Zərifə xanım Əliyeva: Şəfalı əlləri ilə

insanlara nur bəxş edən şəxsiyyət

Milli oftalmologiyanın banisi akademik Zərifə xanım Əliyevanın keçdiyi

həyat yolu, misilsiz xidmətləri, apardığı tədqiqatlar əsl təcrübə məktəbi idi

Tarixlər, əsrlər biri-birini əvəz etsə də, ən ədalətli hakim olan zamanın hökmü dəyişməzdir. Həmişə belə olub , belə də davam edəcək. İnsanların biri-birini tanıması üçün əsas meyar əməlinin ona qazandırdığı dəyər, hörmət, səmimiyyət olub. Yaxşılıqları müəyyənləşdirən dəyərin qiymətləndirmə meyarı isə heç nə ilə müqayisə olunmayacaq qədər əlçatmazdır.

Yaşından asılı olmayaraq böyük də, kiçik də yaxşılıq gördüyü insanı qəlbən sevər, ona əbədilik bağlanar. Yaxşılığı sənəti, peşəsi ilə qazananlar isə ikiqat hörmətə layiqdirlər. Əsl səxavət isə çətin vaxtlarda ehtiyacı olanlara köməkdən ibarətdir. Bir də deyirlər ki, el üçün çalışan həmişə yaşayar.

Ulularımızın bizə miras qoyduğu biri-birindən hikmətli kəlamları əbəs yerə xatırlamadıq. Çünki haqqında bəhs edəcəyimiz insan bu keyfiyyətlərə layiq olmaqla əbədilik yaşamaq şansını əməli, xeyirxahlığı, insanlara mərhəmət dolu ürəyinin hökmü ilə qazanıb. Azərbaycan milli oftalmologiya elminin banisi, akademik Zərifə xanım Əliyeva kimi.

...Müdriklər söyləmişlər ki, el hörmətini pulla, var-dövlətlə qazanmaq olmaz. Onu yalnız insanlara olan məhəbbətin, səmimiyyətin, mərhəmətin qüdrəti ilə əldə etmək mümkündür. İnsanlığa məxsus ən ülvi keyfiyyətləri özündə birləşdirən, içdiyi Hippokrat andına sədaqətini xəstələrinə göstərdiyi nəvazişi ilə doğruldan, sadəliyin fövqündə dayanan Zərifə xanım Əliyeva belə zirvələri fəth edən nadir şəfalı əllər sahiblərindəndir.

Azərbaycan xalqının sevimlisi olan Zərifə xanımın adını çəkməklə ömrünün mənasını insanlara xidmətdə görən müdrik bir insan haqqında zəngin təsəvvür yaratmaq mümkündür. Bütün xəstələri üçün sadəcə ağ xalatlı, şəfalı əllər sahibi deyildi. Dünya işığından məhrum olanlar üçün ümid yeri, həyat qaynağı idi Zərifə xanım. Bütün canlıları yaşadan Günəşsiz həyat yoxdur. Bənzərsiz insan, səmimi, mehriban rəfiqə, sədaqətli həyat yoldaşı, cəfakeş ana olan Zərifə xanım Tanrının bu qismətindən məhrum olanlara Günəş nurunu şəfalı əlləri bəxş edirdi.

Böyük şəxsiyyətlərin fəaliyyətləri də əməlləri kimi fərqli olduğundan onlar haqqında danışmaq, münasibət bildirmək də asan deyil. Necə deyərlər, əlçatmaz zirvənin ucalığını görmək üçün ən azından bu məsafənin yarısını qət etməlisən. Zərifə xanım həyatda az ömür sürsə də, qısa vaxtda belə xeyirxah əməlləri ilə insanlığın əlçatmaz zirvəsini fəth etmişdi. Əsl xanımlara məxsus davranışı ilə seçilən, hamının sevimlisi, ən müsbət keyfiyyətləri özündə birləşdirən Zərifə xanım cəmiyyətdə, ictimaiyyət və çalışdığı kollektiv arasında ehtiram qazanan əsl ziyalılardan olub. Oftalmoloq Həyat Əfəndiyevanın dediklərindən:

- Tibb İnstitutunu yenicə bitirmişdim. İşə təzə başlayan hər kəsin kollektivdə özünü tənha hiss etməsi məlumdur. Zərifə xanım belə anlarda gənclərə ana nəvazişi, təcrübəli həkim kimi qayğı göstərir, bildiklərini həvəslə öyrədirdi. Mən onun belə şəfqətindən bəhrələndiyim üçün özümü həmişə ona borclu bilirəm. Azərbaycanda milli oftalmologiya elmi ONUN adı ilə bağlıdır. Zərifə xanımdan “yoruldum” kəlməsini eşidən olmazdı. Tanrı ona elə bir səbr, peşəsinə, insanlara vurğunluq bəxş etmişdi ki, başqa keyfiyyətlər işinə bağlılıqla müqayisədə kölgədə qalırdı.

O, həm də maraqlı müsahib idi. Uşaqlıqdan həkim ailəsində böyüdüyündən həyat yolunu seçməkdə çətinlik çəkməyən gənc Zərifə ədəbiyyata, musiqi və incəsənətə nə qədər bağlı olsa da, atasının yolunu davam etdirməyə üstünlük verdi. Çox səmimi dostluğu var idi. Müxtəlif vaxtlarda təşkil etdiyimiz ad günlərini, şadlıq məclislərini Zərifə xanımsız təsəvvür etmək qeyri- mümkün idi. O, kollektivdə, cəmiyyətdə olduğu kimi rəfiqələri arasında da fərqli keyfiyyətləri ilə seçilirdi. “Həyat mübarizlər üçündür” şüarı onun devizi, iş prinsipi idi. Çətinliklə əldə etdiyi müvəffəqiyyət, elmə gətirdiyi yeniliklər bu gün də aktuallığını qoruyur. Daim elmin çətin yolları ilə addımlamağı xoşlayırdı. Təki sonda nəticə müsbət olsun. Elmə olan həvəsi, peşəsinə vurğunluğu onu əbədilik qaliblər zirvəsinə yüksəltdi.

Zərifə Əliyevanın həyat yolu o qədər də hamar olmayıb. Bəlkə də çətinliyə dözməyi ona həyatın sərt üzü öyrətmişdi.

...İkinci Dünya müharibəsinin qızğın dövründə, 1942-ci ildə orta məktəbi bitirən Zərifə xanım Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakültəsinə daxil olur. Ali təhsilini başa vurduqdan sonra sevib-seçdiyi peşənin sirlərinə daha dərindən yiyələnmək üçün Moskvadakı Mərkəzi Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda oftalmologiya üzrə ixtisasartırma kursunda çalışır. Əvvəlcədən elmi-tədqiqat işlərinə, araşdırmalara, yeniliyə böyük həvəsi olan gənc həkim kimi Azərbaycan Oftolmologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutunda həkim-ordinator işləsə də, dünyada tətbiq olunan tibb elminin ən müasir texnologiyalarını təcrübədə sınamağa çalışırdı. Buna görə də 1950-ci ildə aspiranturaya daxil olaraq oftalmologiya institutunda elmi işçi kimi fəaliyyətini davam etdirir.

Tibbi kadrların, xüsusilə göz həkimlərinin azlıq təşkil etdiyi o dövrlərdə respublikada traxoma xəstəliyi geniş yayılmışdı. Bu xəstəliyə qarşı mübarizə təkcə oftalmologiyada deyil, səhiyyənin bütün sahələrində problemlər yaradır, respublika əhalisinin sağlamlığı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Həyatın çətin sınaqlarından çıxmaq üçün qətiyyətin tələb olunduğunu bilən Zərifə xanım bilik və bacarığını bu istiqamətə yönəltdi. Yoluxucu, yayılma imkanları böyük olan bu xəstəliklə mübarizə onu qorxutmadı. Xəstəliyin yaranma səbəblərini elmi şəkildə öyrənmək və profilaktik tədbirlərin aparılmasını sürətləndirmək üçün tez-tez ucqar kəndlərə belə gedir, əhali arasında olur, maarifləndirmə işlərinə xüsusi diqqət yetirirdi. Nəhayət, bu sahədə topladığı təcrübə onun elmi axtarışlarının istiqamətini müəyyənləşdirdi.

Tədqiqatlarına əsasən yazdığı “Traxomanın digər terapiya üsulları ilə birlikdə sintomitsinlə müalicə” adlı elmi əsəri ona elmlər namizədi adını qazandırdı. Daim axtarışda olan gənc alim kimi qlaukoma xəstəliyinin öyrənilməsi istiqamətində elmi işini davam etdirdi. 1967-ci ildə Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun göz xəstəlikləri kafedrasına dosent vəzifəsinə dəvət olunur.

Oftalmologiya elminin ən çətin sahələrinə, problemlərinə müraciət etməkdən çəkinməyən bacarıqlı alim kimi elmi axtarışlarının bəhrəsindən zövq alırdı. Az araşdırılan, lakin aktual məsələlərdən sayılan diaqnostika, qlaukoma və görmə orqanının iltihabının müalicəsi kimi məsələlərə xüsusi diqqət yetirirdi. Peşə ilə əlaqədar əmələ gələn göz xəstəliklərinin araşdırılması oftalmologiyada demək olar ki, yeni bir sahə kimi onun diqqətini cəlb etdi.

Xəstəliyin tam öyrənilməsi üçün mütəmadi sənaye müəssisələrində olur, zəhərli maddələrin görmə orqanlarına təsiretmə yollarını araşdırırdı. Çoxillik təcrübə və tədqiqatlarının nəticəsi olan “ Azərbaycanın bir sıra kimya müəssisələri işçilərinin görmə orqanının vəziyyəti” mövzusunda yazdığı dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsini aldı. Əldə etdiyi nailiyyətlər onun vəzifədə də yüksəlməsinə imkan yaratdı. O, əvvəlcə Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun oftalmologiya kafedrasının professoru, sonra isə kafedra müdiri oldu.

Azərbaycanda görmə orqanının peşə patologiyasının öyrənilməsi üzrə ilk elmi-tədqiqat laboratoriyasının yaradılması təşəbbüsünü qaldıran da Zərifə xanım olur. Zərifə xanımın təşkilatçılığı və iştirakı ilə yaradılan həmin laboratoriyada az intensiv zəhərli istehsal sahələrində görmə orqanına fizioloji, klinik, funksional, histoloji mexanizmlərin təsirinin öyrənilməsi üzrə bir sıra qiymətli tədqiqatlar aparıldı. Dünyanın elmi ictimaiyyətinin marağına səbəb olan “ Xroniki yod intoksikasiyası ilə bağlı oftalmologiya” “Yod sənayesində gözün peşə xəstəliyinin profilaktikası”, “Şin istehsalında gözün peşə patologiyası” adlı monoqrafiyalar həmin elmi axtarışların nəticəsi kimi maraq doğurdu. Bu sahədəki misilsiz xidmətləri nəzərə alınaraq Zərifə xanım oftalmologiya elmində ən yüksək təltif olan M.İ.Averbax adına mükafata layiq görüldü. O, həm də gözün zədələnməsinin profilaktikası, görmə orqanlarında bədxassəli şişlərin diaqnostikası və öyrənilməsinə aid kitablar da yazmış, 1983- cü ildə AMEA-nın akademiki seçilmişdir.

Belə yüksək etimadı qazanmaq o qədər də asan deyildi. O, beş il ərzində şin istehsalında çalışan 1.281 nəfər üzərində kliniki müşahidə apararaq tədqiqatları ilə oftalmologiya elminə yenilik gətirdi. Bakıda məişət kondisionerləri zavodunda yaratdığı laboratoriya demək olar ki, onun ikinci iş yeri idi. Burada apardığı tədqiqatlar daha çox səmərə verirdi. Müəssisədə çalışanlar arasında qadınlar çoxluq təşkil etdiyindən daha artıq diqqət tələb olunurdu. Zərifə xanım aydın başa düşürdü ki, istehsalatda çalışan qadınlar həm də ana kimi ailənin qayğısını çəkməli, cəmiyyət üçün layiqli övlad yetişdirib, tərbiyə etməlidir. Bunun üçün isə qadın fiziki cəhətdən sağlam olmalıdır. Sadə, xeyirxah insan kimi həkimlik fəaliyyətinə vətəndaş mövqeyindən yanaşan Zərifə xanım çalışdığı kollektivdə olduğu kimi zavodda işləyən qadınların da hamisi idi. O, diqqət çəkmədən hər kəsin problemləri, ailə vəziyyəti, yaşayış tərzi ilə maraqlanır, onlara yardım göstərirdi. Kiminsə dərdinə şərik olduğu, tələbatını, ehtiyacını ödədiyi günü həyatının mənalı anları hesab edirdi.

Qismətinə belə xoşbəxtlik, el məhəbbəti qazanmaq nəsib olan Zərifə xanım baharda, 28 aprel, 1923-cü ildə dünyaya gəlib. İlin ən gözəl fəsillərindən sayılan yazda da həyata “əlvida” deyib.

Zərifə xanım Əliyeva həm də cəfakeş həyat yoldaşı idi. Çətin və məsuliyyətli sahələrdə çalışan, Azərbaycana rəhbərliyinin bütün dövrlərində dövlət, siyasi xadim, xalqına sədaqətlə xidmət edən ümummilli lider Heydər Əliyev kimi böyük şəxsiyyətin həyat yoldaşı olmaq asan deyildi. Zərifə xanım sədaqətli ömür-gün yoldaşı kimi ulu öndərə həmişə mənəvi dayaq olurdu.

Bunu Zərifə Əliyeva adına Naxçıvan şəhər poliklinikasında tanınmış oftalmoloqun həyat fəaliyyətinə həsr olunmuş müzeyin açılış mərasimində də etiraf edən ümummilli lider Heydər Əliyev xatirə kitabında yazmışdı: “Mənim ömür-gün yoldaşım mərhum Zərifə xanımın adını daşıyan poliklinika ilə tanış olmaq, onun xatirəsinə həsr edilmiş guşəni seyr etmək məni dərin hissiyyatlara gətirdi. Xatirimdən heç vaxt çıxmayan, mənim üçün çox əziz olan insanın həyat və yaradıcılığını əks etdirən bu guşə məni coşdurdu. Bunların hamısı onun insani keyfiyyətlərinin böyüklüyünə, böyük elmi və həkimlik xidmətinə layiqli abidədir.”

Maraqlı həmsöhbət, sadə insan olan Zərifə xanım cəmiyyətə xeyir verəcək prinsiplərini müdafiə edəndə inadkar və mübariz olurdu. Kiminsə xatirinə dəyəcək halların baş verməməsi üçün diqqətcilliyi unutmurdu. Elə buna görə də gözlərə işıq verdiyi kimi xoş sözləri ilə də insanların sevincini artırırdı. Məqsədi , amalı xalqına xeyir vermək, insanlara mənəvi yardım göstərmək idi. Azərbaycan xalqı qarşısında ən böyük xidməti isə Prezident İlham Əliyev kimi torpağına, vətəninə, elinə-obasına, milli mənəvi dəyərlərə bağlı övlad yetirməsidir .

Həyata sonsuz dərəcədə vurğun olan, akademik, Əməkdar elm xadimi Zərifə xanımın böyüklüyü onda idi ki, xəstə vəziyyətində də insanlara qarşı səmimi, mülayim idi. Hamıya ürək yanğısı ilə qayğı göstərir, ürək-dirək verir, həyatın qanunauyğunluqlarından qaçmağı mümkünsüz sayırdı.

...Belə deyirlər ki, gözlər qəlbin aynasıdır. Gözlərdən qəlblərə uzanan yolun bələdçisi kimi Zərifə xanım bir çox xəstəyə Günəş işığını görmək səadətini bəxş edib. Bu nurda daim yaşayan isə onun unudulmaz xatirəsi, xəstələrinə bəxş etdiyi həyat sevincidir. Xeyirxah əməllərinə görə nur içində uyuyanlar isə əbədilik yaşam haqqına sahibdirlər.

Xuraman İsmayılqızı

İki sahil.- 2014.- 17 aprel.- S.7.