Kosmos və biz

Deyirlər, Yerə doğru ölümcül turşu buludu gəlir

Ay Yerə yaxınlaşır, Yer oxundan tərpənir, sutka qısalır, iqlim soyuqlaşır...Atmosferdə buna bənzər hadisələrlə və bu hadisələrdən bəhs edən sensasion xəbərlərlə tez-tez rastlaşırıq. Yeri əhatə edən kosmos, atmosfer qatı öz qeyri-adi sürprizləri ilə bizi təəccübləndirməkdə davam edir.

Planetimizi əhatə edən qazvari təbəqəyə atmosfer deyilir. Atmosferdə fasiləsiz olaraq mürəkkəb fiziki proseslər gedir və bu özünü bizim müşahidə etdiyimiz hava dəyişkənliyində göstərir. Hava şəraiti və onun kəskin dəyişmələri insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrinə təsir göstərir. Buna görə də müxtəlif hava şəraitinin yaranma səbəblərini və atmosfer proseslərinin daxili mahiyyətinin öyrənilməsi müasir elmin mühüm sahələrindən biridir.

Meteorologiya atmosferi, onun quruluşunu, xüsusiyyətlərini və onda baş verən fiziki prosesləri öyrənir. Bu ad iki yunan sözünün birləşməsindən: meteor - atmosfer hadisəsi, yaxud səma hadisəsi və logiya - elm sözlərindən yaranmışdır. Meteorologiya geofizika elmlərinə aiddir. Atmosferdə gedən proseslərin öyrənilməsinin əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu proseslər üzərində müşahidə aparılır və alınmış nəticələr təhlil edilir. Bu zaman fizikada, hidromexanikada, aerodinamikada və termodinamikada qəbul olunmuş ümumi qanunlardan istifadə olunur.

Kosmik fəza, onun tərkibində baş verənlər bizim üçün həmişə müəmmalı olub. Bu gün də, elmi-tərəqqinin tam inkişaf etdiyi bir dövrdə sirr qalan, baş vermə səbəbləri tam olaraq açıqlanmayan hadisələr çoxdur. Təbii ki, kosmosdan gələn bu “hədiyyələr” yer əhlinə nəticəsiz ötüşmür. Planetimizə yaxınlaşan və qorxulu sayılmasa da, hay-küylə qarşılanan “o dünyalı qonaqlarımız” özləri ilə müxtəlıf xəstəliklər, iqlim dəyişiklikləri, hətta bədbəxt hadisələr də gətirir.

Bu vaxta qədər planetimizə kosmik peykin yaxınlaşması halları bir neçə dəfə baş verib. Onlardan ən qorxuluları 1955, 1974, 1992 və 2005-ci illər sayılır. Məhz göstərilən illərdə meteoroloqlar ekstremal hava şəraitinin kəskin dəyişdiyini, özü ilə böyük bədbəxtlik gətirdiyini müşahidə ediblər. 2005-ci ilin yanvarında baş verən sonuncu, ikihəftəlik Ay-Yer yaxınlaşması elə həmin ay İndoneziyada on minlərlə insanın həyatına son qoyan dəhşətli sunami ilə nəticələndi. 1974-cü ildə isə Avstraliyada katoliklərin keçirdiyi Mövlud bayramı günlərində baş verən “Treysi” siklonu qitənin Darvin şəhərini tamamilə suya qərq etmişdi. 19 mart 2011-ci ilin astronomik yaxınlaşması əvvəlkilərdən daha təhlükəli və daha dağıdıcı miqyasa malik idi. Çünki budəfəki yaxınlıq həftələri, ayları deyil, azı bir ili əhatə etdi. Bu isə ilk növbədə atmosfer təzyiqinin qəfil və kəskin dəyişmələrinə, oynamalarına səbəb olaraq, qütblərdə sürüşmələrin güclənməsinə, iqlimdə kəskin soyuqlaşmalara, kütləvi xəstəliklərin artmasına, zəif orqanizmə malik əksər insanların ölümünə səbəb oldu. Qısası, belə yaxınlaşmalarda çoxminlik insan itkisi həmişə qaçılmaz olur.

2011-ci il Ay-Yer yaxınlaşması özünü əsasən martın 11-də Yaponiyada göstərdi: 9 bala yaxın zəlzələ, dalınca nəhəng sunami, minlərlə insan tələfatı, Yer kürəsinin öz oxundan 1 santimetr sürüşməsi, sutkanın qısalması, 53 ölkədə təhlükəli vəziyyətin elan olunması və s. Bunun da üstünə Demokratik Konqo Respublikasında öz dəhşətli fəsadları ilə tarixə düşən Nyiraqonq vulkanının yenidən fəallaşmasını gəlsək, gözlənilən fəlakətin miqyasını təyin etmək o qədər də çətin deyil.

Beynəlxalq Radioastronomiya Mərkəzində fəaliyyət göstərən tədqiqatçı-alim Pit Uiller bu kosmik olayların dünyanın axırını gözləməyə əsas vermədiyini söyləyir: “Planetimizdə zəlzələ və vulkanlar, o cümlədən digər təbii fəlakətlər həmişə olub və olacaq. Amma məlum astronomik olay onların gücünü və miqyasını bir neçə dəfə artırır”.

Avstraliyalı astronom Devid Reneke də öz həmkarının fikirlərinə dəstək olub. O bildirib ki, kosmik aləm də bir orqanizm kimidir: “Hər hansı kometin, meteoritin Yerə yaxınlaşması, Ayın bədirlənməsi, gün və aytutulması, planetlərin “paradı” kosmik orqanizmdə mütləq fəsadlar törədir. Bunun da üstünə astroloji meyarları, bürclərin aktivlik dərəcələrini gəlsək, o zaman nəinki Yerdə, bütünlüklə Günəş sistemində fəlakətin miqyasını və ondan qorunma üsullarını öyrənmiş olarıq”.

İndi də Yer kürəsini qara dəlikdən çıxan və Günəş sisteminə yaxınlaşan nəhəng turşu buludunun məhv edəcəyi ilə bağlı məlumatlar yayılır. Rusiya mətbuatı xəbər verir ki, belə bir nəzəriyyəni britaniyalı astrofizik Albert Şervinskiy irəli sürüb.

16 milyon km ölçüsü olan nəhəng bulud planetimizə təqribən 2014-cü ilin ortalarında yaxınlaşacaq. Əgər hesablamalar doğru olsa, Günəş sisteminin məhvi qaçılmazdır.

NASA nümayəndələri isə bəyan ediblər ki, narahatlığa heç bir əsas yoxdur. Onlar birinci dəfədir ki, belə qorxulu proqnozları eşidirlər. Bir çoxları isə hesab edirlər ki, NASA bilərəkdən bu məlumatı gizlədir.

Qoy NASA öz tədqiqatlarını davam etdirməkdə olsun, görək bu hadisələr iqlimə və insan orqanizminə necə təsir edir.

Mütəxəssislərin sözlərinə görə, kosmik hadisələrin fonunda mövsümə uyğun olmayan hava şəraitinin müşahidə edilməsi insanların səhhətinə mənfi təsir göstərir. Məsələn, qışın oğlan çağı - soyuq və qarlı hava şəraiti olmalıdırsa, ancaq ölkədə yazqabağı müşahidə edilən ilıq havanın hökm sürməsi xəstəliklərin artım göstəricilərinin əsas səbəbkarıdır.

Bir neçə gün əvvəl 1 dərəcə şaxta müşahidə edildiyi halda, sonra temperaturun birdən-birə 13-18 dərəcəyə yüksəlməsi insan sağlamlığı üçün təhlükədir. Halbuki soyuq havalardan sonra isti hava tədricən yaranmalıdır. Bu, baş vermədiyi üçün insan orqanizmi belə hava dəyişkənliyinə birdən-birə öyrəşə bilmir, onun orqanizmindəki bioloji ritmlər öz yerini bir qədər dəyişir. Bunun nəticəsində insanlarda hipertonik kriz, ürəkdə stenokardiya tutması, ürək astması, ağciyər ödemi, infarkt baş verə bilər. Damarlarında həssaslıq çox olan insanlarda isə meteopatik reaksiyalar yaranar. Hava şəraitinin dəyişməsi insanlara yaşından, xəstəliyin ağırlıq dərəcəsindən, orqanizmin gücündən asılı olaraq təsir göstərir. Bu amillərdən asılı olaraq, xəstələrin orqanizmlərində müxtəlif dəyişikliklər baş verə bilər. Əgər havanın temperaturu yüksələn zaman atmosfer təzyiqi də dəyişərsə, bu, ürək-damar sistemi xəstəliyindən əziyyət çəkənlərin səhhətlərinə daha çox təsir göstərir.

Azərbaycanda ilk dəfə Günəş şüaları, maqnit burulğanlarının və hava şəraitinin kəskin dəyişməsinin insanda ürək-damar sistemi xəstəliklərinin yaranmasına və infarktın baş verməsinə təsiri geniş şəkildə araşdırılacaq. Bunu Səhiyyə Nazirliyi Cahangir Abdullayev adına Elmi-Tədqiqat Kardiologiya İnstitutunun direktoru Adil Baxşəliyev deyib.

A.Baxşəliyevin sözlərinə görə, tədqiqatlara gələn ildən başlanacaq. Hazırda bunun üçün hazırlıq işləri görülür.

Tədqiqatların ən azı 5 il müddətində aparılması nəzərdə tutulur: “Hamı bilir ki, hava insanın əhvalına təsir edir. Ancaq öyrənmək lazımdır ki, hava kəskin şəkildə dəyişəndən sonra infarktların sayı artdımı? İnsanda infarkt baş verməmişdən 3-5 gün əvvəl və infarkt olandan sonra havada nə kimi dəyişiklik olub? Biz indi bu məsələlərə daha ciddi yanaşmaq və öyrənmək istəyirik. Moskvada fikir verdilər ki, vaxtın bir saat dəyişməsi infarktın 5 dəfə artmasına gətirib çıxardı. Bu rejimin pozulması, saatın əqrəbinin irəli-geri çəkilməsi də orqanizmin adaptogen fəaliyyətinə mənfi təsir edir”.

A.Baxşəliyev qeyd edib ki, bu tədqiqat aparılarkən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Milli Hidrometeorologiya Departamenti, Səhiyyə Nazirliyinin Təxirəsalınmaz və Təcili Yardım Stansiyası ilə əməkdaşlıq ediləcək. Qarşılıqlı əməkdaşlıqla insanlarda meteohəssaslıq müəyyən metodika ilə öyrəniləcək. Tədqiqatların nəticələri əsasında insanlarda bu reaksiyaların təsirini zəiflətmək üçün əlavə hansı işlərin görülə bilməsi də müəyyənləşəcək.

Fəxriyyə İkramqızı

İki sahil.- 2013.- 23 noyabr.- S.14.