstdir. Bu şərtlə ki, din dövlət işləri ilə qarışdırılmamalı, sektalar və digər cinayətkar fəaliyyətlərə əsaslanan fanatizm meyillərindən uzaq olmalıdır. Qədim zamanlardan dinlərin, dillərin və mədəniyyətlərin təmas və ünsiyyət məkanı olmuş Azərbaycanda bu prinsiplərə ictimai nəzarət güclüdür. Müqəddəs Qurani-Şərifin müsəlmanlara verdiyi tövsiyələr, göstərdiyi yollar, insanları paklığa, düzlüyə, sədaqətə, dözümlülüyə, cəsarətə, cəsurluğa dəvət edən tələblər qorunub saxlanılmaqla təbliğ də olunur.

Respublikamızda şəxsiyyəti formalaşdıran bu kimi zəngin keyfiyyətlərin təkmilləşdirilməsi üçün ailədən, məktəbdən başlanan tərbiyəvi təbliğat düzgün istiqamətdə qurulur.

Əsas odur ki, xeyir-şər məclislərimizdə əsrlərdən bəri qoruan milli mənəvi dəyərlərimizin ayrılmaz hissəsi kimi dünya mədəniyyətinə böyük xidmətləri olan İslam dininin etiqad, əxlaq, ibadət kimi şərtlərinə müqəddəs kitabda yazıldığı qaydada əməl edilsin.

Çox təəssüf ki, bu şərtlərə olunan əlavələr dinimizə yamaq kimi, narahatlığa, ictimai qınağa səbəb olur. Cəmiyyətdə və ictimaiyyət arasında ən çox müzakirə olunan və müxtəlif rəylər, fikirlərlə davam etdirilən milli mənəvi dəyərlərimizin bir parçası kimi xeyir- şər məclislərinin təşkilində dinin qayda-qanunlarından uzaqlaşma meyilləri aktuallığını saxlayır. Yas mərasimlərində hamının müşahidə etdiyi və etirazını bildirdiyi hallar həqiqətən nə dinimizə, nə də şəriətimizin qanunlarına uyğundur.

Yaxınları vəfat edən ( əgər bu itki gözlənilmədən baş verirsə) şəxslərin üzləşdiyi problemlər hər bir ailədə, müşahidə olunub. Bu zaman qarşıya çıxan problemlər isə biri-birindən mürəkkəbdir. Ailənin ilk rastlaşdığı müşkül vəfat etmiş əzizlərinin dəfni, daha doğrusu qəbiristanlıqlarda yer tapmaq məsələsidir. Bütün cəmiyyətə də bəllidir ki, qəbiristanlıqda məzar yeri almaq üçün müəyyən məbləğ xərcləməlisən. Hacı Allahşükür Paşazadənin də qeyd etdiyi kimi İslama yaraşmayan, müsəlmançılığa ləkə olan bu kimi neqativ hallar davam etməkdədir. Acınacaqlısı budur ki, məzar üçün yer almaq heç də asan və ucuz başa gəlmir. Əgər vəfat edən şəxs dünyasını dəyişdiyi ərazidə qeydiyyatda olmasa bu hal daha böyük problemlər yaradır. Yaxınını itirdiyi üçün sarsıntı, həyəcan, narahatlıq, əsəbilik keçirənlər bələdiyyə, hansısa kəndin icra nümayəndəsi tərəfindən rəhmətə gedənlərinin dəfn olunması üçün arayış almalıdır. Bu kimi çətinliklə üzləşən, vəfat etmiş yaxınını dəfn etmək üçün hər cür əziyyətə qatlaşanlar istər-istəməz irəli sürülən şərtlərlə razılaşmalıdırlar. Hamı bilir ki, yerləşdiyi ərazidən asılı olaraq qəbiristanlıqdakı məzar yerlərinin qiymətləri də fərqlidir. Bəzi yerlərdə təklif olunan məzənnə min manatlarla ölçülür. Amma unutmaq lazım deyil ki, Azərbaycan bütün azərbaycanlılar üçün vətəndir. Hər bir azərbaycanlının son mənzili məkanından asılı olmayaraq vətən torpağı olmalıdır. Nahaq deyilməyib ki, gəzməyə qərib ölkə, ölməyə vətən yaxşı. Bu el məsəlini soydaşlarımızın vətən torpağında uyumasına əngəl törədənlərin yadına tez- tez salmaq lazımdır.

Bu deyilənlər, mərhumun yuyulub kəfənlənməsi işin ilk mərhələsidir. Sonrakı problem matəm mərasiminin “zamanın və müasir dövrün tələblərinə uyğun təşkilidir.” Yəni yas çadırları qurmaq, yaxud şəxsi həyətlərində mərasim üçün yerlər düzəltməkdir. Xüsusilə paytaxtda yaşayanların rastlaşdığı bu problem xeyli vəsait tələb edir. Bu məqamda “Dədə Qorqud” kino-filmindəki çadır epizodunu xatırlatmaq istərdim. Yəni ağ, qırmızı, qara çadırlara dəvət olunanlar arasında müəyyən fərqlər olduğu kimi, bu gün yas mərasimləri üçün təşkil olunan çadırların rənginə uyğun qiymətində də fərqlər mövcuddur. Yəni ağ, bir az təmtəraqlı çadırlarda yemək, xidmət də daxil olmaqla bir günlük xərc mərasimə gələnlərin sayına müvafiq olaraq 2000-5000 manat arasında dəyişir. Nisbətən imkansız ailələr daha az vəsait tələb olunan yaşıl çadırlardan istifadə edirlər.

Düzdür, piyadaların təhlükəsizliyinə, nəqliyyatın hərəkətinə əngəl törədən çadırların yığışdırılması ilə bağlı təkliflər irəli sürülür və yas mərasimlərinin keçirilməsi üçün müvafiq yerlər təklif olunur. O yerlər ki, toylarda olduğu kimi hər stol üçün qiymət təyin olunur. Belə ki, nəticədə dəyişməyən amil maddi-maliyyə vəsaitinin eynilik təşkil etməsidir. Unutmayaq ki, toya əvvəlcədən hazırlıq görülür, imkana görə qonaqlar dəvət olunur. Yas mərasimlərinə gələnlərin sayını əvvəlcədən müəyyənləşdirmək olmadığı kimi, nəfərə görə hesablanan qiymətin ödənilməsi də çətinlik törədir.

O ki qaldı yas mərasimlərinin menyusuna, bu məsələdə necə deyərlər, lap ağ eləmişik. Şəriət qanunlarına, dini, adət- ənənələrə görə mərhumun ruhunu yad etmək üçün gələnlər üçün süfrəyə çay, halva və limon qoyulması daha məqsədəuyğundur. İsti yeməklərdən isə aş, bəzi bölgələrdə bozbaş bişirilirdi. Ancaq bu gün xidmətçilər nemətləri düzmək üçün süfrədə yer tapmırlar. İctimai problem olan bu kimi məsələlər barədə müxtəlif səviyyələrdə mətbuatda və elektron KİV-lərdə ətraflı danışılır, ağsaqqal rəyi öyrənilir. Çox təəssüf ki, deyilənlər yalnız müzakirə xarakteri daşıyır, geniş auditoriyada dinlənilir, tətbiqi isə unudulur. Milli Məclisdə də bu barədə müzakirələr aparılır. Ekspertlərin, tanınmış ziyalıların da qeyd etdiyi kimi yaslarda rast gəlinən, İslam şəriətinin qəti əleyhinə olan, ən ciddi problem kimi hamını narahat edən həddindən artıq israfçılıq, kimlərdənsə fərqlənmək təkəbbürü nəticəsində yaslarımız toylardan fərqlənmir. Süfrədə çatışmayan isə bircə spirtli içkilərdir. Hər cür şirniyyat, ən bahalı xarici meyvələrin, milli mətbəximizin bəzəyi olan isti və soyuq yeməklərin çeşidləri artmaqdadır. Adətən Novruz süfrələrinin yaraşığı olan yeddi ləvin çərəzlərin matəm süfrələrinə yol tapması da narahatlıq doğuran haldır. Acınacaqlısı odur ki, nisbətən imkanlı şəxslərin mərasimlərində hiss olunan bu bolluqdan geridə qalmamaq ( daha doğrusu “el nə deyər” qınağı ilə üzləşməmək) üçün kasıblar da təziyələrini zinətləndirir və nəticədə xeyli borca düşürlər. Bəzən çadırda qoyulan yeməklərlə kifayətlənməyib, etikadan kənar olsa da “mədəm xəstədir, şəkərim, təzyiqim var” söyləyib əlavə sifarişlər verənlər də olur. Daha çox xərcə düşən yas sahiblərinin narahatlığı rəhmətliyə deyilən savabları ovsanatdan çıxarır.

Deyilənlərə əlavə yas mərasimlərini idarə edən din xadimlərinin tələblərinə uyğun vəsaitin ödənilməsidir. Şəriətdə deyilən “yasinə qiymət yoxdur” şərti indiki bəzi mollaların leksikonundan tamam silinib. Onlar arasında attestasiyalar keçirilsə də, bu gün də məzarlıqlarda Qurandan bir surə (doğru-düzgünü bəlli deyil) oxumağın 5-20 manat arasında dəyişməsi adi haldır.

Buna görə də insanlar məcbur qalıb yaxınlarının dəfn və yas mərasimlərinin adətə uyğun saylarında redaktə edərək mərhumun üç, yeddi və cümə axşamı mərasimlərini birləşdirmək məcburiyyətində qalırlar.

Diqqət çəkən məsələlərdən biri də qadınların yas mərasimlərinə toylarda olduğu kimi zinət əşyaları ilə gəlmələridir. Ən acınacaqlısı odur ki, bəzən guya kiminsə dərdinə şərik olmaq üçün matəm yerinə gələnlərin yolu hətta gözəllik salonlarından da keçir. Toylarda belə hallara alışdığımız üçün adi qəbul olunur. Amma yaslarda bahalı qızıl, brilyant “müsabiqəsinin” qalibi olmaq həvəsinə düşmək dinimizə də, milli mənəvi dəyərlərimizə, ən başlıcası isə mərhumun ailəsinə etinasızlıq və hörmətsizlikdən başqa bir şey deyildir.

Nəticə olaraq bildirmək olar ki, ictimaiyyəti düşündürən bu kimi neqativ hallara qarşı yalnız hamılıqla mübarizə səmərə verə bilər. Hər kəs bütünlükdə xalq, millət üçün vacib olan belə ayinlərdə kiminsə qabağa düşməsini, başqalarından örnək almasını gözləməyib, “birinci mən olmalıyam” deməlidir.

Xuraman İsmayılqızı

İki Sahil.- 2011.- 9 avqust.- S. 14.