20 Yanvar: Müstəqillik yolunda qanla yazılmış qəhrəmanlıq tarixi

Həmin gün Azərbaycanın salnaməsinə “şəhidlik zirvəsi” sözləri yazıldı

Azərbaycan KP MK-ya, Ali Sovetə, Nazirlər Sovetinə,

Azərbaycan xalqına!

Bakı şəhərinə sovet ordusu hissələrinin yeridilməsi ilə əlaqədar xalqımızın başına gətirilən faciədən- dinc əhalinin qırılmasından böyük ürək ağrısı ilə xəbər tutdum. Bu matəm günündə həlak olanların ailələrinə və yaxınlarına, bütün Azərbaycan xalqına dərin hüznlə başsağlığı verirəm.

Mən düşünülmüş aksiyanı pisləyir, onu antihumanist, antidemokratik, qanuna zidd hesab edirəm. Bu ağır gündə sizi ağıllı, kamallı olmağa , həmrəyliyə və birliyə çağırıram.

Mənim teleqramımın respublika mətbuatında dərc olunmasını, radio və televiziya ilə verilməsini, matəm mitinqində oxunmasını xahiş edirəm.

Heydər Əliyev

Moskva, 21 yanvar 1990-cı il.

Prezident Administrasiyasının rəhbəri akademik Ramiz Mehdiyevin sərəncamı ilə “20 Yanvar faciəsinin iyirmi ikinci ildönümünün keçirilməsi ilə bağlı tədbirlər planı”na müvafiq olaraq respublikanın bütün şəhər və rayonlarında, müəssisə və təşkilatlarında hazırlıq işlərinə başlanılmışdır.

Azərbaycanın suverenliyinə siyasi təcavüz olan 20 Yanvar hadisələrinin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması üçün xarici ölkələrdəki səfirliklərimiz, diaspora təşkilatlarımız, icmalarımız tərəfindən də tədbirlər keçirilir, faciənin əsl mahiyyətini əks etdirən əyani vasitə kimi sənədli filmlər, videoçarxlar nümayiş etdirilir, sərgilər təşkil olunur.

...İmperiya qüvvələri tərəfindən həyata keçirilmiş 20 Yanvar hadisələri Azərbaycanda demokratik proseslərə qəsd, dəqiq düşünülmüş hərbi təcavüz respublikanın suveren hüquqlarını, ümumiyyətlə, insan hüquqlarını pozan hərəkət idi.

1990-cı ilin 19-20 yanvar tarixlərində Bakını işğal edərək qırğın törədən, əsasən ermənilərdən ibarət sovet ordusunun xüsusi təyinatlı cəza dəstələri, hərbi dəniz donanmasının və daxili qoşunların bölmələri dinc əhaliyə qarşı görünməmiş vəhşiliklər törətdi, günahsız insanlar qətlə yetirildi, yaralandı, əlil oldu, itkin düşdü.

İlk qurbanlar isə yanvar ayının 19-da Sədərəkdə (azyaşlı Malik və Elvin qardaşları) qeydə alındı. Həmin vaxtlarda Bakıda 82 nəfər amansızcasına qətlə yetirilmiş, 20 nəfər ölümcül yaralanmışdı. Fövqəladə vəziyyət elan edildikdən sonra da Bakı şəhərində daha 21 nəfər öldürülmüş, paytaxtdan kənar rayonlarda - Neftçala və Lənkəranda daha 8 nəfər qətlə yetirilmişdir.

Beləliklə, sovet ordusu qoşunlarının hərbi əməliyyatları nəticəsində Bakıda və rayonlarda 131 nəfər öldürülmüş, 744 nəfər yaralanmış, 841 nəfər qanunsuz həbs olunmuşdur. Hərbi qulluqçular tərəfindən 200 ev və mənzil, 80 avtomaşın, o cümlədən təcili yardım maşınları, yandırıcı güllələrin törətdiyi yanğın nəticəsində dövlət əmlakı və şəxsi əmlak məhv edilmişdir. Həlak olanların arasında qadınlar, uşaqlar və qocalar, həmçinin təcili yardım işçiləri və milis nəfərləri olmuşdur. Bütün dünya isə bu qətliama göz yumdu.

Hadisələrin səhəri günü Moskvadakı Azərbaycan nümayəndəliyinə gələrək Bakıya hərbi müdaxiləni respublikanın suverenliyinə qarşı terror kimi qiymətləndirən ümummilli lider Heydər Əliyev belə ağır məqamda xalqla birlikdə olduğunu bildirdi, qanlı faciələri pislədi, günahsız, silahsız adamların axıdılan qanlarını insanlığa qarşı törədilmiş xəyanət adlandırdı və Bakıya yuxarıda qeyd olunan Azərbaycan xalqı ilə birliyini əks etdirən teleqram yolladı. Təbii ki, o vaxt xalqın Heydər Əliyevə olan etimad və inamından qorxuya düşən Azərbaycanın hakimiyyətdə olan rəhbərliyi bu teleqram barədə xalqı məlumatlandırmadı. Yanvar hadisələrinə siyasi qiymət verilmədi, qırğınların törədilməsinin səbəbkarlarının, günahkarlarının adları belə xalqa açıqlanmadı. Xəyanətin davamı olan, hadisələrə siyasi qiymət verilməsi üçün yanvar ayının 22-nə təyin edilən Respublika Ali Sovetinin sessiyası belə təxirə salındı.

O ağır dövrdə min bir çətinliklə Azərbaycana qayıdan Heydər Əliyev bu sahədə də qətiyyətini əsirgəmədi. Naxçıvan MR Ali Məclisinin deputatı Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə hazırlanan “1990-cı ilin yanvar ayında törədilmiş Bakı hadisələrinə siyasi qiymət verilməsi haqqında” qərar layihəsi müzakirəyə çıxarıldı. Heydər Əliyevin nüfuzu sayəsində 21 noyabr 1992-ci il tarixdə qəbul olunmuş bu qərar 20 Yanvar hadisələrinə verilən ilk siyasi, hüquqi qiymət oldu. Beş bənddən ibarət həmin tarixi əhəmiyyətli sənəddə qeyd olunurdu ki, 1990-cı il yanvar ayında Bakıda törədilən qanlı hadisələr Azərbaycan SSR-in suveren hüquqlarına, respublikada gedən demokratik proseslərə qəsd kimi qiymətləndirilsin. Dinc əhalinin qətlə yetirilməsi, göstərilən zorakılıq Azərbaycan xalqına açıq təcavüz kimi ittiham edilsin. Respublikanın ali hakimiyyət orqanları tərəfindən Bakı faciələrinə siyasi qiymət verilməməsi, bununla əlaqədar yaradılmış xüsusi deputat komissiyasının işinin qeyri-müəyyən səbəblərdən başa çatdırılmaması, günahkarların aşkara çıxarılıb məsuliyyətə cəlb olunmaması etirazla qarşılansın.

13 yanvar 1992-ci ildə Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevin imzası ilə qəbul olunmuş bəyanatı bu istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlərin davamı kimi qiymətləndirmək olar. Bəyanatda deyilirdi ki, hadisələr imperiya qüvvələri ilə xalqa xəyanət yolunu tutmuş Azərbaycanın kommunist rəhbərliyi tərəfindən birgə həyata keçirilmişdir. Hakimlik missiyasını qoruyub saxlamaq üçün xalqına qarşı çoxminli silahlı qüvvələrin təcavüzünü təşkil edən respublika rəhbərliyi heç bir hüquqi əsası olmadan Bakıda fövqəladə vəziyyət rejiminin tətbiqindən belə çəkinməmişdir.

Yanvar hadisələrinə geniş mənada əsl hüquqi, siyasi qiymət xalqımızın qeyrətli oğlu Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyətə qayıdışından sonra mümkün oldu. Respublikaya rəhbərliyə başladığı ilk gündən ölkənin iflic vəziyyətə düşən iqtisadiyyatını bərpa etmək istiqamətində genişmiqyaslı islahatlar aparmaqla, “Əsrin müqaviləsi” kimi önəmli müqaviləni imzalamaqla Azərbaycanda siyasi sabitliyin qorunması üçün birlik və həmrəyliyin yaradılmasına çalışan ümummilli lider Heydər Əliyev şəhidlik adını uca tutaraq bu istiqamətdə apardığı işləri davam etdirdi. Bakı faciəsinin səbəblərinin, günahkarlarının aşkarlanması üçün yaradılan komissiyanın işini bərpa etməklə əsl həqiqəti üzə çıxaran və bu barədə xalqı mütəmadi məlumatlandıran ulu öndər xalqla birliyini təsdiqlədi. Bildirildi ki, Bakı faciələrinin geniş miqyas almasında, kütləvi insan tələfatı ilə nəticələnməsində özlərini “ demokrat” adlandıran siyasi partiya rəhbərləri də o dövrdə iqtidarda olanlar qədər günahkar idilər. Silahsız insanları qırğından çəkindirmək əvəzinə tankların qabağına yollayan AXC və Musavat rəhbərləri 1994- və 1995-ci illərdə ölkədə baş verən, xarici missionerlərin planlaşdırdıqları dövlət çevrilişlərində iştirak etməklə əvvəlki xəyanətlərini təkrarlamaqdan belə çəkinmədilər.

Amma mərd, qorxmaz xalqımız yenilmədi, əyilmədi. Şəhidlərin ruhlarını uca tutmaq üçün Azərbaycanın müstəqilliyinin əbədiliyi uğrunda xilaskarlıq missiyasını yerinə yetirən Heydər Əliyevin ətrafında sıx birləşdi. Ulu öndərin ideyalarını davam etdirən Prezident İlham Əliyevə sədaqətini ona göstərdikləri etimadla təsdiqlədi. BMT, AŞPA, ATƏT, İƏT kimi nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarda təmsil olunan Azərbaycanın dünya miqyasında qazandığı mövqe və nüfuzda əbədiyaşar şəhidlərimizin payı vardır. Ölkəmizin BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasına qəbulu o deməkdir ki, salnaməmizə azadlıq sözünü qanları ilə yazmış şəhidlərin mətanəti sayəsində Azərbaycan müstəqil, suveren dövlət kimi tanınır, inkişaf edir, liderlik səviyyəsinə yüksəlir. Cənubi Qafqazın lider ölkəsi olan respublikamızın 155 dövlətin etimadını qazanaraq bu səviyyəyə yüksəlməsi bir daha təsdiqləyir ki, torpaqlarımız uğrunda canlarından keçmiş şəhidlərimiz, 20 Yanvar, Xocalı qırğınlarında həlak olmuş soydaşlarımız qələbə ünvanlı yolda Azərbaycan xalqı ilə birgə addımlayır. Şəhid ailələrinə göstərilən qayğı daim diqqətdə saxlanılır, imtiyazları artırılır, xatirələri əbədiləşdirilir. Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimov kimi qəhrəmanların simasında ideyaları yaşayır.

Çox təəssüf ki, müasir dövrümüzdə günahsız insanların qətli ilə nəticələnən 20 Yanvar qırğınına, Xocalı soyqırımına, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə biganə, etinasız yanaşan beynəlxalq təşkilatlar, dünya ictimaiyyəti hələ də Ermənistanın Azərbaycana təcavüzünə ədalətli mövqe nümayiş etdirmir, ikili standartlara son qoyulmur. Fransa senatında 100 il bundan əvvələ söykənən “erməni soyqırımı” barədə demokratiyadan kənar qərar qəbul edən parlamentarilər nədənsə azərbaycanlılara qarşı törədilən, hamının şahidi olduğu soyqırımları görmək istəmirlər.

Prezident İlham Əliyev xarici ölkələrə səfərlərində üzləşdiyimiz Dağlıq Qarabağ probleminin əsl səbəb və mahiyyətini açıqlayır, iqtisadi sahədə olduğu kimi, diplomatiyada da Ermənistanı qabaqlayan Azərbaycanın ədalətli mövqeyini diqqətə çatdırır, torpaqlarımızın işğalının səbəb və mahiyyətini, təcavüzün Sumqayıt, 20 Yanvar hadisələrindən başlandığını diqqətə çatdırır. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyeva YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri kimi bu sahədə göstərdiyi misilsiz, tarixi xidmətləri ilə fərqlənir. Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, İƏT-in Gənclər Forumunun Baş əlaqələndiricisi Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə keçirilən “ Xocalıya ədalət” kampaniyası çərçivəsində Azərbaycanın azadlıq, müstəqillik yolunun başlanğıcı hesab olunan bu tarixi hadisələr barədə geniş təbliğat işi aparılır. Bütün dünya xalqlarına bəyan edilir ki, guya genosidə məruz qaldıqlarını saxta fakt və iddialarla sübuta yetirməyə çalışan ermənilər tərəfindən əsl soyqırıma məruz qalan, torpaqları Ermənistan tərəfindən işğal olunan Azərbaycan xalqıdır. Amma ərazi bütövlüyümüz uğrunda mübarizə yolu ilə torpaqlarımızın qaytarılacağı, şəhid ruhlarının rahatlıq tapacağı gün də uzaqda deyil.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2012.- 12 yanvar.- S. 10.